آب و درسي از گذشتگان
مسعود تجريشي
هر گاه درباره مساله كم‌آبي در كشور گفت‌وگوهاي جدي شكل مي‌گيرد، افرادي هم هستند كه مي‌گويند مي‌توانيم با بارورسازي ابرها مشكل خشكسالي را حل كنيم. يا اينكه عده‌اي مي‌گويند مي‌توانيم منابع آب جديدي را در لايه‌هاي زيرين زمين پيدا كنيم. ادعاهايي از اين دست به نوعي آدرس غلط دادن به جامعه است زيرا اين پيام را مخابره مي‌كند كه مي‌توان به جاي كاهش مصرف، به فكر عرضه بيشتر منابع آب بود. اين رويكرد جامعه را دچار گمراهي و دوگانگي مي‌كند. ما نبايد فراموش كنيم كه در يك منطقه خشك زندگي مي‌كنيم و زندگي در چنين منطقه‌اي اقتضائات خودش را دارد. خوشبختانه سخنان روز دوشنبه آقاي رييس‌جمهور از اين منظر كه بر لزوم مديريت مصرف تاكيد كردند، حائز اهميت است. سخنان آقاي روحاني گوياي اين نكته بود كه ما بايد قبول كنيم در يك منطقه خشك زندگي مي‌كنيم و خودمان را با اين كم‌آبي‌ها تطبيق دهيم. اگر به فرهنگ گذشته‌مان هم رجوع كنيم، مي‌بينيم كه پيشينيان ما خودشان را با اقليم سرزمين سازگار كرده بودند و با استفاده از قنوات به خوبي از پس مديريت منابع آب‌بر مي‌آمدند. اما متاسفانه آن فرهنگ از دست رفت و بر اثر سه عامل زياده‌خواهي، سوءمديريت و استفاده نابجا از تكنولوژي بخش زيادي از منابع آب از دست رفت و تالاب‌ها خشك شدند. به اين ترتيب بسياري از ساكنان روستاها به سمت شهرها روانه شدند.
اكنون اگر قرار است مسير غلط سال‌هاي گذشته را اصلاح كنيم راهش اين است كه برويم سراغ مديريت بهتر منابع آب. تجربه شكل‌گيري ستاد احياي درياچه اروميه در 5 سال گذشته نشان داد كه اگر خودمان را روي برخي مسائل متمركز كنيم به لحاظ فني مي‌توانيم مسائل‌مان را حل كنيم. 20 سال منتهي به سال 1392 سالانه حدود 40 سانتي‌متر تراز آب درياچه از دست رفته بود. اما پس از اينكه تصميم گرفتيم و راهكارهاي علمي تدوين شد و با وجود همه مشكلات بين دستگاهي همه كنار هم قرار گرفتند وضعيت درياچه تثبيت شد. هر چند هنوز هم بخشي از دولت قبول نكرده كه مديريت مصرف راهكار ما است ولي به هر حال برنامه چهار، پنج سال اخير نشان داده اگر به برنامه مدون اعتنا كنيم، نتيجه مي‌گيريم. در مورد همين درياچه اروميه اگر دستگاه‌هاي اجرايي هماهنگ باشند، مشاركت مردم بيش از پيش افزايش يابد و منابع مالي هم در موعد مقرر تامين شود، قطعا مي‌توانيم ظرف سه سال آينده يك متر به تراز درياچه اضافه كنيم. كاهش مصرف آب و افزايش بهره‌وري غيرممكن نيست. براي مثال در چهار سال اخير مصرف آب كشاورزي در پاياب سدها 28 درصد كاهش پيدا كرده است بدون اينكه روي كشاورزي اثر منفي بگذارد. اين اقدامات مثبت از سوي مراجع بين‌المللي هم ديده شده است. براي مثال سال گذشته برنامه عمران سازمان ملل متحد يك گزارش جهاني منتشر كرد كه در آن به عزم جزم ايران براي احياي درياچه اشاره كرده بود. يك ماه قبل هم شبكه فرانس 24 كه يكي از شبكه‌هاي معتبر تلويزيوني فرانسه است درباره وضعيت درياچه گزارشي منتشر كرد و در آن به اين نكته اشاره كرد كه قدم‌هاي خوبي از سوي دولت ايران براي احياي درياچه برداشته شده است. اين موارد نشان مي‌دهد كه مي‌توان در ميان خبرهاي بد، خبرهاي خوب هم شنيد. براي افزايش خبرهاي خوب بايد در ابتدا بر كاهش مصرف آب متمركز شويم و بعد از آن براي دستيابي به اهداف‌مان در سطح دولت و جامعه به توافق برسيم كه همچون گذشتگان‌مان راه درست مصرف آب در سازگاري با كم‌آبي است و نه اميد بستن به افزايش منابع آب.