مهمان موقت عين‌الاسد
صباح زنگنه
پايگاه عين‌الاسد عراق كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا اخيرا به شكل سرزده در سفري اعلام نشده به عراق از آن بازديد كرد و در جمع نظاميان امريكايي مستقر در آنجا سخنراني كرد، پايگاهي متفاوت از ديگر پايگاه‌هاي نظامي امريكا در عراق است. عراق ديگر مدت‌هاست كه يك كشور تحت اشغال نيست و پايگاه عين‌الاسد نه به امريكايي‌ها واگذار شده است و نه حتي تحت اجازه آنهاست. بر اساس توافق‌هاي گذشته امريكا با بغداد تعدادي از نيروهاي نظامي امريكا با هدف «آموزش نظاميان عراقي و هماهنگي با فرماندهي مشترك عراق براي مبارزه با تروريسم» در اين پايگاه حضور دارند، هيچ ضمانت و مسووليت ديگري به لحاظ حقوقي و قانوني در اختيار نيروهاي مستقر در اين پايگاه قرار داده نشده است. مالكيت و اختيار اين پايگاه نظامي در اختيار دولت عراق است و به لحاظ حقوقي حضور نظاميان امريكايي در پايگاه عين‌الاسد عراق امري وابسته به نظر مردم عراق و تصميم نهادهاي قانوني اين كشور است، نه به اختيار امريكايي‌ها. اگر دولت و پارلمان عراق تصميم به لغو مجوز حضور نظاميان امريكايي در اين پايگاه بگيرند، امريكايي‌ها راهي جز تسليم و خروج از خاك عراق ندارند. اظهارنظر اخير دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در مورد بي‌ميلي به خارج كردن نظاميان امريكايي از خاك عراق، بيش از جايگاه تصميم‌گيري و سياستگذاري مطرح شده باشد، يك نوع اظهار علاقه و بيان مطالبات است كه بر اساس مطامع و انگيزه‌هاي مشخص امريكايي در مورد جايگاه ويژه و راهبردي پايگاه عين‌الاسد بيان شده است. پايگاه عين‌الاسد در منطقه‌اي ايجاد شده كه در نزديكي مرزهاي عراق، سوريه و اردن است و ...
به لحاظ سوق‌الجيشي موقعيت بسيار مهمي دارد. در عين حال بر اساس برآوردهاي منابع طبيعي بسيار ارزشمندي در اين منطقه از استان انبار عراق وجود دارد تا جايي كه تخمين زده مي‌شود ميدان گازي با ذخايري معادل مجموع تمامي ذخاير قطر و روسيه در زير سطح زمين پايگاه عين‌الاسد قرار گرفته باشد. منطقه اطراف اين پايگاه نظامي بسيار حاصلخيز و مستعد است و همچنين به لحاظ جغرافيايي نزديك‌ترين پايگاه عمده نظامي عراق به سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين است. تمام اين ويژگي‌هاي منحصر به فرد، باعث مي‌شود امريكايي‌ها نه‌تنها به حضور دائمي در اين پايگاه علاقه‌مند و متمايل باشند، بلكه نسبت به اين موضوع اصرار كنند.
