گروه ديپلماسي|رجب طيب اردوغان روز گذشته طي دو سال اخير براي دومين بار به تهران آمد. سال‌هاست كه ايران و تركيه از روابط خوبي در زمينه‌هاي تجاري برخوردار هستند اما رويدادهاي سوريه و عراق دو مساله‌اي هستند كه چند سالي است بر روابط تهران و آنكارا سايه انداخته است. هفته گذشته نيز رييس‌جمهور تركيه در گفت‌وگويي، صحبت‌هاي تندي عليه ايران ابراز كرد كه با واكنش‌هاي بسياري از سوي مسوولان كشورمان روبه‌رو شد. با اين حال سيدعلي قائم‌مقامي، كارشناس مسائل تركيه در گفت‌وگو با «اعتماد» معتقد است ايران بايد سياست شبه تهاجمي تركيه را ناديده گرفته و عمق استراتژي و نفوذ ايران در تركيه را گسترش بدهد. مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با اين كارشناس مسائل منطقه‌اي در ادامه مي‌آيد:
مناسبات سياسي و اقتصادي ايران و تركيه چگونه است؟
مناسبات ايران و تركيه در طول سال‌هاي گذشته همواره مثبت بوده و اين مساله با حاكم شدن حزب توسعه و عدالت در اين كشور با آهنگ بيشتر و رو به جلوتر همراه بوده است اما بعد از شكل‌گيري بحران سوريه، تنش‌هاي موجود تهران و آنكارا به اوج خود رسيده است. تركيه، ايران را متهم مي‌كند كه با حمايت از دولت سوريه به قتل‌عام مردم اين كشور كمك كرده است و از سوي ديگر، شاهد هستيم كه در تركيه، پايگاه‌هاي نظامي و اطلاعاتي وجود دارند كه در خدمت گروه تروريستي و تكفيري هستند و خاك اين كشور به ترانزيت‌گاه نيروهاي تروريستي تبديل شده است. به عبارت ديگر، در خصوص دو مساله سوريه و عراق، تهران و آنكارا در تضاد نظر كامل هستند. در مساله روابط و مناسبات امنيتي و نظامي نيز تركيه قراردادهاي نظامي همكاري دوجانبه با برخي از كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس دارد كه در واقع براي مقابله با گسترش نفوذ ايران يا به قول خودشان هلال شيعي است اما در حوزه مناسبات تجاري ميان دو كشور، اين روابط رو به جلو و همراه با توسعه بوده است به شكلي كه دو كشور سقف روابط تجاري 30 ميليارد دلار در سال را براي يكديگر ترسيم كرده‌اند.
در هفته گذشته شاهد صحبت‌هاي تند رجب طيب اردوغان نسبت به كشورمان بوديم. برخي‌ها معتقدند او مي‌خواهد با اين صحبت‌ها سفرهاي خود را لغو كند اما شاهد سفر وي بوديم. با اين حال دليل بيان اين صحبت‌هاي تند عليه ايران در حالي كه وي قصد سفر به تهران را داشت، چه بود؟
قرار نبود كه رييس‌جمهور تركيه سفرش به تهران را لغو كند كه بخواهد به دنبال بهانه‌اي باشد. به عبارت ديگر، حرف‌هاي تند نزد كه سفرش را لغو سازد و چنين ادعايي صحيح نيست. اما دليل آن صحبت‌هاي تند، اين است كه اردوغان سعي مي‌كند تا با چنين اظهاراتي نظر عربستان، قطر و ساير كشورهاي عربي را به خويش جلب كند تا از اين طريق علاوه بر گسترش تفكر نوعثماني‌گرايانه خود، زمينه همكاري‌هاي اقتصادي دو كشور را در عرصه‌هاي اقتصادي هموارتر سازد چرا كه عربستان و قطر مدعي هستند 300 ميليارد سرمايه روابط تجاري دارند و تركيه سعي مي‌كند پيمانكارهايش را در اين باره شركت دهد. همچنين تركيه قصد دارد تا با يك ائتلاف، براي مقابله با نفوذ ايران استفاده كند و براي همين از بحران يمن استفاده مي‌كند.
