سارا معصومي
نيكول پاشينيان در رزومه‌اش عناوين متفاوت بسياري دارد: روزنامه‌نگار و ناشر روزهاي دور و نخست‌وزير اين روزهاي ارمنستان. با 44 سال سن مي‌توان او را رهبري جوان ناميد. نامش با انقلاب در ارمنستان گره خورده و درست مثل هر سياستمدار ديگري، تعدادي منتقد سرسخت دارد و تعدادي هم هوادار سينه‌چاك. دير زماني نيست كه عنوان نخست‌وزير را به خود اختصاص داده و با گذشت يك سال و چندماه از دوره نخست‌وزيري‌اش (از ۸ مه ۲۰۱۸) مي‌توان او را همچنان نخست‌وزيري تازه‌نفس خواند. روزنامه‌نگار بود كه در سال 2009 به اتهام فعاليت براي براندازي محكوم به حبس شد. ابتدا ترجيح داد با پنهان كردن خود، زندگي مخفي به اصطلاح زيرزميني را ادامه بدهد، اما يك سال بعد تغيير نظر داد و با معرفي خود به 7 سال حبس محكوم شد. دوره‌اي كه چندان طول نكشيد و در سال 2011 از زندان آزاد شد. يك سال پس از آزادي، در سال ۲۰۱۲ به عنوان نماينده به مجلس ملي جمهوري ارمنستان راه يافت. حزب «پيمان مدني» در سال 2015 توسط او راه‌اندازي شد و دو سال پس از آن يعني در سال ۲۰۱۷، بنيانگذار ائتلاف «راهكار» شد كه همچنان رهبر آن است. جرقه اقدام‌هاي انقلابي او در سال 2018 و به بهانه سومين دوره پياپي حكومت سرژ سركسيان زده شد. پاشينيان براي نشان دادن اعتراضش دست به ابتكار جالبي زد و فاصله بين شهرهاي گيومري تا ايروان را با پاي پياده طي كرد. اين مدل متفاوت از اعتراض، منجر به پيوستن افراد بسياري به او شد و در نهايت تداوم اعتراض‌هاي مردمي در پايتخت و ديگر شهرهاي ارمنستان، سركسيان را وادار به استعفا كرد. 8 ماه مه سال 2018 بود كه نيكول پاشينيان توانست 59 راي موافق در برابر 42 راي مخالف به دست آورده و عنوان نخست‌وزير ارمنستان را به خود اختصاص بدهد. برخي بروز و ظهور پاشينيان در دفتر نخست‌وزيري ارمنستان را «انقلاب آرام» مي‌خوانند و عده‌اي نام انقلاب رنگي يا كودتاي خزنده غرب را به آن داده‌اند. آنچه درباره انقلاب 2018 ارمنستان قابل توجه است، سرعت آن است. انقلابي كه در 10 روز به جابه‌جايي نخبگان و نمايندگان يك جريان منتهي شد و همچنان در حال پس دادن آزمون خود است و بسياري از تحليلگران مي‌گويند كه زمان نتيجه اين حركت مردمي به رهبري پاشينيان را مشخص خواهد كرد. برخي پاشينيان را ضدروس و غربگرا مي‌خوانند و اين در حالي است كه او در نخستين ديداري كه با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه داشت از اهميت استراتژيك رابطه ايروان و مسكو سخن گفت. در همان ديدار رييس‌جمهور روسيه هم ارمنستان را متحد نزديك مسكو لقب داد. اين سياست پاشينيان باعث شد نقش روسيه كه مسكو از ابتدا هم آن را بسيار محتاطانه بازي كرده بود در عالم سياست ارمنستان به نقشي تهاجمي تبديل نشود و همچنان ايروان و مسكو از رابطه سياسي تنگاتنگ برخوردار باشند. توسعه رابطه با ايران نيز يكي ديگر از محورهاي سياست خارجي اعلامي پاشينيان بوده و به نظر مي‌رسد كه در يك سال گذشته هم آن را دنبال كرده است. او در سفري كه در ۸ اسفند ۱۳۹۷ در صدر يك هيات بلندپايه سياسي و اقتصادي به تهران داشت با مقام معظم رهبري، رييس‌جمهور و رييس مجلس شوراي اسلامي ديدار و گفت‌وگو كرد. پاشينيان همچنان ايران را يكي از اولويت‌هاي سياست خارجي خود مي‌داند و تلاش مي‌كند تهران و ايروان را به هم نزديك‌تر كند.
