پير دير نئورئاليسم
احمد طالبي‌نژاد
در بين سينماگران ايتاليايي كه جريان نئورئاليسم را شكل دادند، ويتوريو دسيكا از همه مشهورتر و تاثيرگذارتر به نظر مي‌رسد. فيلم «دزد دوچرخه» يا به تعبيري «دزدان دوچرخه» يكي از كامل‌ترين، بهترين و تلخ‌ترين فيلم‌هاي جريان نئورئاليسم است و همراه «جاده» به كارگرداني فدريكو فلليني از قله‌هاي نئورئاليسم در سينماست. دسيكا در اين فيلم به فقر و فاقه‌اي اشاره كرد كه در بسياري از جوامع درگير جنگ به وجود آمده و به سطوح مختلف اجتماعي هم سرايت كرد. مثل امروز كه در كشورهاي جنگ‌زده‌اي مانند عراق، افغانستان، يمن و سوريه شاهد فقر و فاقه‌اي هستيم كه نمونه‌اش در اين فيلم به تصوير كشيده شده است. باتوجه به اين مولفه‌ها ساخت «دزد دوچرخه» سبب شد نام دسيكا بلندتر از ساير فيلمسازان جريان نئورئاليسم شنيده شود. «گل آفتابگردان» از ديگر آثار درخشان دسيكا با بازي مارچلو ماستروياني و سوفيا لورن زوج دوست‌داشتني و جاودانه سينماست. «گل آفتابگردان» يكي از مهم‌ترين آثار سينمايي ساخته شده در زمينه سياست، ايدئولوژي و تبعات جنگ محسوب مي‌شود. اين فيلم يك رومنس سياسي است كه در آن عشق عميق يك زوج به واسطه سياست به جدايي و نفرت بدل مي‌شود. سير تحولات زندگي دسيكا بسيار عجيب بود. او كار خود را در عرصه سينما با بازي در كمدي‌هاي كم‌ارزش شروع كرد و از نسل تلفن سفيدي‌هاي سينماي ايتاليا بود. او سپس با موج نئورئاليسم سينما همراه شد و فيلم «بچه‌ها نگاه‌مان مي‌كنند» را در سال ۱۹۴۴ با فيلمنامه‌اي از چزاره زاواتيني و بازي مارچلو ماستروياني كارگرداني كرد (در سينماي تركيه هم شاهد اين تغيير و تحول در زندگي و سبك يك كارگردان بوديم. «ييلماز گوني» كارگردان «يول» مانند دسيكا بازيگر فيلم‌هاي سطحي تركيه بود، در مرحله‌اي از زندگي او به ايدئولوژي ماركسيستي گرايش پيدا كرده و شروع به ساختن فيلم‌هاي انتقادي كرد كه درنهايت هم به تبعيد و زنداني شدن او ختم شد). فيلمنامه «دزد دوچرخه» اثر شاخص دسيكا نيز با همكاري زاواتيني نوشته شد. اين فيلمنامه‌نويس از فارغ‌التحصيلان «مدرسه تجربيات سينمايي رم» بود كه تكامل بخش شخصيت هنري دسيكا شد و او را از يك فرد متعارف به يك سينماگر غيرمتعارف تبديل كرد. «مدرسه تجربيات سينمايي رم» به دستور موسوليني و توسط پسرش تاسيس شد تا نيروهايي را پرورش دهد كه در ستايش ايدئولوژي فاشيستي او فيلم بسازند. اما جواناني كه وارد اين مدرسه شده و فيلمسازي را آموختند، بلافاصله پس از خروج از مدرسه عليه سيستم فاشيستي شورش كردند و جريان نئورئاليسم را پايه‌گذاري كرده و آن را سامان دادند. برخي از آنها مانند ويسكونتي، بورژوا زاده‌اي بودند كه درنهايت به خاستگاه خود بازگشتند اما دسيكا، زاواتيني، روسليني، پازوليني و... از جمله كساني بودند كه از موقعيت مهيا شده توسط حكومت فاشيستي استفاده كرده و با روي برگرداندن از آن به فيلمسازاني منتقد حكومت تبديل شدند. تا پيش از ورود به جريان نئورئاليسم فيلم‌هاي دسيكا اهميت چنداني ندارند اما پس از آن، او به فيلمسازي تبديل مي‌شود كه آثارش مورد توجه قرار مي‌گيرد، به‌ويژه فيلم‌هايي كه در آنها وجه انتقادي برجسته است. «دو زن» نمونه‌اي از اين فيلم‌هاست كه داستان زني را روايت مي‌كند كه در تلاش است دخترش را از مصايب جنگ دور نگه دارد. «ازدواج به سبك ايتاليايي» يك كمدي اجتماعي و انتقادي با بازي سوفيا لورن و مارچلو ماستروياني است كه به حال و هواي پس از جنگ برمي‌گردد. دسيكا در كارنامه خود كهكشاني از فيلم‌هاي ارزشمند و به يادماندني نظير «اومبرتو د»، «معجزه در ميلان»، «ديروز، امروز، فردا»، «دو زن»، «دزد دوچرخه»، «ازدواج به سبك ايتاليايي» و... را دارد. در واقع او در نيمه دوم زندگي خود متحول و به پير دير نئورئاليسم در سينماي ايتاليا تبديل مي‌شود.