يك دختر عراقي و يك پزشك اهل كنگو به صورت مشترك برنده جايزه صلح نوبل شدند
خشونت جنسي؛ جنايت بدون انفجار در جنگ
شهاب شهسواري
در روزگاري كه سياستمداران با به رخ كشيدن اندازه دكمه‌هاي بمب‌هاي هسته‌اي‌شان در برابر فلاش‌هاي دوربين‌ها مدعي صلح هستند، جايزه نوبل صلح به دو فعالي رسيد كه روايت پنهان و دردناك بخشي از قربانيان فراموش شده جنايات جنگي را بازگو مي‌كردند: زنان قرباني خشونت جنسي در جنگ. جايزه‌اي كه يان اگلاند، دبيركل شوراي پناه‌جويان نروژ آن را «بهترين جايزه نوبل پس از سال‌هاي طولاني» ناميده است.
كميته صلح نوبل نروژ روز جمعه اعلام كرد كه جايزه صلح نوبل سال 2018 را به ناديا مراد، دختر عراقي و دنيس موكويگي، پزشك اهل كنگو اختصاص داد، دو فعال حقوق بشري كه در سال‌هاي اخير تلاش كرده‌اند تا توجه جهانيان را به استفاده از خشونت جنسي به عنوان سلاح و در ابعاد جنايت جنگي، به جهانيان نشان بدهند. ناديا مراد، دختري است كه در دوران تسلط داعش بر مناطق ايزدي‌نشين عراق، از سوي اين گروه تروريستي ربوده شد و دنيس موكويگي، پزشك متخصص زنان از كنگو است. اين دو فعال حقوق بشر از دو نقطه متفاوت جهان و از دو نسل مختلف، به دليل كارزار مشابه و فعاليت‌هاي‌شان براي حمايت از انسان‌هايي كه به صورت سازمان‌يافته مورد آزار و خشونت جنسي قرار مي‌گيرند، توجه كميته صلح نوبل را به خود جلب كرده‌اند. كميته نروژي نوبل در بيانيه خود براي معرفي جايزه امسال صلح نوبل اعلام كرده است:
«جايزه صلح سال ۲۰۱۸ به دنيس موكويگي و ناديا مراد به دليل تلاش‌هاي‌شان در جهت خاتمه دادن به استفاده از خشونت جنسي به عنوان سلاحي در جنگ و درگيري‌هاي مسلحانه اعطا مي‌شود. اين دو مشاركتي‌جدي و حساس در جلب‌توجه و مبارزه با اين جنايات جنگي داشتند.» در ادامه اين بيانيه آمده است: «دنيس موكويگي زندگي خود را وقف دفاع از اين قربانيان كرده و ناديا شاهد اين خشونت‌ها بوده و از خشونت‌هايي كه عليه خود وي و ديگران اعمال شده سخن مي‌گويد.»
تجاوز به مثابه سلاح
استفاده از خشونت جنسي در جنگ از سال 2008 از سوي مجمع عمومي سازمان ملل متحد به عنوان جنايت جنگي به رسميت شناخته‌شده است، اما استفاده از اين نوع خشونت نه تازگي دارد و نه در دوران ما متوقف شده است. پيش از اين دادگاه نورنبرگ براي محاكمه سران دولت نازي آلمان بعد از جنگ جهاني دوم در دهه 1940 و دادگاه بين‌المللي كيفري براي رواندا در دهه 1990، استفاده از خشونت جنسي و آزارسازمان يافته جنسي را جنايت جنگي تشخيص داده‌بودند. كميسيون اروپا سال 1996 در گزارشي از تجاوزهاي سازمان‌يافته نظاميان صرب به زنان مسلمان بوسني پرده‌برداشت، جنايتي جنگي كه دست كم 20 هزار قرباني داشت. جنايت‌هايي اينچنين هنوز در بخش‌هاي مختلف دنيا جريان دارد. سال گذشته ديدبان حقوق بشر گزارش داد كه نظاميان ارتش ميانمار به صورت سازمان يافته به زنان مسلمان تجاوز مي‌كنند، اقدامي براي اينكه رعب و وحشت را در ميان شهروندان مسلمان روهينگيا گسترش دهند، تاكنون بيش از 700 هزار مسلمان روهينگيا از ترس جنايات ارتش ميانمار مجبور به فرار به بنگلادش كشور همسايه شده‌اند. در سال‌هاي اخير همزمان سازمان‌هاي حقوق بشري از ادامه روند استفاده از خشونت جنسي به عنوان سلاح جنگي در درگيري‌ها سودان جنوبي، سوريه، عراق و بروندي گزارش مي‌دهند.