سيد ميلاد علوي
«گاندو»، البته نه آن تمساح پوزه كوتاه ايراني كه گاه و بي‌گاه اخباري مبني بر حمله‌اش به كودكان سيستان‌وبلوچستان به چشم مي‌خورد، بلكه آن نمونه صداوسيمايي‌اش كه به باور بسياري ناظران، طعمه‌هايش را از ميان دولتي‌ها به‌خصوص ديپلمات‌هايش جست‌وجو مي‌كند، بار ديگر عزم جزم كرده و راهي ميدان سياست شده است. شبكه سوم سيما كه اين روزها به پناهگاهي براي اعضاي جبهه پايداري‌ها تبديل شده، به لطف علي فروغي، رييس اين شبكه كه همان يك مجري محبوب و برنامه نودش را هم از دست داده تا پايداري‌ها بمانند و ساعات پرمخاطبِ پرمخاطب‌ترين شبكه سيما؛ گاندوي 30 قسمتي اين شبكه به تنهايي شد، سرآغاز انشقاقي تازه در سطوح بالاي سياست ايران. عده‌اي جمع شدند و با شاخه گل از سازندگان استقبال كردند و لب به تقدير گشودند، عده‌اي ديگر اين سريال و سازندگانش را تقبيح كرده و آن را تخيلي خواندند.
تازه ايران در حال فراموشي حمله گاندو به ديپلمات‌هايش بود كه صداوسيما و شبكه محبوب اين روزهاي پايداري‌ها دوباره دست به كار شد تا اين‌بار با تيغي تيزتر وارد ميدان شود اما نه در قالب سريال. اين‌بار گاندو سوار بر مستندي است با توصيف «سياسي-تاريخي.» حالا 4 روزي است كه از شبكه سوم سيما پخش مي‌شود ولي به لطف تب‌وتاب‌هاي ديگر شبكه‌هاي اجتماعي و اجراي گام سوم كاهش تعهدات هسته‌اي ايران، زير انبوه اخبار و سوژه‌ها دفن شد. «داستان اتم» نام مستند سريالي اين روزهاي شبكه سوم سيماست؛ مستندي كه همان‌طور كه از نامش پيداست، دوباره قرار است روزهاي گذشته دولت تدبير و اميد سختي‌هاي ديپلمات‌هاي ايراني را روايت كند ولي با ديدي تماما اصولگرايانه. پاي اين مستند، هفته گذشته به حياط دولت نيز باز شد و يكي از خبرنگاران درباره آن از محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهوري سوال پرسيد كه البته در مقابل «بي‌اطلاعي» او را به عنوان پاسخ دريافت كرد. اين مقام مسوول در نهاد رياست‌جمهوري در عين حال تاكيد كرد: «مستندي كه اخيرا پخش مي‌شود را هنوز نديدم و قضاوتي هم در حال حاضر ندارم ولي به‌طور كلي وقتي با يك هجمه گسترده خارجي و جنگ اقتصادي از سوي امريكا مواجه هستيم، بايد به‌گونه‌اي رفتار كنيم كه آدرس اشتباه ندهيم، پيامي كه از ايران به دنياي خارج از كشور منتقل مي‌شود بايد پيام وحدت، همفكري و انسجام باشد.» اين واكنش نصف و نيمه تنها واكنش مسوولان به موضوع «داستان اتم» و روايت‌هاي ذكر شده در آن بود تا اينكه علي مطهري، عضو فراكسيون اميد مجلس شوراي اسلامي دوباره وارد عمل شد.
«گاندو»ي دوم
«مستند داستان اتم با زيركي مذاكره‌كنندگان برجام را يك طرف قرار داد و رهبر معظم انقلاب را طرف ديگر. گويي مذاكره‌كنندگان راه خودشان را مي‌رفته‌اند و رهبري هم راه ديگري داشته‌اند. اين در حالي است كه شروع مذاكرات و محتواي آن و امضاي برجام همه با نظر نظام بوده است. اگر رهبر انقلاب توصيه‌هايي داشته‌اند، اين، وظيفه يك رهبر و روش رهبري است كه هميشه ايده‌آل‌ها و سقف مطالبه را اعلام كند تا مذاكرات به نفع ما پيش برود.» اين توصيفي است كه مطهري از مستند داستان اتم دارد؛ مستندي كه به عقيده مطهري هيچ اشاره‌اي به كارشنكني‌هاي طرف مقابل در ماجراي برجام نمي‌كند.
