محمد مولانوري|تحولات و نوسانات اخير بازار نفت و كاهش شديد قيمت نفت، موجب شده بار ديگر جايگاه اوپك و اعضاي آن در اين بازار مورد پرسش قرار گيرد. اوپك در روزهاي اخير نتوانسته منافع اعضاي خود را حفظ كند و قيمت نفت در بازارها مسير كاهشي را تجربه مي‌كند، از سوي ديگر رييس‌جمهور امريكا در ماه‌هاي اخير حملات زيادي را عليه اوپك ترتيب داده است، در خصوص وضعيت فعلي و جايگاه آينده اوپك با حسن مرادي مديركل حقوقي و قراردادهاي معاونت پشتيباني صنعتي وزارت نفت به گفت‌وگو نشسته‌ايم. حسن مرادي دانش‌آموخته حقوق تجارت از دانشگاه گلاسكو معتقد است اوپك نتوانسته است منافع اعضاي خود را تامين كند اما ايران به عنوان يكي از اعضاي اين اتحاديه مايل است اين اتحاديه همچنان حفظ شود و به همين منظور ايران بايد ديپلماسي اقتصادي خود با ديگر اعضا را تقويت كند.
اوپك يك كارتل نفتي است كه قرار بود در جهت منافع توليدكنندگان نفت اقدام كند اما امروز همزمان با تحريم‌هاي اخير عليه ايران و با وجود تعهدات پيشيني اعضا، شاهد كاهش قيمت نفت در روزهاي اخير هستيم. آيا اتفاقات اخير بر ادامه اثرگذاري و حتي موجوديت اين سازمان اثر خواهد گذاشت؟
در آغاز لازم است بگويم كه نبايد اوپك را در عداد سازمان‌هاي بين‌المللي قرار داد. اوپك يك موافقتنامه كالايي بين‌المللي است، مانند موافقتنامه‌هاي گندم، مس يا كنف كه در دنيا منعقد شده و قرار است منافع صادركنندگان و فروشندگان را در برابر خريداران حفظ كند اما مي‌توان آن را با مسامحه سازمان ناميد. پس از نظر حقوق بين‌الملل يك سازمان نيست و نام درست آن اتحاديه صادركنندگان نفت است و قاعدتا بايد منافع آنها را در مقابل خريداران حفظ كند و شايسته است كه وقتي احدي از اين كشورها دچار گرفتاري مي‌شود به داد آن كشور برسد اما متاسفانه همواره در اين سازمان تشتت وجود داشته است و در اين بين بعضي كشورها هم به اين تشتت دامن زده‌اند. همانطور كه در مورد ايران، اجماع سازماني براي دبيركلي كشورمان مهيا نمي‌شد. هرچند كه اين ضعف كوچك و ساده نيست اما بايد اعضا اين ضعف را بپذيرند. براي بازيگران در صورت عدم تامين منافع گزينه انحلال طرح خواهد شد يا احتمال ضعيف شدن اين نهاد بيشتر خواهد شد. ما بايد ديپلماسي و اقتصاد سياسي خودمان را به سمتي پيش ببريم كه ديگر كشورهاي عضو نظير ونزوئلا، قطر به سمت همكاري گام بردارند و حتي از ظرفيت كشورهاي غيرعضو نظير روسيه كه در چندسال اخير به سمت همكاري با سازمان روي آوردند، اقدام كنيم تا به توان و قوت بيشتر اين اتحاديه كمك كنيم و در مذاكرات اقتصادي خود اين مسائل را مدنظر قرار داشته باشيم تا اتحاديه قوي‌تري داشته باشيم تا بتواند در مقابل مطامع كشورهاي ديگر بايستد و اجازه ندهد كه كشورهاي ديگر همچون امريكا در سياست اعضاي اتحاديه دخالت كند.
