الگوي سفر تغيير مي‌كند؟
پرستو فخاريان
براساس آمارهاي تجميع‌شده مركز آمار ايران، هزينه‌هاي حمل و نقل در يك دهه اخير همواره جزو يكي از سه اقلام اصلي هزينه سفر بوده. درحالي كه اين هزينه‌ها در دو بهار 95 و 96 صدرنشين هزينه‌هاي سفر ايراني‌ها بود، در بهار 97، با 2295 ميليارد و 632 ميليون و 500 هزار تومان در جايگاه سوم جاي گرفت.
در همين حال و طبق آمارهاي رسمي، اصلي‌ترين شكل حمل و نقل در سفرهاي داخلي استفاده از وسيله نقليه شخصي است. پس از آن، سواري‌هاي كرايه و وسيله شخصي متعلق به ديگران قرار مي‌گيرند. اين به آن معناست كه بيشترين سفرها با وسايلي صورت مي‌گيرد كه اصلي‌ترين مصرف‌كنندگان بنزين هستند. اين موضوع زماني شفاف‌تر مي‌شود كه بدانيم 99ميليون و 519 هزار و 522 سفر از مجموع 112ميليون و 272هزار و 423 سفر در بهار 97 با وسايل نقليه‌اي كه سوخت غالب آنها بنزين است، انجام شده. آمارهاي گفته‌شده تا اينجا نشان از وسعت وابستگي سفرهاي داخلي به بنزين است.
از طرف ديگر، سفرهاي گروهي با تور نسبت به سفرهاي شخصي و بدون استفاده از تور سهم بسيار بسيار ناچيزي از سفرهاي داخلي را دارا هستند. توجه به اين گزاره نيز از اين جهت مهم است كه بدانيم وسايل نقليه مورد استفاده تورها اغلب بنزيني نيستند و از اين حيث ممكن است اثر كمتري از افزايش نرخ بنزين متوجه آنها شود.
در چنين شرايطي از الگوي سفرهاي داخلي، بي‌شك نمي‌توان منكر اثري شد كه افزايش نرخ بنزين بر اين سفرها خواهد گذاشت. اما اين اثر ممكن است به اشكال گوناگوني بروز پيدا كند.
در بدبينانه‌ترين حالت، سفرها با افت همراه خواهند شد؛ چرا كه علاوه بر افزايش قيمت بنزين سهميه‌اي، سهميه وسايل نقليه سواري (به عنوان شكل غالب حمل و نقل در سفر) اندك‌تر از آن است كه كفاف يك مسافرت در هر فصل را بدهد. در اين ميان، قربانيان اصلي، طبقه متوسط و رو به پايين جامعه هستند كه قدرت خريدشان دست كم در كوتاه‌مدت كاهش مي‌يابد و سفر را از سبد خانوار حذف مي‌كنند؛ كمااينكه ممكن است در بلندمدت و با افزايش درآمدشان، بار ديگر به شرايط پيشين بازگردند. اين درحالي است كه در خصوص دهك بالاي اقتصادي مي‌توان گفت نه اتمام سهميه و نه قيمت بالاي بنزين آزاد آنها را نگران نخواهد كرد و برنامه سفرهاي آنها را چه در كوتاه‌مدت و چه در بلندمدت به هم نمي‌ريزد.
از سوي ديگر، بنزين در فصلي گران شده كه اساسا فصل اوج سفر نيست. اين خبر خوبي است؛ چون مي‌تواند نوسانگير مناسبي براي افت ميزان سفرها باشد و اين اميد وجود دارد تا رسيدن به فصل پيك مسافرت‌هاي داخلي كه نوروز است، اين تغيير قيمتي نيز عادي و با افزايش احتمالي درآمدها جبران شود.
اما اين تمام اثري نيست كه بالا رفتن نرخ يكي از مهم‌ترين حامل‌هاي انرژي بر گردشگري مي‌گذارد. اين «عدو» شايد «سبب خير شود» تا الگوي مسافرت‌هاي داخلي كمي تغيير كند. براساس آمارهاي رسمي مركز آمار ايران، در بهار ۹۷ تنها 686 هزار و 602 سفر با قطار انجام شده و اين وسيله از جمله سه گزينه پاياني ايراني‌ها براي سفر در دهه اخير بوده است. از آنجايي كه مديرعامل شركت راه‌آهن پس از تغيير در قيمت بنزين اعلام كرده قرار نيست نرخ بليت قطارها نيز افزايش پيدا كند، حالا اين گمانه‌زني‌ها وجود دارد كه ممكن است بخشي از افرادي كه پيش از اين با وسيله نقليه شخصي سفر مي‌كردند به سوي سفر با قطار هدايت شوند. در كنار اين، انتظار مي‌رود سفرهاي با تور در صورتي كه شاهد افزايش نرخ نباشند، بخشي ديگر از علاقه‌مندان به سفر را به خود جذب كنند.