به سوي آزادي
محسن آزموده
چاپ بيست و يكم «گريز از آزادي» نوشته اريك فروم با ترجمه عزتالله فولادوند منتشر شد. از نخستين چاپ اين كتاب در سال 1348 دقيقا 50 سال ميگذرد. گريز از آزادي، اولين كتاب ترجمه و منتشر شده استاد فولادوند است. به عبارت دقيقتر با اين كتاب، يكي از برجستهترين و مهمترين مترجمان حوزه فلسفه و علوم اجتماعي، پا به عرصه عمومي فرهنگ ايران گذاشت، چهرهاي كه در طول نيم قرن بعد، با ترجمه بيش از 50 كتاب و نگارش و برگردان صدها مقاله در زمينه‌هاي فلسفه، علوم سياسي و اجتماعي، ادبيات و تاريخ سهم قابل توجهي در معرفي انديشههاي نو به فارسيزبانان دارد.
از دقت در تاريخ انتشار اين كتاب و سالروز تولد استاد فولادوند در مي‌يابيم كه ايشان نسبتا ديرهنگام يعني در سي و سه سالگي، آن هم به توصيه دوستان، وارد عرصه ترجمه شده است. اين در حالي است كه ايشان ضمن آنكه در خانوادهاي فرهيخته پرورش يافته، از كودكي با فرهنگ و ادبيات ايران و جهان مأنوس بوده و تحصيلاتش در حوزه فلسفه را نيز در بهترين دانشگاههاي دنيا پي گرفته است. همه اين خصائل و ويژگيها در همين نخستين كتاب به خوبي بازتاب يافته است. بيدليل نيست كه با وجود گذر پنجاه سال از آن، كماكان اينچنين مورد اقبال مخاطبان است و بدون كم و كاست بازنشر ميشود.
ترجمه وفادارانه، روان و دقيق، نثر شيوا و خواندني، معادلهاي هوشمندانه و مورد پذيرش متخصصان و صاحب‌نظران تنها شماري از ويژگي كارهاي استاد فولادوند است. در كنار اينها بايد از مقدمههاي راهگشا و جامع او ياد كرد. استاد فولادوند در اين مقدمهها، تنها به معرفي مختصر و مفيد نويسنده و موضوع كتاب بسنده نميكند، بلكه همچنين نظر عالمانه خود را درباره آنها بيان ميكند و بنا به ضرورت به علت انتخاب كتاب براي ترجمه نيز اشاره ميكند. مهمتر از آن اينكه فولادوند همه جا فاصله خود را با مولف و ديدگاههاي او حفظ ميكند و هر جا كه به نظرش لازم باشد، به صراحت نويسنده و انديشههايش را بدون تعارف و مجامله نقد ميكند. براي نمونه ميتوان به مقدمه خواندني و سودمند كتاب «گريز از آزادي» مراجعه كرد. استاد در پايان اين مقدمه ضمن اشاره به ايراد فروم به كانت و توضيح وفادارانه آن، به نحو مستدل از فيلسوف بزرگ آلماني دفاع ميكند و قضاوت فروم درباره او را «اشتباه» و «غيرمنصفانه» ميخواند.
اما فراتر از همه مواردي كه آمد، آنچه آثار استاد عزتالله فولادوند را شاخص ميسازد، موضوعات و كتابهايي است كه براي ترجمه انتخاب ميكند. فولادوند از پيشگامان معرفي شماري از مهمترين و در عين حال روشنانديشترين متفكران معاصر به فارسيزبانان است: كارل پوپر، هانا آرنت، آيزايا برلين، برايان مگي، اريك فروم، كوئنتين اسكينر، مارتا نوسبام، فردريش فون هايك، هانس گئورگ گادامر، باربارا تاكمن، كارل ياسپرس و... ترجمههاي فولادوند، به خوبي نشانگر دغدغههاي او در مقام روشنفكري دلسوز و روشنانديش است. از همين «گريز از آزادي» گرفته تا «جامعه باز و دشمنان آن» (پوپر)، «انقلاب» و «خشونت» (آرنت)، «فلسفه كانت» (اشتفان كورنر)، «آزادي و قدرت و قانون» (فرانتس نويمان)، «هجرت انديشه اجتماعي» (فرانتس نويمان)، «آزادي و خيانت به آزادي» (آيزايا برلين) و... اين آثار به ما چهره مترجمي انديشمند و فرهيخته را نشان ميدهد كه در طول نيم سده همواره در جست‌وجوي آرمانهاي متعالي بشري چون آزادي و عدالت و دگرخواهي از پاي ننشسته و در هشتاد و چهار سالگي همچنان قلبش براي اعتلا و رهايي ايران ميتپد. در پنجاهمين سالگرد تولد نخستين كتاب استاد، براي ايشان سلامت و تندرستي و شادكامي آرزومنديم.