ما از بن‌سلمان كه نمي‌توانيم انتظار داشته باشيم. او يك اتفاق پرحاشيه كه قتل وحشيانه يك خبرنگار است را رقم زده است. به روشني اين اقدام او خلاف قوانين حقوقي بين‌المللي است اما ترامپ مي‌گويد كه اين اتفاق براي ما مهم نيست و فقط منافع امريكا را در معرض توجه داريم. نتيجه هم آنكه بن‌سلمان با خوش‌رقصي نقش خودش در كاهش قيمت نفت را رقم مي‌زند و با آتش زدن به منابع ثروت كشورش به ياري ترامپ آمده است تا نگذارد راي‌دهندگان امريكايي به دولت امريكا انتقاد كنند كه سياست‌هاي تو باعث گران شدن فرآورده‌هاي نفتي مثل بنزين و گازوييل شده است.
اين عدم بهره‌مندي اعضا موجب گسترش اختلافات شده است و وقتي افق روشني براي همكاري بين اعضا ديده نمي‌شود آيا نمي‌تواند به انحلال اوپك منجر شود؟
بايد امر داير شود بين بقاي اين سازمان يا انحلال اوپك كه امر خوشايندي نيست، چون زحمات چندساله‌اي را از بين مي‌برد و همين اتحاديه نيم‌بند در چندماه قبل توانسته بود با بالا بردن قيمت، منافع اعضا را تامين كند. دولتمردان ما هم سازمان ضعيف را بر انحلال ترجيح مي‌دهند و از همين رو در اين سال‌ها از منافع خاص خود چشم پوشيدند تا منافع جمعي تامين شود و نهايتا منافع ملي ما از آن مسير تامين شود. اما امروز عربستان اين اتحاد را از بين برده است و اين اعضا هستند كه نبايد اجازه تكروي به اين كشور دهند.
در تحليل‌هاي موجود درباره آينده صنعت نفت، به نظر مي‌رسد رقيب خطرناكي همچون شيل وجود دارد كه اجازه مانور را از اوپك گرفته است. با توجه به نفت شيل، وضعيت هماهنگي و اختلاف اعضا را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
شيل يك مكانيزم استخراج نفت است كه در محدوده قيمتي خاصي صرفه دارد و اگر قيمت از حدي كاهش پيدا كند ديگر سودآور نيست و امريكا نمي‌تواند با كارت شيل، قمار كند. از سويي با افزايش قيمت، عرضه از طريق شيل افزايش پيدا مي‌كند و كاهش قيمت را همراه خواهد داشت بنابراين اعضا بايد با همكاري تلاش كنند تا حربه‌هاي اينچنيني بر توليد و محصول بي‌اثر باشد.
مسير كاهشي قيمت در چند وقت اخير را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ آيا قيمت‌ها همچنان كاهش خواهند يافت تا ثبات و حتي افزايش قيمت را در آينده‌اي نزديك تجربه كنيم؟
وقفه‌هايي مانند تعميرات پالايشگاه‌ها و تغيير فصل منجر به كاهش مقطعي عرضه شد كه قيمت را بالا برد و دليل افزايش قيمت چندماه اخير اين بود ولي بايد توجه داشت كه فصل طولاني سرما در اروپا را در راه خواهيم داشت كه ميزان خريد را افزايش خواهد داد. همچنين در چندماه اخير، امريكا و بعضي كشورهاي ديگر از ذخاير خود برداشت كردند تا از اين طريق به كاهش قيمت منجر شود؛ از اين رو من خوشبين هستم كه قيمت از حدي بيشتر كاهش نخواهد يافت.
اوپك: بايد منافع فروشندگان را در مقابل خريداران حفظ كند و شايسته است كه وقتي احدي از اين كشورها دچار گرفتاري مي‌شود به داد آن كشور برسد اما متاسفانه همواره در اين سازمان تشتت وجود داشته است و در اين بين بعضي كشورها هم به اين تشتت دامن زده‌اند. همانطور كه در مورد ايران، اجماع سازماني براي دبيركلي كشورمان مهيا نمي‌شد. هرچند كه اين ضعف كوچك و ساده نيست اما بايد اعضا اين ضعف را بپذيرند. براي بازيگران در صورت عدم تامين منافع گزينه انحلال طرح خواهد شد يا احتمال ضعيف شدن اين نهاد بيشتر مي‌شود.
دولتمردان ما هم سازمان ضعيف را بر انحلال ترجيح مي‌دهند و از همين رو در اين سال‌ها از منافع خاص خود چشم پوشيدند تا منافع جمعي تامين شود و نهايتا منافع ملي ما از آن مسير تامين شود.