سارا معصومي
«به ائتلاف ما در خليج فارس بپيونديد»، اين جمله شعار دولتي است كه در دو سال و نيم گذشته از عمرش ركورددار ترك توافقنامه‌ها و معاهده‌هاي دو و چندجانبه بسياري بوده است. سياستمداري كه با شعار «امريكا، نخست است» به كاخ سفيد راه پيدا كرد و بي‌توجه به هشدارها تك‌روي را الگوي كار خود قرار داد. اندك اندك در مسير اجراي سياست‌هايش به اين نتيجه رسيده كه يك دست صدا ندارد. رييس‌جمهوري كه مي‌گويد امريكا «پليس جهان» نيست تا با اين ادبيات به ادامه حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان خرده گرفته باشد و اكنون نيزتمام هم و غم خود را بر منطقه خليج‌فارس و در اين محدوده هم بر ايران متمركز كرده است. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا و تندروهاي اطراف وي توانايي در پنهان كردن نيت‌هاي ضدايراني خود هم ندارند و امروز حقيقت اقدام‌هاي تحريك‌آميز آنها عليه ايران در غرب آسيا بر هيچ‌كس پوشيده نيست.
دونالد ترامپ براي ناامن نشان دادن منطقه خليج فارس وقايع تاريخي را تقطيع مي‌كند تا تقصير نهايي را گردن ايران انداخته باشد. در حالي كه ايران دهه‌ها است امنيت تنگه هرمز و نقل و انتقال آرام و بي‌دردسر انرژي در اين منطقه را تامين كرده ناگهان امريكا و متحدان منطقه‌اي‌اش پشت بلندگو قرار گرفته و فرياد سر مي‌دهند كه بايد با شكل دادن ائتلافي چندجانبه امنيت و ثبات را در خليج فارس تامين كنيم. دونالد ترامپ و «گروه بي» به گمان خود با مجموعه تحولاتي كه در سه ماه اخير در منطقه غرب آسيا رخ داده بهانه‌ها و مشوق‌هاي لازم و كافي را براي جلب اجماع دارند: ايران سياست تشديد تنش در منطقه را با هدف قراردادن نفتكش‌ها و ايجاد اختلال در رفت و آمد آزاد كشتي‌ها در آبراه‌هاي بين‌المللي در پيش گرفته و براي مهار اين تخلف بايد دست به دست هم داد تا با ائتلافي نظامي عرصه را بر ايران تنگ كرد. امنيتي كردن فضاي غرب آسيا و خليج فارس يك منفعت غيرقابل انكار هم براي دونالد ترامپ دارد كه آن را مي‌توان در عبارت خالي كردن جيب عربستان سعودي و امارات با فروش سلاح بيشتر آنهم در يك سال و نيم مانده به انتخابات 2020 در امريكا دانست.
داستاني كه ترامپ و تيم وي براي مقصر جلوه دادن ايران در تنش‌هاي اخير در منطقه خليج فارس تعريف مي‌كنند اشاره‌اي به اقدام‌هاي مخربي عليه ايران ندارد كه از يك سال و سه ماه پيش با كناره‌گيري از توافق هسته‌اي آغاز و در آخرين حلقه آن به توقيف نفتكش حامل نفت ايران رسيده است. تيم ترامپ تلاش مي‌كند به جهان بگويد سياست فشار حداكثري و تحريم اقتصادي كه ما عليه ايران اعمال كرده‌ايم در نتيجه ماجراجويي‌هاي اين كشور در حوزه‌هاي منطقه‌اي، هسته‌اي و موشكي است. روايتي كه شايد اگر ترامپ هواي متحدان سنتي امريكا در دو سال و نيم اخير را داشت خريدار پيدا مي‌كرد اما مي‌توان گفت كه يكجانبه گرايي ترامپ در عرصه بين‌المللي به تير به خودي اين كشور در مواجهه با ايران و تلاش براي ائتلاف‌سازي عليه آن تبديل شده است.
قريب به يك ماه قبل بود كه مايك پمپئو، وزير خارجه دولت دونالد ترامپ اعلام كرد امريكا تلاش مي‌كند ائتلافي را در خليج فارس براي محافظت از نقل و انتقال آرام انرژي ايجاد كند. هرچند مايك پمپئو در اظهارنظرهاي شفاهي ادعا كرد هدف از اين ائتلاف مقابله با ايران نخواهد بود اما بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي از ميان خطوط و با توجه به برآيند سياست‌هاي ضدايراني دونالد ترامپ در قريب به سه سال گذشته مطمئن شده‌اند كه واشنگتن براي چندمين بار ائتلاف‌سازي عليه تهران را با زرورق تامين امنيت تنگه هرمز و ثبات در خليج فارس دنبال مي‌كند.