امروز بيش از آنكه چشم ارمنستاني‌ها به عملكرد پاشينيان در سياست خارجي باشد، اوضاع داخلي به معياري براي قضاوت‌هاي آنها تبديل شده است. يكي از اصلي‌ترين گام‌هايي كه نخست‌وزير جوان ارمنستان برداشته، مبارزه با فساد است كه به نظر مي‌رسد در سطح داخلي هم با استقبال گسترده‌اي روبه‌رو شده است. كارشناسان ارمنستان قويا اعتقاد دارند كه مشكلات و فساد اقتصادي يكي از اصلي‌ترين انگيزه‌هاي خيزش مردمي منجر به استعفاي سركسيان بوده است. در روزهايي كه پاشينيان پياده‌روي را به سمبلي براي اعتراض‌هاي مسالمت‌آميز تبديل كرد، رشد بيكاري، گسترش فقر و فساد، كاسه صبر مردم ارمنستان را لبريز كرده بود. گام‌هاي پاشينيان در يك سال گذشته براي مبارزه با فساد تا اين مقطع رضايت نسبي هموطنانش را جلب كرده است و گپ و گفتي كوتاه با آنها در ايروان بر اين برآيند صحه مي‌گذارد.
نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان ظهر روز جمعه در دفتر نخست‌وزيري خود ميزبان هيات رسانه‌اي از ايران بود . من به عنوان نماينده روزنامه «اعتماد» در هيات رسانه‌اي سفر كرده به ايروان حضور داشتم، البته پاشينيان در مصاحبه‌اي كه ارديبهشت 97 با روزنامه «اعتماد» داشت نيز اشاره‌هايي به رابطه ايران و ارمنستان كرده و تاكيد كرده بود كه از سطح اين رابطه راضي نيست. بيش از يك سال پس از آن مصاحبه نخست‌وزير ارمنستان را در حالي در دفتر نخست‌وزيري تاريخي‌اش ملاقات كردم كه تحريم‌هاي اقتصادي امريكا عليه ايران بر سطح رابطه تجاري ايران با بسياري از شركاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌ايش تاثير گذاشته است.
چهره پاشينيان جدي‌تر از تصاويري است كه در رسانه‌ها از او منتشر مي‌شود. آن لبخند عميق جاي خود را به جديت يك سياستمدار داده كه 20 دقيقه به هيات رسانه‌اي ايران فرصت مصاحبه مي‌دهد. پاسخ‌هايش فراتر از ديپلماتيك است و به خصوص در مباحث مربوط به دو همسايه پرماجراي ارمنستان يعني آذربايجان و تركيه ترجيح مي‌دهد از ادبياتي حساب شده و البته مسالمت‌جويانه همزمان با تاكيد بر حق و حقوق مردم ارمنستان استفاده كند. بي‌تعارف به خبرنگاران ايراني مي‌گويد كه براي ايروان هم روسيه مهم است، هم ايران و البته هم امريكا. از پتانسيل‌هاي موجود در روابط تجاري و اقتصادي دو كشور مي‌گويد و پروژه‌هايي كه در حال بررسي براي اجرايي شدن هستند. در پاسخ به سوال «اعتماد» مبني بر نقشه راهي براي تنش‌زدايي از رابطه با آذربايجان و تركيه دست دوستي بدون پيش شرط خود را دراز مي‌كند تا به صلح، گفت‌وگو و مدارا فرصتي دوباره داده باشد. با اين همه به نظر مي‌رسد كه در بحران موجود ميان ارمنستان و دو همسايه‌اش بايد حرف‌هاي دو طرف را شنيد و اين فرصتي است كه كمتر براي خبرنگاران ايراني فراهم مي‌شود.
در ارمنستان به فرمولي براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ رسيده‌ايم
خبرنگار اعتماد از نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان سوال كرد كه همسايگان در جهان امروز از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار هستند و اولويت امنيتي نيز به حساب مي‌‍آيند، چرا كه نمي‌توان بدون امنيت همسايه در داخل به امنيت داخلي دست يافت. شما در دولت جديد براي تنش‌زدايي از رابطه با همسايگان خود چه برنامه‌اي يا نقشه راه مشخص و مدوني داريد؟
پاشينيان در پاسخ به «اعتماد» گفت: «امنيت مساله بسيار مهمي هم براي ما و هم براي همسايگان ماست و ما در ارمنستان اهميت بيشتري به مقوله «امنيت» مي‌دهيم. درباره تعريف و تبيين «نقشه راه» كه شما در سوال خود به آن اشاره كرديد بايد بگويم كه ما در نظر داريم نقشه راه مشخصي براي تنش‌زدايي از رابطه با همسايگان تعريف كنيم اما تاكنون به چنين نقشه راه مدوني دست پيدا نكرديم. در حال حاضر فرمولي داريم كه در آن نگاه و نظر ما درباره چگونگي حل و فصل مناقشه قره‌باغ و راه‌هاي مدنظر براي رسيدن به صلح در اين منطقه هم در اين فرمول قيد شده است. ارمنستان فرمول خود براي تنش‌زدايي با آذربايجان در پرونده قره‌باغ را به صراحت و علنا اعلام كرده است. زماني كه به دنبال حل و فصل كامل مناقشه قره‌باغ مي‌رويم، قصد داريم در منطقه امنيت را برقرار كنيم ابتدا بايد به فرمولي دست پيدا كنيم كه در مرحله نخست براي مردم ارمنستان، قره‌باغ و آذربايجان هر سه قابل قبول و پذيرش باشد.
