نگاه و نقد به تصويب طرح رتبه‌بندي معلمان
يك طرح و يك ميليون نفر
گروه اجتماعي| «در اجراي وعده رييس‌جمهور محترم و قولي كه داده بودم، طرح رتبه‌بندي معلمان امروز به تصويب هيات دولت رسيد. ان‌شاءالله عمليات اجرايي آن از هفته آينده آغاز شده و امتيازهاي جديد از ابتداي مهر براي همه معلمان محاسبه، اعمال و پرداخت خواهد شد.» روز يكشنبه محسن حاجي‌ميرزايي، وزير آموزش و پرورش در صفحه توييترش خبر اجراي طرح رتبه‌بندي را اعلام كرد. روز بعد توضيحات آموزش و پرورش در مورد چگونگي اجراي طرح و مشمولان آن روي سايت اين وزارتخانه قرار گرفت. روز گذشته روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش به نقل از علي الهيارتركمن، معاون برنامه‌ريزي و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش نوشت: «عمليات اجرايي رتبه‌بندي معلمان آغاز شده است و تلاش مي‌كنيم به زودي رتبه‌بندي را براي فرهنگيان اجرايي كنيم. آيين‌نامه رتبه‌بندي، داراي چند جزء مشخص است كه در درجه اول طرح رتبه‌بندي براي معلماني است كه مشمول طرح طبقه‌بندي معلمان هستند و همچنين شرط دوم براي معلماني است كه داراي 2 سال سابقه خدمت و بالاتر باشند.» آيين‌نامه‌اي كه او به آن اشاره دارد، پنج رتبه حرفهاي تعريف كرده است و بر اساس سابقه خدمت، مدرك تحصيلي، دوره‌هاي آموزشي گذرانده شده، نمره‌هاي ارزشيابي و امتيازات حرفهاي كه در متن آن قيد شده، فرهنگيان را در يكي از اين پنج طبقه دسته‌بندي خواهد كرد. قرار است كميته‌هايي در سه سطح به كار طبقه‌بندي معلمان مشغول شوند. الهيارتركمن مي‌گويد: «كميته‌هاي ارزيابي كار طبقه‌بندي معلمان را به هر يك از رتبه‌هاي حرفهاي انجام مي‌دهند كه داراي 3 سطح هستند. سطح اول منطقه و شهرستان‌ها، سطح دوم استان و سطح سوم مركزي و ملي است كه در ستاد انجام مي‌شود. در ارزيابي‌هاي انجام شده براي هر يك از معلمان گواهينامه صلاحيت‌هاي حرفهاي صادر مي‌شود كه اصلي‌ترين و معتبرترين مدرك صلاحيت حرفهاي براي معلمان است.»طرح رتبه‌بندي البته راه را براي تعريف دقيق‌تر از فرهنگيان هم باز كرده است، چراكه در قانون تصريح شده اين رتبه‌بندي براي «معلمان» است. معاون برنامه‌ريزي و توسعه منابع آموزش و پرورش گفته است: «قانون صراحت كرده كه رتبه‌بندي معلمان است و معلم نيروي آموزشي است كه در حال حاضر در مدرسه مشغول به تدريس است لذا بايد تفكيك مشاغل اداري و آموزشي را انجام دهيم.» و البته اين نكته را هم مي‌افزايد كه بودن در شغل معلمي قرار نيست مانعي براي اشتغال معلمان در كارهاي اداري باشد: «در بخشنامه 230 اجازه داده شده است كه از معلمان در مشاغل اداري استفاده شود كه بايد اين بخشنامه را تفويض كنيم تا با توجه به نياز و اعلام آمادگي متقاضي، فرد بايد شغل اداري يا آموزشي را بپذيرد و بر اساس پذيرش هر يك، از مزاياي آن برخوردار شود. از فرهنگيان درخواست مي‌كنيم كه اخبار مربوط به رتبه‌بندي را فقط از طريق مسوولان ذي‌ربط در وزارت آموزش‌وپرورش و ادارات كل آموزش‌وپرورش استان‌ها پيگيري كنند و مطمئن باشند در معاونت برنامه‌ريزي و توسعه منابع به جد پيگير احقاق حق فرهنگيان عزيز هستيم تا آيين‌نامه رتبه‌بندي به بهترين شكل انجام شده و در حق معلمان اعمال شود.»
