كم‌لطفي‌هاي مديران ميراث
به زنان فعال در صنايع دستي
فرزانه قبادي
سي‌امين نمايشگاه صنايع دستي عصر روز شنبه در محل دائمي نمايشگاه‌هاي بين‌المللي تهران افتتاح شد. در ساعات ابتدايي انتشار خبر افتتاح اين نمايشگاه، تصويري روي خروجي خبرگزاري سازمان ميراث فرهنگي قرار گرفت كه مي‌توانست نمايانگر نگاهي باشد كه در حوزه صنايع دستي به زنان و نقش آنها در اين حوزه وجود دارد. در قابي كه سايت «ميراث آريا» براي خبر افتتاح اين نمايشگاه منتشر كرد، علي‌اصغر مونسان، علي‌اكبر صالحي و علي شمخاني پشت روباني ايستاده بودند كه قرار بود نمايشگاه با بريدن آن، افتتاح شود. در اين قاب خانم «پويا محموديان» معاون صنايع دستي كشور ديده نمي‌شد، در حالي كه او بالاترين مقام اجرايي در حوزه صنايع دستي است كه بعد از استعفاي «بهمن نامور مطلق» در اسفند سال گذشته بر مسند معاونت صنايع دستي كشور نشست. هر‌چند روز گذشته سايت ميراث آريا تصوير مربوط به خبر افتتاحيه نمايشگاه را تغيير داد و در تصوير جايگزين شده مي‌شد محموديان را در گوشه‌اي از قاب و پشت پرچم بلند‌قامت نمايشگاه مشاهده كرد، اما اين قاب گويي تصميم نداشت چيزي را تغيير دهد؛ نگاه همان نگاه بود. قابي از مردان سياسي براي افتتاح نمايشگاهي براي ارايه و معرفي هنري كه نتيجه همت و تلاش مردان و زنان در كنار يكديگر است و عدم حضور نماينده‌اي از زنان هنرمند حوزه صنايع دستي در اين قاب نشان‌دهنده كم لطفي به اين قشر در اين حوزه است. هر‌چند صنعتگران صنايع دستي - فارغ از بحث جنسيت- از سايه كم‌لطفي‌هاي مديران و تصميم‌گيران اين حوزه بي‌بهره نيستند، اما در اين ميان مي‌توان به خوبي شاهد بود كه چطور زنان در اين حوزه در حالي به فراموشي سپرده شده‌اند كه نقشي بسزا در توسعه و رونق رشته‌هاي مختلف صنايع دستي دارند و بازتاب سليقه و روح ظريف‌شان را مي‌توان به روشني در صنايع دستي بي‌بديل ايران مشاهده كرد. زنان ايراني در توليد بيش از نيمي از صنايع دستي كشور نقشي تاثيرگذار و مشاركت چشم‌گيري در توليد محصولات چشم‌نواز و ارزشمند اين صنعت در سراسر كشور دارند، اما جايگاه آنها در توسعه صنايع دستي به درستي شناخته نشده است.
در سال جاري نمايشگاه صنايع دستي همزمان با نمايشگاه سالانه فرش برگزار مي‌شود. در اين هنر اصيل و كهن ايراني هم شاهديم كه چطور زنان در سايه بي‌توجهي قرار دارند و سهم‌شان از تمام سرمايه‌اي كه در بازار فرش جابه‌جا مي‌شود، كارگاه‌هاي نمور است و نور چشماني كه به گره‌ها گره مي‌خورند و اثري تحسين‌بر‌انگيز خلق مي‌كنند؛ اثري كه مردان با غرور كنارش مي‌ايستند و از قيمت‌هاي ميلياردي‌اش مي‌گويند. بسياري از محصولات صنايع دستي كشور توسط پنجه‌هاي هنرمند و ذهن خلاق و ظريف زنان توليد مي‌شود. از سفال كلپورگان و سوزن‌دوزي‌هاي بديع در سيستان و بلوچستان تا دست‌بافته‌هاي
منحصر به فرد زنان آذربايجان، از مليله‌كاري و زره‌بافي ظريف زنجان تا زريبافي يزد و اصفهان، از شيريكي پيچ و پته‌دوزي كرمان تا چادرشب‌بافي گيلان، از كپو بافي خوزستان تا ورني‌بافي آذربايجان مي‌شود رد هنرمندي زناني را گرفت كه در گمنامي و مهجوريت براي زنده نگه داشتن و رونق صنعتي تلاش مي‌كنند كه چندان با آنها مهربان نيست.
در سال‌هاي گذشته اقداماتي براي تجليل زنان در عرصه صنايع دستي صورت گرفته است اما به‌طور قطع در برابر نقشي كه آنان در اين عرصه ايفا مي‌كنند كافي نبوده و نيست.
تجليل از ماه‌نساء شهسواري‌پور بانوي كهنسال سيرجاني كه از سوي معاون وقت صنايع دستي (بهمن نامور مطلق) لقب «مادر صنايع دستي ايران» را دريافت كرد، در حاشيه بيست و نهمين نمايشگاه صنايع دستي، يكي از اقدامات مثبتي بود كه اين معاونت براي تجليل از زنان اين عرصه انجام داد، حركتي كه در مورد ديگر فعالان و پيشكسوتان اين حوزه از جمله مرواريد دهواري، فائقه عسگري، زينب نوروزي و... ادامه پيدا نكرد و حتي در همايشي كه به همين منظور براي تجليل از پيشكسوتان صنايع دستي ايران برگزار شد، تعداد مردان هنرمند پيشكسوت از زنان بيشتر بود. بايد از مسوولان و تصميم‌گيران اين حوزه پرسيد كه آيا نقش زنان در رونق و زنده نگه داشتن صنايع دستي اصيل ايران كمتر از مردان است؟ يا نگاه‌ها به گونه‌اي است كه ترجيح مي‌دهد آنها را ناديده بگيرد و خود پشت روباني بايستد كه قرار است ره به نمايشگاهي ببرد كه بخش عمده آن نتيجه تلاش و عشق زناني است كه اصالت را رج به رج ثبت مي‌كنند و سعي دارند هنرشان را به نسل‌هاي بعد هم منتقل كنند. در سال‌هاي اخير انجمن‌هايي براي احقاق حقوق زنان فعال در عرصه صنايع دستي شكل گرفته است، اما هنوز هم صداي زنان فعال در حوزه صنايع دستي پشت پرچم‌هاي بلند سازمان‌ها فراموش مي‌شود.