نخست‌وزير ارمنستان افزود: دومين اصل براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ اين است كه اين مناقشه حتما بايد از طريق راهكارهاي صلح‌آميز و گفت‌وگو حل و فصل شود. من نخستين رهبر كشور ارمنستان هستم كه پيشنهاد مي‌كنم حل مناقشه قره‌باغ بايد از طريق جلب نظر مثبت و مشاركت 100 درصد سه كشور (ارمنستان، آذربايجان و قره‌باغ) انجام شود و هر سه اين كشورها بايد به اين طرح پاسخ مثبت داده باشند. نكته ديگري كه بايد بر آن تاكيد كنم، اين است كه هر راهكاري كه براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ مطرح مي‌شود بايد از يك عقلانيت و منطق برخوردار باشد. اگر همه واقعا به دنبال حل و فصل اختلاف‌ها در اين پرونده هستند بايد دو اصلي را كه پيش‌تر به آن اشاره كردم، مدنظر قرار بدهند. در دنياي امروز هيچ مناقشه‌اي در هيچ سطحي را نمي‌توان در حالي حل و فصل كرد كه راهكار ارايه شده يا اصول اين راهكار براي يكي از طرفين غيرقابل قبول يا پذيرش باشد.
پاشينيان ادامه داد: من شخصا در ديدار با الهام علي‌اف رييس‌جمهور آذربايجان، پيشنهادهاي ارمنستان براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ را در قالب يك فرمول با او به اشتراك گذاشتم. من در صحبت‌هايي كه با آقاي علي‌اف داشتم به او گفتم كه اگر آذربايجان واقعا به دنبال حل و فصل مسائل است و نه آغاز پروسه‌اي نمايشي براي به تصوير كشيدن رسيدن به راه‌حل در حالي كه راه‌حلي وجود دارد، مي‌تواند به متن اين فرمول ارمنستان نگاهي بيندازد.
نخست‌وزير ارمنستان در ادامه پاسخ به «اعتماد» گفت: متاسفانه جمهوري آذربايجان تاكنون رسانه‌اي و علنا اعلام نكرده كه آيا با فرمول پيشنهادي ارمنستان براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ موافق است يا خير و آيا حاضر است در اين باره مذاكره جدي را آغاز بكند؟ هر زمان طرف مقابل براي گفت‌وگو و مذاكره در اين باره اعلام آمادگي كند ما مي‌توانيم ادعا كنيم كه موفقيت هرچند اندكي براي حل اين مناقشه به دست آورديم.
تركيه، رابطه‌اش با ارمنستان را موكول به رابطه ارمنستان و آذربايجان كرد
رييس دولت ارمنستان در ادامه پاسخ به سوال «اعتماد» گفت: درباره رابطه ارمنستان با تركيه هم بايد بگويم كه من پيش از نخست‌وزيري و پس از آن صراحتا اعلام كردم و همين الان هم اعلام مي‌كنم كه دولت ارمنستان حاضر است با دولت تركيه رابطه ديپلماتيك داشته باشد اما بدون پيش‌شرط. نكته‌اي كه در اين ميان وجود دارد، اين است كه طرف مقابل ما يعني تركيه، رابطه‌اش با ارمنستان را وابسته و موكول به رابطه ارمنستان و آذربايجان كرده است. زماني كه ما اعلام مي‌كنيم، ارمنستان حاضر است رابطه ديپلماتيك بدون پيش‌شرط با تركيه داشته باشد اين بدان معنا نيست كه ارمنستان بر حق خود براي پذيرش مسووليت نسل‌كشي ارامنه از سوي تركيه چشم مي‌بندد، بلكه ملت ارمنستان به عنوان ملتي كه نسل‌كشي عليه آنها انجام شده مسووليتي در سطح بين‌المللي دارد و ما بايد به دنيا نشان بدهيم ارمني‌ها كه آن حادثه را تجربه كردند چه روزگار سختي را پشت سر گذاشته‌اند و جامعه جهاني بايد تمام تلاش خود را براي ممانعت از تكرار چنين حادثه‌اي به كار بگيرد. موضوع نسل‌كشي ارامنه را صرفا نبايد تا سطح اختلافي ميان تركيه و ارمنستان تقليل داد، بلكه اين يك موضوع امنيت بين‌المللي است.
