گولن و جهاد «نرم» امريكايي
سعيد عابدپور
بعد از آنكه رسانه‌هاي امريكايي اعلام كردند ترامپ درباره تحويل گولن به تركيه فكر مي‌كند، تحليلگران بر اين باورند كه ترامپ با اين عمل سه مشكل خود را با اردوغان حل خواهد كرد. دو مشكل اول مربوط به عدم تفاهم و اختلاف با اردوغان مي‌شود و سومين مساله درخواست ترامپ از اردوغان است تا فشار بر عربستان سعودي به خاطر موضوع قتل خاشقجي را كم كند. از سويي حل مساله فتح‌الله گولن موجب مي‌شود تا از حضور اعضاي جنبش «هيزمت» در امريكا كم شود. تركيه، فتح‌الله گولن و «جنبش هيزمت» را متهم به انجام كودتاي نافرجام 1396 مي‌كند. در جريان اين كودتا، نيروهاي نظامي وفادار به گولن دست به بمباران مجلس ملي و كاخ آكساراي آنكارا زدند و عمليات نظامي را براي تسخير نقاط حساس آنكارا، استانبول، مارماريس، ملطيه و غيره آغاز كردند. كودتا در همان ساعات اوليه با هجوم مردم به خيابان‌ها و دخالت موثر نيروهاي ارتشي و پلي وفادار به اردوغان پايان پذيرفت. حكومت تركيه طي بيش از دو سال گذشته صدها هزار نفر از اعضاي جنبش گولن را زنداني و يا از مشاغل دولتي از جمله مدارس، دانشگاه‌ها، ارتش و پليس و غيره اخراج كرده است. ثروت و امكانات اين روحاني ساده «گولن» بيش از امكانات يك كشور متوسط است. جنبش هيزمت تنها در امريكا 200 مدرسه و دانشگاه، در آلمان 50 مدرسه و به‌طور كلي در 140 كشور جهان داراي 800 نهاد آموزشي است. هدف گولن از اين حركت وسيع تربيت كادرهايي براي فردا منطبق با ديدگاه‌هاي اوست. اينكه گولن به راحتي توانسته در 140 كشور فعاليت كند خود جاي سوال است. جنبش هيزمت براي نفوذ در كشورها اقدام به تطميع روشنفكران و اساتيد و مسوولان سياسي و فرهنگي مي‌كند و گسترش آن مشخصا مرهون حمايت سفارتخانه‌هاي انگلستان و امريكاست.
گولن داراي تاثير فوق‌العاده‌اي در كشورهاي جهان به عنوان رهبر جنبش فكري جهاني‌سازي اسلام است. او همانند جورج سوروش عمل مي‌كند. تفكر او تا حد زيادي متاثر از سعيد نورسي، متفكر فقيد تركيه است. نورسي از منتقدان آتاتـورك بود و مخالف نظام جمهوري لاييك به شمار مي‌رفت. جنبش اسلامي گولن و حركت هيزمت با برخورداري از كمك‌هاي منابع مالي ناشناس از امريكا در دهه 80 رشد كرد. اين جنبش در آغاز جنبشي مستقل و براي اسلامي‌سازي تركيه بود و وقتي جنبش به اندازه كافي رشد كرد، مورد توجه امريكا قرار گرفت. عده‌اي در امريكا از جمله گراهام فولر دام و موسسه رند، اين جنبش را به عنوان بديلي در مقابل اسلام‌گرايي ايراني تقويت كردند. فولر از حاميان مهم اين جنبش، اعتقاد به نقش فكري جنبش هيزمت در برخورد با «اسلام‌گرايي راديكال ايران» داشت. در عمل نيز گولن نشان داد از تفكرات سعيد نورسي به عنوان يك پوشش فكري براي پيشبرد نظريات مقابله با نفوذ ايران، تفكرات ضد تصوف و ضد شيعي استفاده مي‌كند. اين رويكرد گولن با مخالفت‌ها و واكنش‌هاي افرادي مانند اردوغان روبه‌رو شد. گولن متوجه اين واقعيت نيست كه در تركيه حداقل 20 ميليون علوي، دو يا سه ميليون شيعه و ميليون‌ها نفر سني پيرو و دوستدار طريقت نقشبنديه و ساير طريقت‌هاي صوفيانه زندگي مي‌كنند.
اردوغان بيش از هر فرد ديگري گولن را مي‌شناسد. اين دو در دهه 80 و 90 ميلادي قرن بيستم با هم پيوندي جدانشدني داشتند. جنبش هيزمت در دهه 90 و دهه اول قرن 21 ميلادي نقش مهمي را در برخورد با جريان‌هاي وهابي و محافظه‌كاران سنتي ايفا مي‌كرد. از درون اين فعاليت‌ها بود كه چهره اردوغان، عبدالله گل و عده‌اي به عنوان چهره‌هاي نوين حركت اسلامي مطرح شد. ولي به ناگهان در سال 2013 اردوغان و گولن از هم جدا شدند. اردوغان به خوبي مي‌دانست پيروي از نظريات گولن او را تبديل به مهره كامل سياست‌هاي امريكا در منطقه خواهد كرد.
اكنون نيز حتي اگر ترامپ بخواهد گولن را به تركيه بدهد، وي توان انجام اين كار را ندارد. گولن سرمايه‌گذاري بلندمدت سازمان سيا، موسسه رند و نظريه‌پردازان امريكايي براي ايجاد يك جنبش وهابي ميانه در مقابله با اسلام شيعي و جنبش وهابي است. اين حمايت خود داراي تناقضي است. امريكا با حمايت دربست از حكومت سعودي، از مهم‌ترين حاميان جنبش وهابي است. بنابراين هدف از طرح گولن را نمي‌توان جداي از مقابله با ايران دانست.