گروه اجتماعي| برخلاف باور عمومي كه ناشي از تبليغات سوء قاچاقچيان مواد مخدر و تلاش براي به دام انداختن هر چه بيشتر نسل جوان و نوجوان در دام اعتياد است، «گل»، اعتيادآور است و گزارش‌هاي رسمي و هشدار متوليان رصد وضعيت اعتياد، نشان مي‌دهد كه طي سال‌هاي اخير، تعداد معتادان به اين ماده توهم‌زا هم رو به افزايش گذاشته است.
بنا بر نتايج شيوع‌شناسي ملي اعتياد كه تابستان 96 اعلام شد و جمعيت مصرف‌كنندگان مستمر مواد مخدر و روانگردان را دو ميليون و 808 هزار نفر اعلام كرد و در حال حاضر به عنوان آخرين تحقيق كشوري درباره سوءمصرف مخدرها و روانگردان‌ها مورد استناد قرار مي‌گيرد، ترياك با شيوع مصرف 53.2 درصد، حشيش و گل 4.4 درصد و هرويين 7.1 درصد، در رديف‌هاي نخست مصرف مستمر مواد اعتيادآور قرار دارند.
نتايج اين پيمايش نشان داد كه 84.6 درصد مصرف‌كنندگان گل در ايران، مردان و اغلب، مردان مجرد با تحصيلات متوسط هستند؛ علاوه بر آنكه حدود 30 درصد مصرف‌كنندگان، بيكار و فاقد درآمد بوده‌اند اما در عين حال 14.8 درصد مصرف‌كنندگان، دانشجو و 3.7 درصد دانش‌آموز هستند. بنا بر نتايج اين پيمايش، 51.9 درصد مصرف‌كنندگان، در گروه سني 15 تا 29 سال بوده؛ درحاليكه ميانگين سن شروع انواع مواد و دارو در جمعيت عمومي زنان و مردان 24.3 سال، در مردان 24.1 سال و در زنان 26.2 سال گزارش شده است. نتايج اين پيمايش نشان داد كه 80 درصد مصرف‌كنندگان، مصرف همزمان مشروبات الكلي نيز داشته‌اند و 34.9 درصد مصرف‌كنندگان، همراه با مصرف گل، يك ماده مخدر را هم به صورت تزريقي مصرف كرده‌اند.
در صفحات وب، در معرفي ماده روانگردان «گل» (ماري جوآنا) نوشته شده است: «ماري‌جوآنا كه در فرهنگ عامه با نام‌هاي «علف» و «گل» نيز شناخته مي‌شود، تركيبي از گياه شاهدانه است كه به عنوان داروي فعال‌كننده روان يا داروي طبي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تتراهيدروكانابينول THC، تركيبِ موثر همه فرآورده‌هاي گياه شاهدانه و عامل اصلي آثارِ سرخوشي‌آورِ آن است. از عوارض جانبي موقتي احتمالي مصرف آن مي‌توان به كاهش حافظه كوتاه‌مدت، خشكي دهان، سرخي ديدگان، اختلال در مهارت‌هاي حركتي و گاهي احساس اضطراب و وحشت اشاره كرد. عوارض جانبي بلندمدت در برخي موارد شامل اعتياد، كاهش قواي فكري در افرادي كه مصرف را از نوجواني آغاز كرده‌اند و مشكلات رفتاري در كودكاني است كه مادران‌شان هنگام بارداري ماري‌جوآنا مصرف مي‌كرده‌اند.... تخمين زده شده كه 9 درصد مصرف‌كنندگان، دچار وابستگي مي‌شوند.»