اين نماينده مجلس كه پيش‌تر «مسوول وضعيت جاري كشور را آنهايي» دانسته بود «كه با هوا كردن موشك تلاش كردند برجام اجرا نشود»، در بخش ديگري از اين يادداشت با يادآوري اين كارشكني‌ها نوشته: «اين مستند هيچ اشاره‌اي به كارشكني‌هاي مخالفان اجرا شدن برجام پس از امضاي آن نكرد. همه مي‌دانيم كه بخشي از حكومت مصمم بود كه برجام اجرا نشود و براي رسيدن به اين هدف خود از هيچ اقدامي نظير ترساندن متقاضيان سرمايه‌گذاري خارجي در ايران و موشك‌پراكني بي‌موقع و مخالفت با قراردادهايي نظير قرارداد خريد هواپيما از بويينگ و ايرباس و معطل كردن قراردادهاي نفتي دريغ نكردند. بديهي است كه اگر كل حكومت مصمم به اجراي برجام بود و قراردادهاي اقتصادي با شركت‌هاي اروپايي و امريكايي بسته مي‌شد خروج ترامپ از برجام نيز به اين آساني نبود. در واقع تندروهاي ما شايد ناخودآگاه و شايد براي انتقام‌گيري سياسي با تندروهاي امريكا و با اسراييل و عربستان همصدا و همراه شدند تا برجام اجرا نشود.»
كالبدشكافي يك مستند
بدين‌ترتيب و با درنظرگيري اظهارات مطهري، پرسش اصلي، نه مرور نقش دلواپسان در عدم اجراي تمام و كمال برجام در داخل ايران بلكه محتواي «داستان اتم» است. اين مستند در 4 قسمت يك ساعته و به كارگرداني احمد كشاورز روي آنتن شبكه سوم سيما رفته است. براساس آنچه برخي سايت‌هاي نزديك به جريان اصولگرا نوشتند، اين مستند قرار بود «روايت 5 دوره مذاكرات هسته‌اي» باشد ولي آنچه حداقل ما ديديم و پخش شد، روايت حدفاصل مذاكرات شكل گرفته از سال 92 به بعد بود. اين مستند برخلاف روال معمول مستندهاي محبوب اصولگرايان نه‌تنها با صدايي نه‌چندان آشنا به ميدان نمي‌آيد بلكه از صداي «حميد محمدي»، مجري برنامه فوتبال 120 شبكه ورزش و مجري برنامه‌هاي ورزشي كه براي مخاطب هم جذاب است و هم آشنا استفاده مي‌كند؛ اقدامي كه شايد بتوان آن را هوشمندي تهيه‌كنندگان اين مستند براي جذب بيشتر مخاطبان دانست.
نخستين قسمت اين مستند برخلاف قسمت‌هاي ديگرش در 30 دقيقه پخش شد. نقطه آغاز اين مستند همان‌طور كه گفته شد برخلاف ادعاي سايت‌هاي اصولگرا هيچ ارتباطي به مذاكرات هسته‌اي پيش از دولت روحاني نداشت و با انتقادات علي‌اكبر ولايتي و حسن روحاني از سعيد جليلي آغاز شد. اين مستند در همان قسمت نخست و در دقايق ابتدايي، روي كارآمدن روحاني و خداحافظي محمود احمدي‌نژاد را «آغاز فضاي سياسي جديد» ايران دانسته و عملا خط و ربط سياسي خود را نيز مشخص مي‌كند به‌ويژه آنجا كه همزمان با پخش تصاوير محمود احمدي‌نژاد، موزيك متني حماسي به گوش بينندگان مي‌خورد؛ موزيك متني كه در دقايق بعدي به‌ويژه زمان‌هايي كه خشنودي مردم از توافق با قدرت‌هاي جهاني را نشان مي‌دهد، نه تنها ديگر حماسي نيست، بلكه عملا دلهره‌آور است.
قسمت دوم اين مستند نيز به مذاكرات بعد از سال 92 اختصاص دارد. در بخشي از قسمت دوم نقل‌قول معروف «مخالف نيستم ولي خوش‌بين هم نيستم» رهبري درباره مذاكرات پخش مي‌شود ولي گوينده دوباره دست به كار شده و همزمان با پخش تصاوير محمدجواد ظريف در كنار كاترين اشتون، مسوول سياست خارجي وقت اتحاديه اروپا مي‌گويد: «رهبري مخالفت مي‌كنند ولي در داخل عده‌اي گويا به اين مذاكرات اميد بسته‌اند.» اين مستند پيش مي‌رود. تصاوير و روايات كنار هم قرار مي‌گيرند و يكي پس از ديگري رويكردهاي اين مستند درباره مذاكرات را بيش از پيش عيان مي‌كنند. گوينده كه نقش اصلي اين مستند را ايفا مي‌كند، در ادامه مي‌پرسد كه «آيا مسوولان ايراني به مصلحت ايران هم فكر كرده‌اند يا صرفا به امريكا اعتماد كرده‌اند؟» پرسشي كه پاسخش در قسمت چهارم داده مي‌شود و برجام عملا توافقي «بي‌ضمانت» به مخاطب معرفي مي‌شود.
