توقف «تكرار» يك اشتباه

ثمر فاطمي| «مظنونين هميشگي»؛ اين عنواني است كه صداوسيما براي مستندي انتخاب كرده كه بنا داشت شامگاه يكشنبه درباره فعالان محيط زيستي و مرحوم كاووس سيد امامي پخش كند. مستندي كه خبرگزاري صداوسيما عصر روز يكشنبه و ساعاتي پيش از پخش آن از شبكه 3 سيما، از نمايش‌اش خبر داد و انتشار اين خبر كافي بود تا نگراني كساني كه بيش از 650 روز گذشته پيگير وضعيت فعالان محيط زيستي بازداشتي بودند را دوچندان كند. عباس عبدي، روزنامه‌نگار و تحليلگر سياسي يكي از نخستين كساني بود كه نگراني‌ توام با انتقاد خود از پخش اين مستند را در حساب كاربري‌اش در توييتر مطرح كرد: «آيا متهمان مي‌توانند از چنين تهمتي پيش از قطعي شدن حكم عليه خود، از اين رسانه‌ شكايت كنند؟ اگر نه، به منزله نابرابري حقوقي و نامقبول تلقي شدن هر حكمي است كه عليه‌شان صادر شود. نمي‌دانم واقعيت پرونده چيست، ولي با اين رفتار بايد نتيجه گرفت كه سير پرونده از روال حقوقي خارج شده است.» عبدي همچون برخي ديگر از كاربران شبكه‌هاي اجتماعي نگران بود كه تجربه پخش اعترافات ترور دانشمندان هسته‌اي، اين نوبت درباره بازداشت‌شدگان زيست‌محيطي تكرار شود: «انسان مي‌ماند كه چرا از گذشته درس گرفته نمي‌شود؟ قضيه رسيدگي به متهمان ترور فعالان هسته‌اي كه ظاهرا شكي در درستي آن نبود، اكنون به چنين روزي افتاده كه به همه‌ چيزش شك شده. حال چگونه انتظار دارند كه كسي اين برنامه‌ها را باور كند؟ بد نيست به فردا هم فكر كنند.» صداوسيما اما به هرحال تصميمش را گرفته بود كه اين نوبت فعالان محيط‌زيستي را در قامت «مظنونين هميشگي» به شهروندان معرفي كند و شهروندان هم همچون موارد مشابه چاره‌اي نداشتند مگر اينكه براي تماشاي اين مستند و سر درآوردن از اهداف ساخت آن، تا زمان پخش مستند از شبكه سوم سيما صبر كنند.

تحريف تاريخ

به هر حال پخش دقايق اوليه مستند نشان داد كه براي ساخت آن، دقت چنداني به «واقعيات» نشده است. شروع مستند، تاريخ «دي‌ماه 96» روي صفحه تلويزيون نقش مي‌بندد و آقاي «خبرنگار» -راوي اين مستند داستاني- مي‌گويد به خبري كه «امروز» در همه رسانه‌ها منتشر شده [خبر بازداشت فعالان محيط زيست] فكر مي‌كند! اما واقعيت بيرون مستند صداوسيما از اين حكايت دارد كه بازداشت فعالان محيط‌زيستي در دي‌ماه اتفاق افتاده و بنا بر اخبار رسمي، نخستين گروه از فعالان محيط‌زيستي روز ۴ بهمن‌ماه ۹۶ بازداشت شدند (مراد طاهباز حدود ۱۰ روز پيش از اين تاريخ بازداشت شده بود) . نكته اينجاست كه تا زماني كه خبر درگذشت كاووس سيدامامي منتشر نشد، خانواده‌هاي فعالان محيط‌زيستي بازداشت‌ شده، خبر بازداشت آنها را اعلام نكرده بودند و هيچ رسانه‌اي درباره بازداشت اين فعالان زيست‌محيطي خبري مخابره نكرده بود. 19 بهمن‌ماه 96 بود كه همزمان با انتشار خبر پرابهام درگذشت كاووس سيد امامي در زندان، اخباري غيررسمي از بازداشت 8 فعال محيط زيستي ديگر هم منتشر شد و در نهايت روز 21 بهمن‌ماه و 2 روز پس از درگذشت سيدامامي، دادستان وقت تهران اولين خبر رسمي از بازداشت فعالان محيط‌زيستي و مرگ كاووس سيدامامي را اعلام كرد. جالب اينكه خبرگزاري صداوسيما كه از قضا منبع اصلي پخش اين مستند نيز بود، همان زمان در توضيحاتي تكميلي اعلام كرده بود كه «بهمن‌ماه 96 چند نفر از فعالان محيط زيست به اتهام جاسوسي بازداشت شدند» اما ظاهرا سازندگان «مظنونين هميشگي» براي ساخت مستند حتي از راهنمايي همكاران‌شان در ثبت دقيق تاريخ هم كمك نگرفته‌اند.