اين توضيحات، شايد در نگاه اول، از «گل» يك هيولا نسازد اما تامل بر مفهوم كلي اين جملات، نشان مي‌دهد كه مصرف اين ماده روانگردان در ظاهر بي‌خطر، قبح مصرف ساير مواد اعتيادآور در گروه مخدرها و روانگردان‌ها را مي‌شكند. درمانگران اعتياد همواره تاكيد دارند كه اغلب مصرف‌كنندگان دايمي مواد اعتيادآور، غير از موارد استثنا، با مصرف تفنني مواد اعتيادآور سبك، وارد فاز مصرف دايمي مواد سنگين‌تر شده‌اند چراكه مصرف تفنني هر ماده اعتيادآور ولو سبك، پس از مدتي باعث مقاومت دارويي شده و مصرف‌كننده كه در ابتدا، با انگيزه لذت‌جويي و سرخوشي يا حتي كنجكاوي، به مصرف اين ماده اعتيادآور روي آورده، پس از مدتي، نشاني از اثرات اوليه نمي‌بيند و خواهان تجربه دوباره همان لذاتي است كه در اولين دفعات مصرف تفنني كسب كرده. بنابراين، يا مقدار مصرف خود را افزايش داده و از مرحله تفنني به مرحله دايمي وارد مي‌شود، يا سراغ مواد اعتيادآور قوي‌تر مي‌رود. در حال حاضر، آنچه از باور عمومي جامعه مي‌توان استنباط كرد، اينكه نسل جوان و نوجوان متاسفانه بر اثر القائات همسالاني كه آنها هم اطلاعات درست و روشني از تعريف وابستگي و ماهيت اعتياد ندارند، اين گونه تصور مي‌كنند كه اعتياد، صرفا با مصرف مستمر ترياك و هرويين و شيشه اتفاق مي‌افتد و تصوير ذهني‌شان از يك فرد معتاد هم، همان كارتن‌خواب ساكن در اتوبان‌ها و خرابه‌هاي شهر است. علاوه بر اين، آنچه حتي بيش از اين تصورات باعث نگراني است، اينكه مصرف گل را همچون مصرف مشروبات الكلي، نشانه‌اي از بلوغ فكري، روشنفكري، دور زدن قانون و دهان كجي به هنجارهاي جامعه و همچنين، روشي براي پذيرفته شدن در جمع همسالان مي‌دانند و كمترين تصوري از بابت وابستگي به همين ماده توهم‌زاي گياهي ندارند و بدتر آنكه، حتي از عوارض كوتاه‌مدت و بلندمدت آن هم بي‌خبرند چون كمترين مطالعه‌اي درباره اين عوارض ندارند. نگراني مسوولان رصد شيوع اعتياد و متوليان كنترل و كاهش آسيب‌هاي اجتماعي درباره بالا بودن آمار مصرف «گل» هم از همين بابت است كه آيا نوجوان و جواني كه امروز، از سر كنجكاوي و تفريح در محافل دوستانه يا پز روشنفكري و زير پا گذاشتن عامدانه هنجارها، «گل» مي‌كشد، در آينده‌اي نه‌چندان دور، به گروه‌هاي حرفه‌اي مصرف مواد مخدر و روانگردان نخواهد پيوست؟
هشدار پليس، يعني واقعا بايد بترسيم
تابستان سال گذشته، سرهنگ محمد بخشنده، رييس پليس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ در گفت‌وگو با خبرنگاران، هشدارهاي جدي درباره افزايش مصرف «گُل» را مطرح كرد. با وجود آنكه يكي از انتقادات درمانگران اعتياد، تاخير و ورود ديرهنگام پليس در اطلاع‌رساني نسبت به شيوع مصرف مواد مخدر و محرك جديد است اما اين نكته بايد مورد توجه قرار گيرد كه هشدارهاي پليس و نهادهاي متولي رصد وضعيت سوءمصرف مواد اعتيادآور، به معناي وخامت شرايط است. در حالي كه تهران، همواره و در زمان بروز و شيوع مصرف هر ماده اعتياد آور، به دليل تمركز امكانات و تفاوت سطح رفاه و همچنين دسترسي پايتخت‌نشينان به تنوع اطلاعات، كانون انتشار آسيب‌هاي نوپديد به ساير نقاط كشور است، بخشنده هم در توضيحات خود اشاره داشت كه «20 تا 25 درصد معتادان دستگير شده در مناطق شمال شهر، مصرف‌كننده ماده گُل بوده‌اند و متاسفانه گرايش به ماده گُل با توجه به تبليغات سوء ماهواره‌ها، شبكه‌هاي مجازي و تلگرام در سنين مختلف به چشم مي‌خورد. مصرف گل در مردان بيشتر از زنان است و با توجه به آنكه قيمت هر كيلو گل خشك كوبيده آماده مصرف 17 تا 20 ميليون تومان و هر گرم آن 30 تا 50 هزار تومان است، مصرف آن در قشر مرفه