تركيه و شروط امريكا
ولي گل محمدي
جان بولتون، مشاور امنيت ملي امريكا در راس هيات بلندپايه امريكايي متشكل از ژنرال جوزف دانفورد، رييس ستاد فرماندهي نيروهاي مسلح امريكا و جيمز جفري، نماينده ويژه امريكا در امور سوريه به منظور ديدار با مقامات تركيه روز سه شنبه (18 دي‌ماه) وارد آنكارا شدند. بنا بر اخبار واصله از خبرگزاري‌هاي دولتي تركيه، موضوعات خروج نيروهاي امريكايي از سوريه، سرنوشت تسليحات امريكايي كه در دست نيروهاي يگان‌هاي مدافع خلق (YPG) سوريه است و همچنين عمليات احتمالي ارتش تركيه در منبج در اولويت گفت‌وگوهاي فشرده سياسي بين مقامات دو كشور بوده است. اين سفر در حالي صورت گرفته كه تنش بين آنكارا و واشنگتن بر سر آينده كردهاي سوريه و حمايت‌هاي تسليحاتي امريكا بعد از خروج اين كشور از سوريه بالا گرفته است. يكي از نكات قابل توجه سفر بولتون به آنكارا اين است كه رجب طيب اردوغان، از ديدار با بولتون خودداري كرد.
اين رويداد نشان از اختلاف‌نظرهاي غيرقابل اغماض در واگرايي دو كشور نسبت به معادلات سوريه در كل و آينده كردهاي سوريه به‌صورت ويژه است. امريكا به دنبال حمايت از كردها در برابر عمليات احتمالي ارتش تركيه به شرق فرات است. بولتون قبل از سفر به آنكارا در تل‌آويو اظهار داشته بود كه خروج نيروهاي امريكايي از سوريه منوط به حفظ جان نيروهاي كرد سوريه است و امريكا اجازه نمي‌دهد تركيه كردها را بكشد. ظاهرا چنين اظهارتي خشم اردوغان را برانگيخته و يكي از دلايل رد ديدار بولتون با او نيز همين است. اساسا امريكايي‌ها شرطي براي تركيه تعيين كردند كه از ابتدا مشخص بود تركيه نخواهد پذيرفت و بولتون با اظهارات تحريك‌آميز خود در اسراييل، مقدمات نپذيرفتن شرط را آماده‌تر كرد. در نهايت تركيه اعلام كرد شرط را نمي‌پذيرد و به زودي عمليات شرق فرات را آغاز خواهد كرد. چند نكته در رابطه با سفر بولتون به آنكارا و واكنش مقامات تركيه نسبت به شروط واشنگتن در تداوم حمايت از كردهاي (YPG) بعد از اعلام خروج امريكا از سوريه قابل توجه است. - برخلاف شانتاژهاي رسانه‌اي و تبليغاتي رسانه‌هاي تركيه كه خروج امريكا از سوريه را بخشي از دستاوردهاي ديپلماسي اردوغان تصويرپردازي مي‌كردند، آنكارا با يك «ابهام استراتژيك» در مواجهه با خروج نيروهاي امريكايي از سوريه روبرو شد. ابهامي كه نشان مي‌دهد آنكارا تاثيري در تصميم ترامپ به خروج از سوريه نداشته است. از نقطه نظر آنكارا، اعلام خروج امريكا از سوريه يك بازي سياسي جديد است كه نه تنها فضاي كنشگري عملياتي تركيه در ميدان سوريه را گسترده‌تر نمي‌كند بلكه خطوط قرمز امنيتي آن در مناطق تحت كنترل كردهاي (YPG) را هر چه بيشتر تهديد خواهد كرد. تركيه به خوبي مي‌داند كه وارث خلأ قدرت به وجود آمده خروج امريكا از سوريه نخواهد بود و با توجه ظرفيت‌هاي مادي و نظامي خود در بهترين حالت مي‌تواند كانون‌هاي شمال شرق فرات را تحت كنترل خود در آورد. - اتاق فكر رييس‌جمهور اردوغان به اين نتيجه رسيده كه دغدغه امنيتي كردي در سوريه جز در همكاريهاي عملياتي و سياسي با محور روسيه - ايران و حتي دولت دمشق مرتفع نخواهد شد. تركيه همواره در طول تاريخ برداشت تهديد غيرقابل انكاري از سياست‌هاي كردي واشنگتن در منطقه و به‌ويژه در سوريه داشته است. روسيه به احتمال زياد در روزهاي آينده با عمليات‌هاي محدود ارتش تركيه عليه مواضع كردها در شرق فرات مشكلي نخواهد داشت. دو عمليات قبلي زير سايه چراغ سبز روسيه بوده است. در هفته‌هاي اخير تلاش واشنگتن براي نزديك ساختن آنكارا به خود از طريق تحويل جنگنده‌هاي اف-35 و همچنين موافقت در استقرار سامانه