آسيب‌هاي اجتماعي مشهد در دوازدهمين جشنواره مستند ايران
حركت بر مدار دايره
محمد ايراندوست
دوازدهمين جشنواره بين‌المللي فيلم مستند ايران با استقبال پرشور و چشمگير فيلمسازان و علاقه‌مندان آثار مستند در بخش‌هاي مسابقه ملي، مسابقه فيلم‌هاي مستند معدن و صنايع معدني ايران، مستندهاي برگزيده انقلاب اسلامي، جايزه شهيد آويني و مسابقه بين‌الملل در پرديس سينمايي چارسو تهران برگزار شد. آثار به نمايش درآمده در بخش مسابقه ملي بازتابي از دغدغه‌ها و دلمشغولي‌هاي مستندسازان بود. فيلم‌ها ورودي بي‌پيرايه به حوزه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي، تاريخي و اقتصادي داشتند. در اين ميان دو مستندساز ساكن شهر مشهد نگاهي متفاوت به اين كلان‌شهر داشتند. نگاهي كه در رسانه‌هاي رسمي و حكومتي به ويژه استاني انعكاسي ندارد. مستند «چند نفر از ما» به كارگرداني هادي معصوم‌دوست از سه‌گانه‌اي در رابطه با اعتياد، بيكاري و ساخت و سازهاي بي‌رويه در اطراف حرم رضوي است. مستند چند نفر از ما روايتگر زندگي جوانان مشهدي است كه با فقر، بيكاري، اعتياد و... روزگار مي‌گذرانند و از شيوع گسترده موادمخدر و مشروبات الكلي در شهر مشهد سخن مي‌گويند.
ساختار اين مستند براساس گفت‌وگو با جوانان معتاد و تصاويري رئال از مصرف موادمخدر توسط جوانان مشهدي بدون واهمه و نگراني از پليس، همراه با نريشن طراحي شده است. تصويري عريان از حقيقتي تلخ از ناهنجاري‌ها و شيوع انواع معضلات در جغرافياي مشهد. جواناني كه به علت محروم بودن از فرصت‌هاي شغلي و محيط اجتماعي مطلوب به دام اعتياد غلتيده‌اند و گريزي از اين وضعيت بغرنج ندارند. چند نفر از جواناني كه موفق شدند در كمپ‌هاي ترك اعتياد مصرف مواد را كنار بگذارند از شرايط سخت اجتماعي و امكان بازگشت مجدد به دام غول اعتياد سخن مي‌گويند و از عدم حمايت ارگان‌ها و مراكز مسوول از جوانان و توزيع گسترده انواع موادمخدر در اين شهر شكواييه دارند. فيلم ديگري كه درباره معضلات كلان‌شهر مشهد در جشنواره دوازدهم به نمايش درآمد مستند «سياه دنباله‌دار» به كارگرداني نيلوفر عظيميان بود. موضوع اين مستند درباره زناني در سنين مختلف است كه از خشونت‌هاي خانگي رنج و عذاب مي‌كشند و براي گرفتن طلاق و مشاوره حقوقي به دفتر وكالت خانمي از وكلاي دادگستري مراجعه مي‌كنند. خانم وكيل همانند مادري مهربان و مشاوري امين به دردها و آلام زنان مشهدي گوش فرا مي‌دهد و باتوجه به تخصص و تجاربي كه از استيفاي حقوق زنان كسب كرده ، تلاش وافري مي‌كند تا هميار آنان باشد. كارگردان دوربين را رو به خانم وكيل كار گذاشته و از نيم‌رخ و پشت سر زناني كه وارد دفتر مي‌شوند را نشان مي‌دهد. اغلب زنان مراجعه‌كننده در سنين پايين و تحت‌فشار خانواده و آموزه‌هاي غلط با مرداني با فاصله سني زياد و بيگانه با حقوق خانواده ازدواج كرده‌اند. اين زنان مشهدي از رفتارهاي خشن و بيمارگونه همسران‌شان حكايت‌هاي دردناكي دارند. زناني كه به علت ازدواج زودهنگام از تحصيل در دبيرستان بازماندند و آرزوها و روياهاي‌شان بر باد رفته و همانند شمعي در حال سوختن‌اند. خانم وكيل كه با لهجه شيرين مشهدي به زنان رنج‌كشيده مشاوره مي‌دهد از وضعيت دردناك و غيرقابل تحمل اين زنان به ستوه مي‌آيد و از باورهاي نادرست آنان و همسران‌شان حيران و سرگشته مي‌شود. او از مادري مشهدي كه خودش در سن پايين ازدواج كرده (و روزگار ناخوشايندي دارد) و دخترش را نيز در 15 سالگي پاي سفره عقد نشانده، علت را جويا مي‌شود و او پاسخ مي‌دهد: «همسرم معتقد است براي اينكه دختر پر رو نره بايد زود ازدواج كنه!»، دليلي بي‌پايه و مبتني بر باورهاي پوچ و خرافي. در سكانسي از مستند سياه دنباله‌دار كارگردان زني را نشان مي‌دهد كه سال‌هاست مورد ضرب و شتم همسرش قرار دارد، يك چشمش را بر اثر كتك‌هاي همسر از دست داده و آثار شكنجه و جراحت بر بدن دارد. اين زن مي‌گويد همه سختي‌ها را براي حفظ آبرو و آينده بچه‌هايش تحمل كرده است. كارگردان بي‌توجهي رسانه‌هاي رسمي به مشكلات زنان و دختران مشهدي را در قالب اسكيت‌بازي دختر نوجوان چادري روي پشت بامي نشان مي‌دهد كه چند دستگاه تلويزيون خاك گرفته در گوشه‌اي از آن قرار دارد. سكانسي نمادين از عدم پرداخت تلويزيون به معضلات و چالش‌هاي ويران‌كننده شهر مشهد و كنار گذاشتن تلويزيون از سوي مخاطبان.
همچنين در جشنواره دوازدهم مستندي از كارگرداني آلماني با عنوان «شادي در ايران» به نمايش درآمد. اين فيلم ماجراي زن دلقكي است كه به يتيم‌خانه‌ها، اردوگاه‌ها و محل نگهداري كودكان كار و بي‌سرپرست در ايران سفر مي‌كند و با شيرين‌كاري‌هايي كه انجام مي‌دهد، لحظات شاد و سرگرم‌كننده براي كودكان و نوجوانان معصوم مي‌آفريند. اين زن آلماني به مشهد مي‌رود و در مركز نگهداري دختران افغان برنامه فرح‌بخشي اجرا مي‌كند. مسوول اين مركز گزارشي نگران‌كننده از وضعيت نابسامان اجتماعي مشهد ارايه مي‌دهد و از نوزاداني كه در زباله‌داني‌هاي شهر رها مي‌شوند، سخن به ميان مي‌آورد.
كارگردانان فيلم‌هاي مستند «چند نفر از ما» و «سياه دنباله‌دار» با نگاهي مسوولانه تصويري واقعي و بدون پرده‌پوشي و عوام‌فريبي از معضلات و آسيب‌هاي دومين شهر بزرگ ايران به نمايش درآوردند و تلاش كردند در توان خود به صاحبان قدرت و تريبون يادآور شوند اين شهر در لايه‌هاي پنهان خود دردها و رنج‌هاي فراواني در سينه دارد و نيازمند رسيدگي اورژانسي است.