مشخص نيست كه واشنگتن دقيقا از كدام كشورهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي براي حضور در اين ائتلاف درخواست كرده است اما انتشار روزانه اخبار متفاوت نشان مي‌دهد كه بسياري از كشورها مخالفت خود را با پيوستن به چنين ائتلافي كه اگر بر آتش معركه نيفزايد از شعله‌هاي آن كم هم نخواهد كرد اعلام كرده‌اند.
تلاش براي تحريك لندن
شايد در ميان كشورهاي باقيمانده در برجام بريتانيا سخت‌ترين روزها را مي‌گذراند. لندن گرفتار اما و اگرهاي برگزيت است، ترزا مي تازه جاي خود را به بوريس جانسون داده، رابطه لندن و واشنگتن تحت‌الشعاع استعفاي اجباري سفير بريتانيا در امريكا قرار گرفته و همزمان هر فردي كه ساكن خانه شماره 10 داونينگ استريت شود نمي‌تواند از كاخ سفيد فاصله شاياني بگيرد. به تمام اين دغدغه‌ها، تنش جديد ميان ايران و بريتانيا برسر نفتكش‌ها را هم اضافه كنيد. نفت ايران در دوره تحريم‌ها در جبل‌الطارق به دستور بريتانيا توقيف شده و نفتكش بريتانيا در توقيف ايران است. افشاگري رسانه انگليسي گاردين درباره تحت فشارقرارگرفتن بريتانيا توسط امريكا براي توقيف نفتكش حامل نفت ايران اين گمانه را تاييد كرد كه كاخ سفيد به دنبال شريكي براي خود مي‌گردد. مجموعه‌اي از عواملي كه در بالا گفته شد واشنگتن را به اين نتيجه رسانده كه مي‌تواند با كار بر روي بريتانيا، شكافي در ميان تروييكاي اروپايي حاضر در برجام ايجاد كرده و با سواري روي موج به راه افتاده لندن را با خود عليه ايران به خصوص پس از توقيف نفتكشش در خليج فارس همراه كند. واكنش بريتانيا به اقدام ايران در توقيف نفتكش اين كشور از همان فراز و فرودهايي برخوردار است كه پيش‌بيني مي‌شد. لندن مي‌گويد به دنبال تنش با تهران نيست اما براي توصيف اقدام ايران دقيقا همان كلمه‌اي را به كار مي‌برد كه محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان براي توصيف توقيف نفتكش حامل نفت ايران استفاده كرد: راهزني دريايي. اگر تهديدهاي تهران توسط لندن در رسانه‌ها بازتاب بيشتري دارد همزمان در پشت پرده بريتانيا چهره‌اي مانند عادل عبدالمهدي نخست وزير عراق را براي تنش‌زدايي از رابطه ميان تهران و لندن به عنوان واسطه راهي تهران مي‌كند. ظواهر امر حاكي از آن است كه بريتانيا پس از قرار گرفتن در عمل نسنجيده انجام شده در توقيف نفتكش حامل نفت ايران تلاش مي‌كند سطح تنش را مديريت و سپس كاهش دهد. در حالي كه لابي‌هاي واشنگتن براي همراه كردن كشورها با خود در ائتلاف نظامي در خليج فارس ادامه دارد، جرمي هانت، وزير خارجه بريتانيا در آخرين اظهارنظر خود تلويحا چنين همراهي با واشنگتن عليه تهران از سوي لندن را رد كرده است. هانت در اظهارنظري كه شامگاه يكشنبه داشت ضمن درخواست از ايران براي آزادي فوري نفتكش انگليسي و خدمه آن اعلام كرد كه اين كشور به دنبال تاسيس يك نيروي اروپايي براي حفاظت از كشتي‌هاي اروپايي است. هانت با اشاره به اينكه ما سطح امنيتي كشتي‌هاي عبوري از تنگه هرمز را به 3 افزايش خواهيم داد، گفت: «قصد داشتيم كه تلاش‌ها براي حل مشكل نفتكش گريس 1 كه تحريم‌هاي اروپا را نقض كرد افزايش دهيم.لندن توقيف گريس 1 را به خواست امريكا انجام نداده بلكه به دليل تحريم‌هاي سوريه اين كار را انجام داده و به ايران گفته‌ايم اگر مطمئن شويم نفت گريس 1 به سوريه نمي‌رود، از آزادي آن حمايت مي‌كنيم.»