امريكايي‌ها مايلند و شايد اصرار داشته باشند كه حضورشان را در اين محل ادامه دهند. اما اظهار نظر اخير دونالد ترامپ در مورد سرنوشت اين پايگاه نظامي، طمع به حضور دائمي در عراق و چشمداشت به استفاده از عراق براي خرابكاري و تجاوز عليه همسايگان، افكار عمومي را به اين موضوع حساس كرد. مردم و سياستمداران عراق با شنيدن اين اظهار نظر متوجه خطرات و ريسك‌هاي آزادي عمل بيش از اندازه امريكا در خاك خود شده‌اند و در اظهارنظرهاي خود به عملكرد هوشيارانه‌تر و سنجيده‌تر در مورد توافق‌هاي همكاري امنيتي با امريكا به ويژه در مورد محدوده زماني، گستره عملياتي و شاخصه‌هاي سرزميني چنين همكاري‌هايي اشاره مي‌كنند. توافق امنيتي بغداد و واشنگتن موسوم به سوفا (SOFA) كه بستر حقوقي لازم براي حضور نيروهاي نظامي امريكايي را در خاك عراق ايجاد مي‌كرد، مدت‌هاست كه پايان يافته تلقي مي‌شود. در نتيجه پايان مهلت قانوني اجراي توافق امنيتي سوفا، حق امريكايي‌ها براي استقرار نيروهاي نظامي «رزمنده» در اين پايگاه لغو شده است. در عين حال بهانه مبارزه با داعش در خاك عراق، يك سال بعد از اعلام رسمي شكست داعش توسط نخست‌وزير وقت عراق و تاييد پايان تسلط داعش بر سرزمين‌هاي عراق توسط امريكا، عملا يك بهانه بي‌جا محسوب مي‌شود. بيانات ترامپ در مورد انگيزه حضور نظاميان امريكايي در عراق و مطرح كردن مساله ايران در واقع به نوعي سنجش واكنش از سوي عراقي‌ها و ايرانيان است. اگر امريكا قصد داشته باشد هر عملياتي از طريق خاك عراق عليه كشورهاي همسايه انجام دهد، اقدامي خلاف قانون اساسي عراق و تمام توافق‌هايي است كه امريكايي‌ها پس از سرنگوني صدام حسين با دولت‌هاي عراق داشتند. اينكه امريكا تلاش كند از خاك عراق به عنوان فرصتي براي تهديد جمهوري اسلامي ايران استفاده كند، قطعا باعث ايجاد بي‌ثباتي، شكاف و مشكلات عديده در عراق مي‌شود. امريكايي‌ها بدون دستاويز حقوقي همچنان در خاك عراق حضور دارند و اينكه يك گام فراتر بگذارند و بر خلاف خواست مردم عراق، قانون اساسي اين كشور و تمايلات گروه‌هاي سياسي عراقي به تهديد يك همسايه مهم و اثرگذار اين كشور اقدام بكنند، با واكنش عملي و محكم مردم و نهادهاي عراق مواجه مي‌شوند. سخنان ترامپ را نمي‌توان بيان نوعي راهبرد يا نشانه‌اي از يك اقدام قريب‌الوقوع ارزيابي كرد. ترامپ ضمن اينكه در افكار عمومي كشورش بايد بتواند بهانه‌اي جديد براي تمديد حضور نيروهاي نظامي اين كشور در خاك يك كشور خارجي پيدا كند و بيش از هر چيز يك تهديد شفاهي و غيرعملي عليه ايران مطرح كرده است. هر چند كه با وجود غيرعملي بودن اين تهديد، جمهوري اسلامي ايران و عراق بايد همه احتمالات حتي دور از ذهن‌ترين اقدامات غيرمنطقي را نيز در نظر بگيرند. واقعيت اين است كه به دليل ويژگي‌هاي منحصر به فردي كه در مورد عراق و پايگاه عين‌الاسد وجود دارد، قطعا رييس‌جمهور و سياستگذاران امريكايي علاقه‌مند نيستند كه دست به اقداماتي بزنند كه آينده و سرنوشت استقرار نظاميان امريكايي در اين محل را به خطر بيندازد. چنين تهديدها و سخنان نسنجيده‌اي مي‌تواند حساسيت‌هاي افكار عمومي عراق نسبت به حضور امريكا در خاك اين كشور را به شدت تحت تاثير قرار دهد. دولت و پارلمان عراق، به لحاظ حقوقي و قانوني از اين اختيار برخوردارند كه هر زمان اراده كنند عذر نيروهاي امريكايي حاضر در عين‌الاسد را بخواهند و آنها را به خانه‌شان برگردانند. امريكايي‌ها اگر در هر نقطه‌اي از خاورميانه حاضر باشند سرنوشت حضور نظامي خود را به قمار بسپارند در عراق كوچك‌ترين ريسكي نمي‌پذيرند. عراقي‌ها هر چند 16 سال بعد از تجاوز نظامي امريكا به اين كشور، هنوز اختيار كامل نظارت بر پروازها در آسمان عراق را از امريكا نگرفته‌اند، اما با توجه به همكاري نيروهاي عراق با امريكا در اين حوزه، به راحتي امكان جايگزيني مديريت عراقي بر آسمان اين كشور وجود دارد و به لحاظ عملي امكان بازپس‌گرفتن كنترل تمام نقاط عراق و در صورت لزوم اخراج فوري نيروهاي امريكايي از خاك خود را دارند.