رابطه با ايران و رابطه با امريكا هر دو براي ارمنستان مهم است
نخست‌وزير ارمنستان در ادامه اين گفت‌وگو با تعدادي از رسانه‌هاي ايراني در پاسخ به سوال خبرنگار «دنياي اقتصاد» درباره تحريم‌هاي امريكا عليه ايران و سياست فشارحداكثري واشنگتن عليه تهران و اينكه ايروان تا كجا حاضر است براي دوستي با ايران در سايه فشارهاي امريكا هزينه بدهد، گفت: ايران و ارمنستان تعهدهايي در حوزه اقتصادي به يكديگر داده‌اند كه هر دو طرف در حال انجام اين تعهدها هستند. در اين سال‌ها ميان ايران و ارمنستان پروژه‌هاي مختلفي داريم كه مشتركا در حال پيگيري و اجرا هستند. ميان تهران و ايروان پروژه‌هاي مشتركي در جريان است كه از تحريم‌ها تاثير نمي‌پذيرند.
نخست‌وزير ارمنستان در ادامه افزود: شركت‌هاي ايراني بسياري فعال هستند اما تحريم‌ها بر اين شركت‌ها اثر منفي دارد و اين شركت‌ها زير فشار اين تحريم‌ها كار مي‌كنند. البته كه شركت‌هاي ايراني از تحريم خوش‌شان نمي‌آيد و از آن آسيب هم مي‌بينند اما متوقف نشده‌اند و كار خود را ادامه مي‌دهند.
پاشينيان خاطرنشان كرد: رابطه با ايران و رابطه با امريكا هر دو براي ارمنستان مهم است و ما تلاش مي‌كنيم در شرايط حساس موجود در منطقه با تمام دوستان و شركاي منطقه‌اي و بين‌المللي خود كار كنيم. ايروان به تمام تعهدهاي تجاري با كشورهاي مختلف پايبند است. اين سياست ارمنستان مختص به امروز نيست كه منطقه شرايط سختي دارد، بلكه سياست ما از ديرباز اين بوده كه تعهدات خود را در قبال كشورهاي متفاوت چه امروز و چه فردا اجرايي كنيم. بايد تاكيد كنم كه ارمنستان هيچ‌گاه عامل تحولات ضدايراني نخواهد شد يا گام ضدايراني برنخواهد داشت. ارمنستان با همه كشورها از جمله ايران درباره اختلاف‌هاي منطقه‌اي يا فرامنطقه‌اي به صورت شفاف و مشخص صحبت مي‌كند. ارمنستان هيچ‌گاه اجازه نخواهد داد به مسيري ضدايراني كشانده شود.
اميدوار هستم كه رييس‌جمهور روحاني دعوت من را قبول كنند
نخست‌وزير ارمنستان در پاسخ به سوال «خبرگزاري ايرنا» درباره طرح‌هاي اعلام نشده ايروان براي توسعه رابطه اقتصادي و تجاري با ايران گفت: طرح‌هاي بسياري داريم اما دليل آنكه اين طرحها رسانه‌اي نشده، اين است كه هنوز دو طرف كاملا درباره اين پروژه‌ها به توافق نهايي نرسيده‌اند. طرحها و برنامه‌هايي وجود دارد كه در حال حاضر با طرف ايراني درباره آنها مذاكره و بحث مي‌كنيم و هر زمان درباره اين طرحها به نتيجه نهايي رسيديم، رسانه‌اي خواهد شد. فعلا پروژه‌هايي را با ايران ادامه مي‌دهيم كه درباره آنها توافق شده مانند خريد گاز از ايران. در حال حاضر پروژه خط سوم برق را پيش مي‌بريم كه متاسفانه با تاخيرهايي روبه‌رو شده و فعلا سعي مي‌كنيم هر چه زودتر اين پروژه را به بهره‌برداري برسانيم.