وزير امور خارجه انگليس با تاكيد بر اين موضوع كه به دنبال تقابل با ايران نيستيم افزود: «اما اگر ايران بخواهد تنش‌ها را افزايش دهد، بايد هزينه حضور يك نيروي بزرگ غربي را در منطقه بپذيرد.» هانت نخستين اقدام اين كشور را اعزام كشتي جنگي «دانكن» به خليج فارس در روز 29 جولاي (6 تيرماه) اعلام كرد. وزير خارجه بريتانيا در بخش‌هاي ديگري از سخنانش تاكيد كرد كه راه واشنگتن و لندن در برجام از هم جدا شده اما در ساير موضوعات به خصوص مسائل امنيتي دو كشور با هم مشورت‌هايي دارند.
پس از جرمي هانت، «كارن پيرس»، نماينده انگليس در سازمان ملل متحد تأكيد كرد دولت اين كشور به دنبال درگيري با ايران نيست. «پيرس» درباره توقيف نفتكش تحت پرچم انگليس گفت: «دنبال درگيري با ايران نيستيم.» اين مقام انگليسي هم تكرار كرد كه كشورش در حال رايزني براي راه‌اندازي قوايي جهت تضمين آزادي تردد دريايي است. البته وي اشاره‌اي به امريكايي يا اروپايي بودن اين قوا نكرد.
در انتظار تصميم بوريس جانسون
تنش بيشتر در خليج فارس چيزي نيست كه جامعه جهاني به خصوص كشورهاي اروپايي به دنبال آن باشند. هرچند كه تروييكاي اروپايي مي‌گويند برجام پرونده‌اي جدا از تنش‌هايي است كه ميان ايران و اروپا وجود دارد اما همه مي‌دانند كه با توجه به قرار گرفتن برجام در بخش «مراقبت‌هاي ويژه» اختلاف‌هاي غيربرجامي مي‌تواند خروج ايران از توافق هسته‌اي را رقم بزند. سايت نشنال درباره بي‌ميلي اروپايي‌ها به حضور در ائتلافي عليه ايران مي‌نويسد: طرح تشكيل ائتلافي اروپايي براي مقابله با آنچه كه تنش‌هاي ايران خوانده مي‌شود غيرواقعي است. جرمي هانت پس از اختلاف‌هاي به وجود آمده با ايران مي‌گويد كه بريتانيا چنين طرحي را دنبال مي‌كند اما اين اظهارنظر تنها 24 ساعت پيش از آن انجام شد كه نخست‌وزير بعدي بريتانيا مشخص شود. در حال حاضر هنوز مشخص نيست كه نخست‌وزير تازه‌نفس چگونه مي‌خواهد با بحران توقيف نفتكش بريتانيا در ايران برخورد كند. يك ديدگاه اين است كه رابطه حسنه بوريس جانسون با شخص دونالد ترامپ مي‌تواند منجر به همراهي بيشتر لندن با واشنگتن در اقدام عليه ايران شود. نشنال به نقل از يك استاد روابط بين‌الملل مي‌نويسد: به نظر نمي‌رسد كه ساير كشورهاي اروپايي مانند بريتانيا تمايلي به شكل دادن به چنين ائتلاف اروپايي عليه ايران داشته باشند. كشورهاي اروپايي تمايلي ندارند در مسيري گام بگذارند كه ايران را بيش از امروز تحريك كرده و تنش‌ها را افزايش بدهند. براي اتحاديه اروپا فرجام برجام بسيار مهم است و بنابراين ترجيح مي‌دهند بدون دست زدن به اقدام تحريك‌آميز جديدي سياست دولت جديد به نخست‌وزيري بوريس جانسون نسبت به ايران را نظاره كنند. شايد اگر چرخشي در سياست‌هاي بريتانيا در قبال ايران چه در حوزه برجام و چه ساير حوزه‌ها صورت بگيرد، كشورهاي اروپايي هم تغييراتي را عملي كنند. نشنال در ادامه به نقل از استاد روابط بين‌المللي دانشگاه Open مي‌نويسد: افزايش حضور نظامي در منطقه هيچ كمكي به حل بحران نخواهد كرد. نه فقط بريتانيا بلكه همه كشورها بايد براي كاستن از سطح تنش دست به اقدام‌هايي نزنند كه ايران را بيش از پيش تحريك كند بلكه بايد به ديپلماسي متوسل شوند.
