همچنان در هبوط اين چاه!
شينا انصاري
«آلودگي هوا» همچنان يكي از مشكلات مهم محيط زيستي شهرهاي بزرگ كشور ما است. براساس آخرين گزارش سازمان جهاني بهداشت در سال 2018، تهران در بين شهرهاي بزرگ آلوده دنيا از نظر آلاينده ذرات معلق كوچك‌تر از ده ميكرون در رتبه دوازدهم قرار دارد و تنها چند شهر از هند و چين و شهرهاي قاهره و داكا در اين فهرست آلوده‌تر از تهران گزارش شده‌اند. ميانگين غلظت ذرات معلق كوچك‌تر از دو و نيم ميكرون در شهر تهران در سال‌هاي 2015 و 2016 برابر 32 ميكروگرم بر متر مكعب بوده كه سه برابر حد توصيه شده سازمان جهاني بهداشت است. بر پايه آمار رسمي بيشترين عامل آلودگي هواي شهر تهران منابع متحرك هستند. اين منابع بين 70 تا 80 درصد آلاينده‌ها را به هوا منتشر مي‌كنند و نرخ سالانه انتشار آلاينده‌هاي هوا توسط منابع متحرك در شهر تهران برابر 600 هزار تن گزارش شده است كه عمده آن توسط خودروهاي شخصي منتشر مي‌شود. گزارش اخير بانك جهاني درباره پيامدهاي اقتصادي آلودگي هوا نيز، حاكي از خسارتي سالانه معادل 2/6 ميليارد دلار به شهروندان تهراني است كه با احتساب جمعيت 8/7 ميليوني تهران، سهم هر نفر در زيان متاثر از آلودگي هوا، برابر 300 دلار در سال است!
نكته قابل توجه آنكه بسياري از بيماري‌هاي غيرواگير با آلودگي هوا وابستگي مستقيم يا غيرمستقيم دارند، هرچند شايع‌ترين عارضه مواجهه با هواي آلوده «بيماري‌هاي تنفسي» مانند عفونت‌هاي تنفسي، بيماري‌هاي مزمن انسدادي ريه، سرطان ريه و همچنين سكته‌هاي مغزي و قلبي است، ولي مطالعات جديد نشان مي‌دهند كه بين برخي بيماري‌هاي نوظهور و افزايش غلظت آلاينده‌هاي هوا ارتباط معناداري وجود دارد. موضوع مهم درباره تاثير آلاينده‌هاي محيط زيست از جمله آلودگي هوا، تغيير در تعادل سيستم ايمني بدن است و بيماري‌هاي خودايمني، سرطان‌ها و آلرژي‌ها عمدتا به دليل اين تغيير ايجاد مي‌شوند و هرچند در بسياري از موارد دليل اصلي اين بيماري‌ها ناشناخته اعلام مي‌شود، اما مطالعات گوناگون در شرايط آزمايشگاهي نشان مي‌دهد كه عوامل محيطي همچون آلودگي هوا در تحريك سيستم ايمني و ايجاد پاسخ‌هاي ناخواسته از سوي اين سيستم بسيار موثر هستند. از جمله بيماري‌هايي كه در كشور ما طي سال‌هاي اخير روند رو به رشدي داشته است، بيماري «مالتيپل اسكلروز» يا بيماري ام اس است. گفته شده كه علت اين بيماري ناشناخته است؛ با اين حال نقش عوامل محيطي از جمله آلودگي هوا در شيوع و گسترش اين بيماري غيرقابل انكار است و آمارها از روند رو به رشد اين بيماري و ساير بيماري‌هاي خودايمني و نوظهور طي دو دهه اخير در شهرهاي بزرگ و صنعتي كشور حكايت دارد.
متاسفانه تداوم روزهاي ناسالم در كلانشهرها و حركت بطئي در اجراي برنامه‌هاي كاهش آلودگي هوا از سوي دولت در محورهايي چون از رده خارج كردن خودروها و موتوسيكلت‌هاي فرسوده، توسعه و بازسازي سامانه
حمل و نقل عمومي، ارتقاي كيفيت سوخت و... از يك سو و عدم مشاركت مردم در ايفاي مسووليت شهروندي خود با كاهش استفاده از خودروهاي شخصي، كنترل دوره‌اي كاتاليست خودرو و انجام اصولي معاينه فني كه هزينه انجام آن در طول يك سال به مراتب پايين‌تر از 300 دلار سهم هر فرد از خسارت آلودگي هواست از سوي ديگر، موجب شده است تهران و ساير كلانشهرهاي كشور با تحمل هزينه‌هاي سرسام‌آور ناشي از عوارض آلودگي هوا بر سلامت، همچنان در شمار فهرست شهرهاي آلاينده جهاني باقي بمانند!