طي سال‌هاي گذشته دنيس موكويگي و ناديا مراد اين فرصت را پيدا كرده‌اند كه تجربيات خود را در سخنراني‌هايي در مجمع عمومي سازمان ملل متحد براي رهبران جهان بازگو كنند. دنيس موكويگي سال‌ها به عنوان پزشك زنان به مراجعاني كمك كرده است كه به صورت سازمان يافته مورد خشونت جنسي قرار گرفته‌اند و ناديا مراد، از جمله دختراني است كه مستقيما قرباني اين خشونت‌ها بوده است. هر دوي آنها طي سال‌هاي اخير پرچم مبارزه با خشونت‌هاي جنسي در درگيري‌ها و جنگ‌ها را به دست گرفته‌اند. از سال 1995 كه درگيري‌هاي داخلي در جمهوري دموكراتيك كنگو آغاز شد، دنيس موكويگي در بيمارستان كوچك پانزي در شرق اين كشور جايي كه او را با لقب «مردي كه هواي زنان را دارد»، صدها زن را كه مورد خشونت جنسي قرار گرفته‌بودند پذيرش كرد، او به اقتضاي تخصصش آنقدر با مساله زنان آسيب ديده از خشونت جنسي در جنگ مواجه شد كه لازم ديد افكار عمومي جهانيان را در مورد اين شكل از جنايت جنگي روشن كند. سال 2012 دنيس موكويگي در سخنراني خود در سازمان ملل متحد از دولت جمهوري دموكراتيك كنگو به خاطر تعلل در مبارزه با «جنگ غيرمنصفانه‌اي كه از طريق خشونت عليه زنان جريان دارد و از تجاوز به عنوان استراتژي جنگي استفاده مي‌كند» انتقاد كرد. او در بازگشت به محل زندگي‌اش در بوكاووي كنگو با گروگان‌گيري در محل سكونتش مواجه شد، جايي كه مردان مسلح قصد داشتند او را به خاطر سخنانش ترور كنند. او از اين ترور جان سالم به در برد، اما حاضر به سكوت در مورد تجربياتش از رويارويي با قربانيان خشونت جنسي نشد. به نوشته سي‌ان‌ان طي ساليان گذشته هر سال نام او به عنوان يكي از نامزدهاي جايزه صلح نوبل مطرح مي‌شد، اما هر بار نام فرد يا گروه ديگري به عنوان برنده اعلام مي‌شد. او اخيرا در مصاحبه‌اي گفته است: «اين موضوع فقط مساله زنان نيست، مساله‌اي مربوط به همه بشريت است و مردان بايد براي پايان دادن به آن مسووليت بپذيرند. اين مشكل منحصر به آفريقا نيست بلكه در بوسني، سوريه، ليبريا و كلمبيا هم با آن مواجهيم.» ناديا مراد، دختر ايزدي، همراه با خانواده‌اش در روستايي كوچك به نام كوجو در سنجار عراق زندگي مي‌كرد، جايي كه سال 2014 مورد هجوم داعش قرار گرفت و خانواده او از جمله مادر و 6 برادرش قتل‌عام شدند. اما تروريست‌هاي داعش براي ناديا سرنوشت ديگري به جز مرگ در نظر گرفته‌بودند: استفاده به عنوان برده جنسي. ناديا مراد بعد از مدتي موفق شد از اسارت داعش فرار كند و خود را به مكاني امن برساند. او بر خلاف بسياري ديگر از افرادي كه قرباني خشونت جنسي در جنگ مي‌شوند، تصميم گرفت تا به جاي سكوت و پنهان نگه داشتن هويت، با عكس و نام، داستان خود را براي جهانيان تعريف كند. او سال 2016 به عنوان سفير حسن نيت سازمان ملل متحد براي مبارزه با قاچاق انسان انتخاب شد و به تازگي در كتابي با عنوان «آخرين دختر» داستان زندگي خود را روايت كرده است، او در اين كتاب مي‌نويسد: «مي‌خواهم آخرين دختري در جهان باشم كه با چنين قصه‌اي روبه‌رو مي‌شود.»