نشنال در ادامه مي‌نويسد: بريتانيا هنوز به درخواست امريكا براي پيوستن به ائتلاف عليه ايران پاسخ نداده است و اين در حالي است كه مايك پمپئو اخيرا در مقام هشدار يا شايد هم طعنه به بريتانيا گفته خودش بايد مراقب كشتي‌هايش در منطقه خليج فارس باشد. شايد در فاصله زماني كه بوريس جانسون اعضاي كابينه خود را معرفي كند، شرايط هم تا حدودي تغيير كرده باشد. جانسون در سخنراني خود پس از پيروزي از هانت به عنوان فردي با ايده‌هاي عالي ياد كرد و حالا اروپا بايد ببيند كه آيا يكي از اين ايده‌ها همان طرح تشكيل ائتلاف نظامي اروپايي در منطقه خليج فارس است؟
چرا لندن به واشنگتن «نه» گفت؟
راديو ملي امريكا در برنامه‌اي به بررسي دلايل امتناع بريتانيا از پيوستن به ائتلاف نظامي امريكا در منطقه براي آنچه كه محافظت از كشتيراني آزاد خوانده پرداخت و گفت: بريتانيا با پرهيز از پيوستن به اين ائتلاف و البته اظهارات اخير هانت همزمان دو پيام داده است: نخست آنكه از اقدام ايران در توقيف نفتكش خود بسيار عصباني است و دوم آنكه نمي‌خواهد در سياست فشار حداكثري عليه ايران با امريكا همراه شود. در اين ميان سوالي كه پيش مي‌آيد اين است كه اگر بريتانيا با ائتلاف امريكا همراه نشود چه برنامه‌اي براي محافظت از كشتي‌هاي خود در منطقه خواهد داشت؟ هانت مي‌گويد قصد دارد ائتلافي از كشورهاي اروپايي ايجاد كند. هيچ‌گونه جزييات بيشتري درباره اين ائتلاف وجود ندارد و حتي نمي‌دانيم كدام كشورهاي اروپايي ممكن است به آن بپيوندند. در داخل بريتانيا بسياري از اينكه لندن نتوانسته از نفتكش خود در منطقه خليج فارس محافظت كند خشمگين هستند و شايد ساده‌ترين راه پيوستن به ائتلاف مدنظر امريكا باشد اما لندن فعلا اين گزينه را كنار نهاده است. هانت تاكيد كرده از آنجا كه بريتانيا در برجام است قصد ندارد به كمپين سياست فشار حداكثري عليه ايران بپيوندد و اين مساله يكي از نشانه‌هاي شكاف جدي ميان انگليس و امريكا پس از كناره‌گيري ترامپ از توافق هسته‌اي است. با اين‌همه برخي از كارشناسان مي‌گويند بايد اين احتمال را هم در نظر گرفت كه شايد اگر تنش در منطقه خليج فارس بيشتر شود اروپايي‌ها دوباره ولو حداقلي به واشنگتن در مسير تامين امنيت عبور و مرور كشتي‌ها در خليج فارس نزديك شوند.
مسكو: دعوت نشديم
دولت ترامپ كه در قريب به سه سال گذشته بارها در ائتلاف‌سازي عليه ايران چه در صحن شوراي امنيت يا همين اواخر در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي شكست خورده اين‌بار تلاش مي‌كند غوغايي به راه نيندازد. برهمين اساس ليست مشخصي از كساني كه درخواست امريكا براي پيوستن به چنين ائتلافي را دريافت كرده‌اند وجود ندارد. «ميخاييل بوگدانوف» معاون وزير امور خارجه روسيه در گفت‌وگو با خبرگزاري روسي «اسپوتنيك» در خصوص پيوستن به ائتلاف دريايي واشنگتن در تنگه هرمز گفت كه روسيه هيچ‌گونه پيشنهادي درباره پيوستن به اين ائتلاف دريافت نكرده است. وي در اين خصوص توضيح داد: «هيچ‌كس هيچ‌چيزي به ما پيشنهاد نداده است. افراد معمولا تماس‌هايي مي‌گيرند و مي‌گويند چه چيزي مي‌خواهند و ايده‌هاي‌شان را مطرح مي‌كنند. به عنوان مثال، ما پيشنهاد خود در خصوص امنيت جمعي در تنگه هرمز را مطرح مي‌كنيم. امروز، يك‌بار ديگر، آن را ارايه مي‌دهيم و آن را منتشر مي‌كنيم، با اين‌حال، شخصا به هيچ عنوان نمي‌دانم پيشنهاد همكاران امريكايي ما چه چيزي است».
توكيو: به ائتلاف نمي‌پيونديم
ژاپن نيز از جمله كشورهايي است كه ظاهرا بي‌ميلي خود را نسبت به حضور در ائتلاف نظامي با امريكا در منطقه تنگه هرمز اعلام كرده است. اين مخالفت ژاپن در حالي صورت گرفته كه گفته مي‌شود «جان بولتون» مشاور امنيت ملي كاخ سفيد با هدف جلب حمايت ژاپن براي تشكيل ائتلاف نظامي دريايي در تنگه هرمز به «توكيو» سفر كرده بود. پس از رايزني‌هاي بولتون، سخنگوي ارشد دولت ژاپن تصريح كرد كه هيچ تغييري در موضع پيشين اين كشور به وجود نيامده و بنابراين توكيو اعزام نيرو براي پيوستن به ائتلاف دريايي امريكا را بررسي نمي‌كند.