اين مستند با همين سوالات كدوار ادامه پيدا مي‌كند و در بخش‌هاي مختلف اقدام به پخش تصاوير اعضاي جبهه پايداري مي‌كند و بعضا از آنان نيز تحت عنوان كارشناسان و فعالان سياسي نام مي‌برد. موضوع درباره مذاكرات است تا اينكه پاي حمله تروريستي داعش به مجلس شوراي اسلامي به ميان مي‌آيد و بلافاصله اين موضوع به لوايح در ارتباط با گروه ويژه اقدام مالي موسوم به FATF ربط داده مي‌شود. اين مستند از ابوالفضل حسن‌بيگي، عضو اصولگراي كميسيون امنيت در ادامه اظهاراتي را كه تسنيم آن را منتشر كرده، نقل مي‌كند و صراحتا تصويب اين لوايح را برخلاف مصالح جمهوري اسلامي عنوان مي‌كند.
زمينه‌سازي رد FATF؟
در قسمت چهارم اين مستند تصاوير تجمعات اصولگرايان در مقابل مجلس در حالي پخش مي‌شود كه گوينده آن را «اعتراض مردم» خطاب مي‌كند و معتقد است كه مردم با تصويب اين لوايح در قوه مقننه مخالفند، ادعايي كه حداقل با درنظرگيري شبكه‌هاي اجتماعي و هشتگ‌هاي استفاده شده در اين زمينه، غلط به نظر مي‌رسد، ضمن آنكه مطابق معمول موافقان اين لوايح هرگز اجازه راهپيمايي يا تجمع مقابل مجلس شوراي اسلامي را نيافتند. اين مستند در ادامه علاوه بر مسوولان دولتي، اختلاف ديدگاه خود با علي لاريجاني، رييس قوه مقننه را نيز به رخ بيننده كشيده و نقش او را در تصويب FATF بيش از ديگران عنوان مي‌كند. همچنين در ادامه صراحتا اعلام مي‌كند كه «برجام در هيچ دادگاهي ارزشي حقوقي ندارد» و براي اثبات ادعاي خود، به ماجراي شكايت جمهوري اسلامي از ايالات‌متحده امريكا به دادگاه لاهه اشاره مي‌كند و متذكر مي‌شود كه اگر برجام ضمانت اجرايي داشت، ديپلمات‌ها به «پيمان مودت بين تهران و واشنگتن» استناد نمي‌كردند. تهيه‌كنندگان اين مستند گويي معتقدند كه «برجام تجربه‌اي شكست خورده است كه بايد از آن درس گرفت.» درسي كه گويا به موضوع مذاكرات فعلي ايران و اروپا بي‌ارتباط و است و ماجرا به لوايح مقابله با تامين مالي تروريسم موسوم به CFT و مقابله با جرايم سازمان‌يافته فراملي موسوم به پالرمو خلاصه مي‌شود. تخريب مشخص لاريجاني و حاميان FATF در مجلس شوراي اسلامي در حالي اتفاق مي‌افتد كه ايران تنها و تنها 35 روز تا پايان مهلت گروه ويژه اقدام مالي به خود فرصت دارد؛ فرصتي كه حداقل تا امروز از آن استفاده نشده و از قرار معلوم استفاده نيز نخواهد شد، چراكه محمدرضا باهنر، عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام در همين زمينه به «اعتماد» گفته كه تصميم نظام است كه FATF، لااقل تصويب نشود.
حالا صداوسيما در چنين شرايطي كه تحريم‌هاي بي‌سابقه اقتصادي دامن كشور را گرفته و مسوولان اقتصادي و ديپلمات عدم تصويب لوايح در ارتباط با FATF را «خودتحريمي» دانسته‌اند، اقدام به تخريب صريح و واضح اين لوايح كرده است ولي مشخص نيست درصورت عدم تصويب اين لوايح و بازگشت احتمالي ايران به ليست‌سياه گروه ويژه اقدام مالي و قرارگيري نام ايران در كنار كره‌شمالي، چه كسي پاسخگوي هزينه‌هاي احتمالي آن خواهد بود. اكنون پرسش اينجاست اقدام فعلي صداوسيما عملا گامي در جهت ايجاد زمينه ذهني براي مخاطبان خود است تا از رد اين لوايح دچار شوك نشوند يا اينكه سازمان اساسا بيشتر از مردم، اعضاي مجمع تشخيص مصلحت نظام را هدف گرفته و پيامي را به آنها منتقل مي‌كند؛ پيامي براي آغاز «خودتحريمي»...