او افزود: دو كشور كارهاي زيادي از جمله در حاشيه اتحاديه اوراسيا دارند و ما اميدوار هستيم كه رييس‌جمهور حسن روحاني دعوت من را قبول كنند و ما بتوانيم در حاشيه اتحاديه اوراسيا، طرح‌هاي مختلفي را كه براي منافع دو كشور مهم است، پيش ببريم. ارمنستان تنها كشور در اتحاديه اوراسياست كه با ايران مرز زميني دارد و به نظر من اين عامل مهمي است كه بايد در سايه آن از جاده ايران – ارمنستان به عنوان جاده ترانزيتي استفاده بكنيم. ايران مي‌تواند از طريق اين جاده كالاهاي خود را به كشورهاي حوزه اوراسيا بفرستد.
بايد از هويت ارمني در كشور محافظت كرد
پاشينيان در پايان اين نشست خبري در پاسخ به سوال خبرنگار «صدا و سيما» درباره طرح دولت او براي ترويج فرهنگ ملي در ميان جوانان ارمنستاني و اينكه اكنون جوانان اين كشور بيشتر گرايش‌هاي ضدغربي دارند يا غرب‌دوست هستند، گفت: جوانان ما گرايش ملي و هويت ارمني دارند و نه نكته‌اي كه شما به آن اشاره كرديد. دولت ارمنستان تلاش مي‌كند سياست خود را به گونه‌اي تنظيم كند كه همه چيز حول محور ارمنستان باشد. من تاكيد مي‌كنم كه بحث حفاظت از هويت براي جوانان، يكي از موضوع‌هاي مهم براي حزب حاكم است و من پيش از آنكه نخست‌وزير باشم به عنوان رهبر اپوزيسيون هم تاكيد داشتم كه بايد از هويت ارمني در كشور محافظت كرد.
نخست‌وزير ارمنستان افزود: جدا از تاكيد من بر بحث حفظ هويت ارمني بايد بگويم كه ما به فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف احترام مي‌گذاريم و براي ما گفت‌وگوي فرهنگي و مذهبي جوانان ارمنستان با جوانان ايران، امريكا و روسيه بسيار مهم است. جواني كه در حين حفظ هويت خود با فرهنگ‌هاي مختلف گفت‌وگو مي‌كند، به خودشناسي بهتري مي‌رسد . يكي از اولويت‌هاي سياست فرهنگي دولت ارمنستان اين است كه آثار فرهنگي ملت‌هاي مختلف كه در حال حاضر در ارمنستان نگهداري مي‌شوند را ضمن نگهداري، ترميم هم بكند. از اين لحاظ ما در شهر ايروان مسجد كبود را داريم كه از طرف دولت ميراث فرهنگي شناخته شده و از آن نگهداري مي‌شود. در ارمنستان چند كليساي روسي كه هنوز بازسازي نشده‌اند، وجود دارد كه ما بر اساس يك طرح مشترك، بنا داريم اين كليساها را بازسازي بكنيم. من بايد تشكر ويژه‌اي از دولت و ملت ايران بكنم، چرا كه ايراني‌ها آثار تاريخي و فرهنگي متعلق به ارمني‌ها را كه در ايران وجود دارد به خوبي حفظ مي‌كنند. اين براي ملت ارمنستان يك افتخار است. شخصا زماني كه به ايران سفر كرده بودم، ديدم كه چگونه دولت ايران، آثار تاريخي و فرهنگي ارمني‌ها را نگهداري مي‌كند و اين عاملي در تحكيم روابط دوستي ميان دوطرف است.
اعلام مي‌كنم كه دولت ارمنستان حاضر است با دولت تركيه رابطه ديپلماتيك داشته باشد
نخستين رهبر ارمنستان هستم كه مي‌گويم بحران قره‌باغ بايد با مشاركت سه كشور حل شود
راهي جز گفت‌وگو براي حل بحران قره‌باغ نداريم
فرمول ارمنستان براي حل اختلاف را شخصا به الهام علي‌اف دادم
آذربايجان واكنش علني به پيشنهاد من نشان نداده است
هنوز به نقشه راهي براي حل اختلاف با آذربايجان نرسيده‌ايم
از حق خود براي پذيرش مسووليت نسل‌كشي ارامنه از سوي تركيه، چشم‌پوشي نمي‌كنيم
نسل‌كشي ارامنه يك موضوع امنيت بين‌المللي است
به تعهدات اقتصادي خود به ايران و هر كشور ديگري پايبند هستيم
ارمنستان هيچ‌گاه عامل تحولات ضدايراني نخواهد شد
شخصا زماني كه به ايران سفر كرده بودم، ديدم كه چگونه دولت ايران، آثار تاريخي و فرهنگي ارمني‌ها را نگهداري مي‌كند و اين عاملي در تحكيم روابط دوستي ميان دوطرف است.