بيشتر ديده مي‌شود. تبليغات فروش گل در تلگرام و شبكه‌هاي مجازي در جريان است و بذر يا دانه گل از كشورهاي اروپايي به خصوص هلند به صورت چمداني و توسط مسافران وارد كشور مي‌شود. گل حالت فرآوري‌شده گياه شاهدانه از نوع نر و ماده است كه در كشورهاي خارجي به آن ماري‌جوآنا مي‌گويند؛ سر گل حاوي تتراهيدروكانابينول است كه توهم‌زاست و مصرف‌كنندگان، سر گل را خشك كرده، كوبيده و به صورت پودر درمي‌آورند؛ سپس در كاغذهاي خاص و نازك‌تر از كاغذ سيگار به شكل سيگارت بسته‌بندي كرده و مثل سيگار مصرف مي‌كنند. در اوايل مصرف، اشتهاي فرد زياد مي‌شود اما بعد از مدتي كه از مصرف مي‌گذرد، كم‌خوابي و كم‌اشتهايي بر فرد معتاد مستولي مي‌شود؛ توهم، سرگيجه، افزايش ضربان قلب و بيقراري از جمله علايم بارز فرد معتاد به گل است. گل بسيار بدبوست؛ بوي علف گنديده مي‌دهد و بلافاصله فرد را دچار توهم و سرخوشي مي‌كند، چشم فرد قرمز شده و صورتش برافروخته مي‌شود. فرد معتاد به گل، رنگ صورتش سبزه مي‌شود، روي زبان و لبش نيز به رنگ سبز تغيير مي‌كند؛ كنار لب‌ها شكرك زده و اثر رنگدانه آن دور لب و دهان فرد معتاد مشهود است. گوشه‌گيري از ديگر علايم بارز فرد معتاد به گل بوده و حاضرنشدن در جمع خانواده و غذا خوردن به تنهايي و فرار از خانواده از جمله علايم خطري است كه بايد به آن توجه كرد.»
بخشنده در هشداري خطاب به خانواده‌ها گفت: «متاسفانه والدين فكر مي‌كنند كه خرده‌فروش يا موادفروش، هيكل يا قيافه خاصي دارد؛ دو متر قد دارد و هيكلي 200 كيلويي؛ اما به اين فكر نمي‌كنند كه شايد همان فردي كه با فرزندشان طرح دوستي ريخته، موادفروش باشد، شايد قيافه موادفروش بسيار معصوم‌تر از قيافه هر فرد ديگري باشد. پدر و مادران بايد با مطالعه، بر دامنه اطلاعات خود در زمينه مواد مخدر بيفزايند؛ انواع مواد مخدر را مطالعه كرده و اثرات آن و آسيب‌هايش را ياد بگيرند چراكه پيشگيري از خود خانواده شروع مي‌شود و بايد والدين در اين زمينه سرمايه‌گذاري كرده و با مطالعه و تحقيق بر اطلاعات خود بيفزايند. خانواده بايد با فرزند خود صميميت داشته باشد، او را تنها نگذارد و اوقات فراغت فرزندان خود را با سفر، گشت و گذار، مطالعه و برنامه‌هاي خانوادگي پر كند چراكه برگشت و ترك مصرف مواد مخدر از جمله گل به سختي رخ مي‌دهد و بايد گفت كه عملا غيرممكن است.»
چندي قبل هم هومان نارنجي‌ها؛ درمانگر اعتياد در گفت‌وگو با خبرآنلاين در هشدار نسبت به مضرات مصرف گل، گفت: «وقتي اثرات تحريكي يك ماده بيشتر شود، قابليت اعتيادآور بودن پيدا مي‌كند. يعني قابليت اينكه فرد مصرف‌كننده به‌دنبال آن باشد و بخواهد دايما آن را مصرف كند، بيشتر مي‌شود. گل قطعا اعتيادآور است و مي‌تواند وابستگي ايجاد كند. نكته جالب اين است كه تنها دو درصد مصرف‌كننده‌هاي گل، معتادان متجاهر هستند و ۹۸ درصد ديگر، افرادي هستند كه اصلا ظاهر آنها نشان نمي‌دهد كه مصرف‌كننده هستند. به‌همين خاطر هم خود را درگير اعتياد به مصرف گل نمي‌دانند چون تصورشان از اعتياد همان مصرف‌كننده متجاهري است كه با ظاهر نامناسب در سطح مي‌بينيم. در حالي كه نتايج يك تحقيق در امريكا، نشان مي‌دهد از هر سه نفري كه زير سن ۲۰ سال بيش از پنج بار ماده گل را تجربه كنند، يك نفرشان به اين ماده وابسته باقي مي‌ماند. اگر مي‌گويند گل وابستگي و اعتياد ندارد، چرا ما در كلينيك‌ها مراجعيني داريم كه از ما كمك مي‌خواهند تا بتوانند گل را كنار بگذارند؟ اگر گل اعتياد نداشت پس ما به آنها مي‌گفتيم ديگر نكشيد و ماجرا حل مي‌شد. در واقع گل يك سكوي پرتاب است و سه نفر از بيماران من از گل به هرويين شيفت كردند.»