موشكي پاتريوت، مسكو را نگران كرده است. روسيه از شكاف به وجود آمده براي حفظ تركيه در محور سياسي و عملياتي خود در ميدان سوريه بهره‌برداري خواهد كرد. تركيه نيز به‌خوبي آگاه است كه هر گونه عملياتي بدون موافقت روسيه و ايران امكان‌پذير نيست و امريكا در اين راستا تعيين‌كننده نخواهد بود. به احتمال زياد بولتون تعمدا از واژه‌هاي حساسيت‌برانگيز عليه سياست‌هاي كردي تركيه استفاده كرده است تا با برانگيختن تركيه و به دنبال آن حملات ارتش اين كشور عليه مواضع كردها، ترامپ را از تصميم خود مبني بر خروج امريكا از سوريه منصرف كند. - مساله ديگر در پيوند با تحولات سياسي اخير در معادلات سوريه و اقدام دولت‌هاي عربي منطقه به عادي‌سازي روابط با دولت بشار اسد است. اساسا همزماني تصميم ترامپ به خروج از سوريه و اقدام دولت‌هاي عربي معاند دولت مستقر دمشق به شناسايي حكومت مشروع بشار اسد اين برداشت تهديد را ميان رهبران تركيه به وجود آورده كه واشنگتن در قالب يك نقشه راه مشترك با اعراب منطقه به دنبال محدود ساختن قلمروي نفوذ و كنشگري تركيه از طريق حمايت تسليحاتي و سياسي از كردها هستند. اعراب منطقه در ماه‌هاي گذشته حمايت‌هاي مالي و نظامي قابل توجهي از كردهاي (YPG) به بهانه مبارزه با داعش داشته‌اند. برداشت تهديد آنكارا اين است كه قرباني يك توطئه سياسي جديد از سوي امريكا و اعراب منطقه است كه به منظور عقب‌نشيني تركيه از مواضع ايدئولوژيكي و ژئوپوليتيكي خود در جهان اهل سنت تعبيه شده است. مهار تركيه در سوريه به مراتب هزينه كمتري در مقابله با آن در خليج فارس و شمال آفريقا دارد. اينكه مايك پمپئو مكررا از لزوم تاسيس ناتوي عربي صحبت مي‌كند و در كنار ايران، تركيه را نيز بر‌مي‌انگيزد. - نكته بعدي به اوضاع سياست داخلي تركيه بر مي‌گردد. تركيه در آستانه انتخابات سرنوشت‌ساز محلي قرار دارد. اردوغان قبل از هر انتخاباتي نياز به تحميل يك روايت ظفرمندانه در وراي مرزهاي خود دارد تا بتواند با بسيج نيروهاي سياسي و امنيتي كردن فضاي انتخاباتي بار ديگر فاتح انتخابات باشد. از سوي ديگر، ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب ملي‌گراي حركت ملي بيش از پيش نياز به يك عمليات نظامي عليه كردها در سوريه را براي پيروزي در انتخابات محلي پررنگ‌تر مي‌كند. پرونده كردها در تركيه همواره در انحصار ملي‌گراهاي ترك بوده است و بدون ترديد رهبران ملي‌گرا تداوم ائتلاف با اردوغان را مشروط به تداوم سياست‌هاي تهاجمي عليه كردها مي‌دانند. دولت باغچه‌لي، رهبر حزب حركت ملي به دنبال سفر و شروط بولتون اعلام كرد كه ارتش تركيه بايد به شرق فرات عمليات نظامي ترتيب دهد. بنابراين، سياست «راي در برابر خون» از سوي اردوغان كماكان در انتخابات پيش رو از روايي برخوردار است. به طور كلي سفر بولتون به آنكارا و عدم رضايت تركيه از شروط و بسته‌هاي پيشنهادي آن بايد در يك متن تحليلي منطقه‌اي نيز ارزيابي شود. به نظر مي‌رسد كه سفر بولتون به منظور تلاش براي اقناع ترامپ به ماندن در سوريه است. تداوم حضوري كه هزينه‌هاي آن از سوي اعراب منطقه و با مشاركت اسراييل و شايد تركيه تامين مي‌شود. قدر مسلم تركيه شروط كردي بولتون را نخواهد پذيرفت و به احتمال زياد ارتش اين كشور براي شروع عمليات در شرق فرات آماده ورود به خاك سوريه خواهد شد. خروجي اين اقدام نزديكي تركيه به محور روسيه و ايران است كه در ميان‌مدت حتي مي‌توان شاهد عادي‌سازي روابط بين آنكارا و دمشق بود. به هر روي، كردهاي سوريه به عنوان منبع تنش در روابط تركيه و امريكا همواره در تحولات سياسي و ميداني سوريه نقش‌آفريني خواهد كرد.