تحريف واقعيت

نكته ديگري كه سندي بود بر اشتباهات متعدد موجود در همان چند دقيقه ابتدايي اين مستند، ارجاع به صفحه نخست يك روزنامه رسمي بود. آنجا كه «آقاي خبرنگار» در حالي روزنامه ايران را از روي كيوسك مطبوعاتي برمي‌دارد كه تيتر روزنامه اين است: «جاسوس نيستند»! حال آنكه اين تيتر مربوط به شماره دوم خرداد 97 روزنامه ايران است؛ يعني 5 ماه پس از بازداشت فعالان محيط زيستي و دليل انتخاب تيتر «جاسوس نيستند» نيز گزارشي است كه معاون رييس‌جمهوري و رييس سازمان حفاظت محيط‌ زيست با استناد به گزارش هيات تشكيل شده در دولت ارايه كرده بود. گزارشي كه فعالان محيط زيستي را از اتهام جاسوسي مبرا مي‌دانست. نكته مهم اما اينجاست كه در مستندي كه نيمه‌كاره پخش شد، صفحه يك روزنامه ايران تحريف شده و تغيير پيدا كرده و سازندگان مستند با تركيب صفحه اول اين روزنامه در شماره دوم خرداد 97 و 12 اسفند 97، صفحه يك مورد علاقه‌ خودشان را ساخته و چاپ كرده و در مستندشان به نمايش گذاشته‌اند. كاربران شبكه‌هاي اجتماعي از اين تغيير صفحه يك روزنامه به عنوان «تحريف واقعيت» ياد كرده و با تاكيد بر سادگي راستي‌آزمايي چنين مسائلي، نسبت به تحريف موضوعاتي كه به اين سادگي قابل راستي‌آزمايي نيست، ابراز نگراني كردند.

يك مستند 3 دقيقه‌اي

اين نكات اما تنها متعلق به كمتر از 3 دقيقه نخست اين مستند بود؛ چراكه هنوز 3 دقيقه از اين مستند پخش نشده بود كه ناگهان پخش آن متوقف شد و ديگر ادامه پيدا نكرد. روابط عمومي شبكه سه سيما، مشكلات فني را علت اين اتفاق اعلام و هرچند كه تاكيد كرد كه در صورت رفع مشكلات فني، روز دوشنبه مجددا پخش خواهد شد اما لااقل تا لحظه نگارش اين گزارش، خبري مبني بر پخش مجدد اين مستند منتشر نشده است.

همين موضوع شائبه اينكه نهادي ديگر مانع از پخش اين مستند شده باشد را جدي‌تر كرد. از همان لحظه توقف پخش اين مستند، عده‌اي گمانه‌زني كردند كه عمدا از پخش اين مستند جلوگيري شده است. عباس عبدي اينكه «هنوز كساني هستند كه مانع اين رفتارها شوند» را باعث اميدواري دانست. كاربران شبكه اجتماعي نيز جلوگيري از پخش چنين مستندهايي را به‌ويژه پس از ماجراي مستند اعترافات ترور دانشمندان هسته‌اي ناشي از درايت برخي مسوولان اعلام كردند. هرچند كه باز مثل هميشه «دلواپساني» بودند كه حتي از توقف پخش اين مستند هم به‌دنبال جريان‌سازي و اهداف جناحي‌شان بودند و توقف پخش «مظونين هميشگي» را كه هنوز مشخص نيست واقعا ناشي از چه بوده، به دولت و شخص رييس‌جمهوري مرتبط كرده و مدعي شدند كساني وابسته به دولت كه ممكن بود با پخش اين مستند آبروي‌شان به باد برود، مانع از پخش اين مستند شدند. با اين همه اما با توجه به اينكه اين پرونده تا همين امروز حواشي بسياري به ‌دنبال داشته و وزارت اطلاعات كه مسوول رسيدگي به پرونده‌هاي جاسوسي در كشور است، بارها اعلام كرده كه بازداشت‌شدگان زيست‌محيطي، جاسوس نيستند و همچنين با در نظر گرفتن اين نكته كه با وجود پايان دادگاه‌هاي رسيدگي به اين پرونده، هنوز حكمي براي اين فعالان محيط زيستي صادر و اعلام نشده، منطقي‌تر آن بود كه صداوسيما از افزودن بر حواشي و پيچيده‌تر كردن شرايط بپرهيزد؛ اقدامي كه شايد عملي شده است.