عوارض مصرف «گل»
گل يك مخدر جديد نيست، در واقع نوع طبي «ماري جوآنا» است كه فروشندگان مواد براي سود بيشتر، براي آن اسم جديدي انتخاب كرده‌اند تا جوان‌ها را به سمت اين ماده بكشانند. مصرف گل، ضربان قلب را بالا مي‌برد، احساس بيقراري مي‌دهد و باعث توهم مي‌شود.
«گل» از قسمت‌هاي مختلف گياه شاهدانه به دست مي‌آيد. اين گياه با دارا بودن حداقل ۲۴ درصد ماده مخدر تتراهيدروكانابينول داراي اثرات اعتيادآور براي مصرف‌كننده است درحاليكه ماري‌جوآناي (غيرطبي) كه از برگ گياه شاهدانه حاصل مي‌شود، كمتر از هشت درصد ماده مخدر تتراهيدروكانابينول داشته و بنابراين، عوارض كمتري نسبت به نوع طبي آن دارد.
با وجود آنكه گل در باور عمومي حتي كم‌خطرتر از حشيش و ماري جوآنا معرفي شده، مي‌تواند آنقدر خطرناك باشد كه فرد با يك بار مصرف، معتاد شود، چراكه به طور مستقيم بخش‌هاي مسوول آرامش‌بخشي را در مغز فلج كرده و خود جايگزين آن مي‌شود؛ بنابراين با مصرف نكردن گل، فرد دچار اضطراب شديد، بيقراري، وحشت‌زدگي، تپش قلب شديد و... مي‌شود، اما متاسفانه، اين ماده توهم‌زا در ايران آنقدر بازار پررونقي پيدا كرده كه به‌عنوان دومين مواد مخدر مصرفي در ميان مصرف‌كنندگان مستمر مواد مخدر گزارش شده است.
برخي از شايع‌ترين عوارض مصرف ماده توهم‌زاي «گل»، حرص و ولع مصرف، كاهش اشتها، مشكلات خواب، از دست دادن وزن، پرخاشگري ، تحريك‌پذيري، بيقراري و كابوس‌هاي شبانه است علاوه بر آنكه مصرف‌كننده دچار توهم ذهني، تغيير در درك رنگ و صدا، اختلالات يادگيري، گيجي و بي‌توجهي به اطراف، تند شدن ضربان قلب و افزايش اضطراب، افسردگي و انزوا، احساس تشنگي، كف كردن بزاق دهان و آسيب حافظه بلندمدت و حافظه كوتاه‌مدت مي‌شود.
توهم و هذيان از شايع‌ترين عوارض بلافاصله بعد از مصرف گل است؛ به طوري كه فرد تا ساعاتي پس از مصرف، دچار توهم شنوايي، ديداري و هذيان‌گويي مي‌شود. خنده‌هاي بي‌مورد و قرمز شدن چشم علامت اصلي مصرف گل است. توهم در مواردي در حدي شدت دارد كه مصرف‌كننده، شيء يا فرد يا صحنه‌اي را مي‌بيند و صدايي مي‌شنود كه در واقع وجود ندارد. اما پس از فرونشستن اين حالات، حالاتي مشابه افسردگي پيدا كرده و به علت از دست دادن انرژي، دوست دارد بخوابد. مصرف گل، مي‌تواند به بروز اختلالات رواني شديد، منجر شود و اين خطر در كساني كه وابستگان و خويشان آنان دچار اختلالات رواني هستند، بيشتر است؛ در حدي كه افراد بعد از مصرف طولاني‌مدت گل يا حتي بعد از ترك آن، ممكن است دچار افسردگي شديد شده و حتي به خودكشي هم فكر كنند.