شما بحران سوريه را نقطه آغاز براي اختلافات ايران و تركيه نام برديد. سفرهاي مقامات دو كشور در طول يكسال و نيم گذشته افزايش يافته است. آقاي ظريف گفته بودند كه ايران و تركيه براي نزديكي دو كشور در خصوص سوريه تلاش خواهند كرد. آيا هنوز اين اختلاف همانند سال‌هاي قبل است؟
ايران و تركيه درباره كمك‌هاي انسان‌دوستانه به مردم سوريه اختلاف نظري ندارند ولي در خصوص نوع نظام سياسي سوريه اختلاف دارند. تركيه به همراه كشورهاي عربي و غربي درصدد براندازي نظام كنوني دمشق است ولي تهران معتقد به نقش مردم در تعيين سرنوشت‌شان است. از سويي تركيه از گروه‌هاي تكفيري حمايت مي‌كند. در پي سقوط تكريت، خبري را الجزيره منتشر كرد كه تمام تلويزيون‌هاي تركيه آن را منتشر كردند كه نيروهاي مردمي عراق كه از آنها به عنوان شبه نظاميان شيعه نام برده مي‌شود، پس از فتح تكريت سني‌ها را قتل‌عام و اموال‌شان را غارت كرده اند.
ارزيابي‌تان از سياست دولت يازدهم در خصوص تركيه چيست؟
تركيه كشوري بزرگ، موثر و با اهميت براي ايران است. از سويي اين دو كشور داراي عناصر مشترك تاريخي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي، جمعيتي و مذهبي هستند. كردها دو قوميت بزرگي هستند كه هم در ايران و هم در تركيه حضور دارند. بيش از 23 ميليون علوي و شيعه در تركيه زندگي مي‌كنند. شهروندان دو كشور علاقه خوبي به كشورهاي مقابل دارند. مناسبات فرهنگي همانند مشاهير و تاريخ مشتركي دارند. با اين حال مسائل سياسي بر مسائل دو جانبه طي سال‌هاي اخير تاثيراتي گذاشته است اما ايران سعي مي‌كند سياست شبه تهاجمي تركيه را ناديده گرفته و عمق استراتژي و نفوذ ايران در تركيه را گسترش بدهد.
چند سال پيش تركيه نقش فعالي در پرونده هسته‌اي ايران ايفا كرد و حتي ائتلاف هسته‌اي ميان ايران، تركيه و برزيل در سال 2010 تشكيل شد. با اين حال به نظر مي‌رسد كه اين كشور از رسيدن به توافق جامع نهايي استقبال چنداني نمي‌كند. در مجموع، سياست اين كشور در يك سال و نيم گذشته در قبال پرونده هسته‌اي چگونه بوده است؟
مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه چندي پيش و پس از اعلام تفاهم سياسي ميان ايران و 1+5 در گفت‌وگويي اعلام كرد آنچه از همكاري ايران، تركيه و برزيل به دست آمده بود، از آنچه هم‌اينك به دست آمده بهتر بوده است.
ولي تركيه از تحريم‌هاي ايران سود بسياري برده است.
از دو موضع مي‌توان اين مساله را مورد بررسي قرار داد. تركيه از دهه 50 ميلادي تلاش مي‌كند به نيروگاه اتمي دست يابد ولي با اينكه اين كشور با ناتو و غرب روابط نزديكي داشته و دارد، غرب به اين كشور اجازه نداده است؛ ولي در سايه مقاومت هسته‌اي ايران، تركيه و روسيه قرارداد هسته‌اي امضا كرده‌اند. از سويي، تركيه از قبال پرونده هسته‌اي و تحريم‌هاي ايران منفعت داشته است و ايران براي تامين كالاهاي اساسي‌اش، از بازار سياه اين كشور استفاده كرده ولي حل و فصل پرونده هسته‌اي موجب افزايش قدرت ايران مي‌شود ولي ديگر جلوي بهانه‌هاي عربستان و تركيه را مي‌گيرد.