هياهوي بسيار
وزير آموزش و پرورش گفته است طرح رتبه‌بندي معلمان در گام اول با ۲۰ هزار ميليارد ريال وارد مرحله اجرا خواهد شد. طرحي كه در يك‌سال گذشته مدام بر سر اجرا شدن و زمان اجرايش حرف و حديث بوده است و هفته‌اي در حوزه خبرهاي آموزش و پرورش بدون ذكري از نام اين طرح نگذشت. اين طرح اما چقدر مي‌تواند به تناسب با هياهويي كه بر سر آن به پا بود در زندگي حرفهاي و معيشتي معلمان تغيير ايجاد كند. مهدي بهلولي، آموزگار و كنشگر صنفي به «اعتماد» مي‌گويد كه اين هياهو اگر هم بر سر هيچ نباشد، دست‌كم تناسبي با اين حجم از خبرهايي كه روز و شب در مورد آن منتشر شد، ندارد. «راستش در مورد بودجه در نظر گرفته شده براي اين طرح هنوز ابهام وجود دارد چون معلوم نيست آن 2 هزار ميليارد توماني كه ادعا مي‌كنند در بودجه سالانه ديده شده يا نه از چه طريقي قرار است، تامين شود. اما گذشته از اين موضوع و حتي با فرض رسيدن اين بودجه، به نظر من اين طرح موفقيتي در بهبود آموزش نخواهد داشت.» چرا؟ بهلولي معتقد است كه طرح رتبه‌بندي معلمان يكي از روش‌هاي اصلاحي است كه مبناي آن انگيزه‌هاي بيروني است و اين‌گونه روش‌ها آنقدري كه انتظار مي‌رود توفيق به همراه ندارند: «طرح‌هاي اصلاحي آموزش و پرورش را مي‌توانيم به دو دسته تقسيم كنيم. يك دسته بر اساس انگيزه‌هاي بيروني يعني پاداش و تنبيه عمل مي‌كنند و دسته دوم بر اساس انگيزه‌هاي دروني. اين طرح جزو دسته اول است چون مي‌گويد
بر اساس شاخص‌هايي مانند سابقه كار، مدرك تحصيلي و ساعت‌هاي آموزش ضمن خدمت و اينها حقوق را افزايش مي‌دهند. يعني مي‌گويد اگر اين فاكتورها را داريد، اين ميزان پاداش بگيريد. اما طرح‌هاي ديگري هم هستند كه بر اساس انگيزه‌هاي دروني عمل مي‌كنند، مثلا اختيارات معلم را گسترش مي‌دهند، استقلال مدرسه را بيشتر مي‌كنند و فرهنگيان را در تصميم‌گيري‌هاي آموزشي دخالت مي‌دهند و باعث مي‌شوند آموزگار با انگيزه بيشتري كار كند و حس كند خودش در اين كار نقش‌آفريني دارد. اما از آنجايي كه آموزش و پرورش ما متمركز است، اين طرح نمي‌تواند چنين طرز فكري را منتقل كند، بنابراين تا جايي كه من مطالعه داشته‌ام، طرح‌هاي گروه اول طرح‌هاي چندان موفقي در زمينه آموزش نيستند.» با همه اين احوال او معتقد است كه اين طرح حتي در دسته اول هم طرح كامل و بي‌نقصي نيست كه بتواند با شيوه پاداش و تنبيه ايجاد انگيزه كند، چرا؟ بهلولي توضيح مي‌دهد: «براي اين طرح 2 هزار ميليارد تومان در نظر گرفته‌اند و اگر آن را با يك ميليون نفر فرهنگي مقايسه كنيد، مي‌بينيد همان‌طور كه خود وزير هم گفته است از 200 تا حدود 600 يا 700 هزار تومان قرار است به معلم‌ها تعلق بگيرد كه ميانگينش حدود 300 يا 400 هزار تومان مي‌شود. شما نمي‌توانيد با افزايش حقوقي در اين حد انگيزه خاصي در افراد به وجود آوريد. همين بحث سوخت را در نظر بگيريد. من همين امروز از حدود 30 معلم پرسيدم و يك نفرشان شامل يارانه حمايتي نشده‌اند، يعني حدود 150 تا 200 هزار تومان را از اين منظر از دست مي‌دهند و حالا با رتبه‌بندي معلمان مثلا 200 يا 300 هزار تومان قرار است به حقوق‌شان اضافه شود. به نظر من اين ميزان نه مي‌تواند انگيزه مثبت و مهمي براي شان به وجود آورد و نه حتي در معيشت آنها تغييري به وجود آورد.» اين معلم به تورم به وجود آمده اشاره مي‌كند و عدد و ارقامي كه طرح رتبه‌بندي با خود مي‌آورد را در برابر افزايش‌قيمت‌ها تقريبا بي‌اثر مي‌داند و البته هياهويي كه بر سر طرح در جريان بوده است را مايه شرمندگي معلمان توصيف مي‌كند: «الان يك‌سال است كه در رسانه‌ها در مورد اين طرح مدام حرف مي‌زنند. الان مردم فكر مي‌كنند كه مثلا قرار است نفري يك ميليون تومان به حقوق معلمان افزوده شود يعني فقط باعث بي‌آبرويي فرهنگيان شده. خودتان حساب كنيد ببينيد اين 200 هزار الي 700 هزار تومان با اين تورم 58 درصدي آبان ماه در اقلام خوراكي چقدر تناسب دارد؟ خب بعد از يك‌سال اضافه شدن چنين رقم‌هايي به حقوق معلمان ديگر اين قدر سروصدا ندارد! براي همين است كه به هيچ عنوان خوش‌بين نيستم كه اين طرح در انگيزه معلمان به لحاظ كاري و وضعيت معيشتي آنها تغيير خاصي به وجود آورد.»
روياي معلمان بالاخره به واقعيت رسيد
از ابتداي دهه 80 كه دولت اصلاحات مي‌خواست قانون مديريت خدمات كشوري را اجرا كند، معلمان و پرستاران دو گروه مشخص بودند كه نسبت به اجراي اين طرح توقع و حرفهاي بسيار داشتند. حالا بعد از 15 سال، اين طرح با نامي جديد و البته با تفكيك گروه معلمان از ساير اقشار حقوق‌بگير جامعه، چنين مي‌نمايد كه يك روياي دوردست به واقعيت پيوسته است. بالاخره هر طرح جديد، موافقان و مخالفاني دارد و تا عملياتي نشود و از روي كاغذ به صحنه ميدان نيايد، ضعف و قوت آن معلوم نمي‌شود.
محمد داوري؛ كارشناس حوزه آموزش و پرورش در نگاهي به طرح رتبه‌بندي معلمان به «اعتماد» مي‌گويد: «كليات طرح قابل دفاع است زيرا مبناي طرح اين است كه معلمان كارآمد انگيزه پيدا كنند و با كارآمدي بيشتر مشمول ارتقاي رتبه بشوند و حقوق و مزاياي آنها هم افزايش يابد. يكي از مزاياي اين طرح مي‌توانست، عدالت در پرداخت با رعايت تفاوت‌هاي كارآمدي باشد؛ به اين معنا كه هر كه كارآمد‌تر است، حقوق بيشتر بگيرد. اين طرح روي كاغذ خيلي طرح خوبي است اما نگراني ما در اجراي اين طرح است. بايد در نظر داشت كه اين طرح بايد بر اساس شاخص‌هاي حرفهاي ارزيابي از عملكرد معلمان اجرا شود؛ شاخص‌هايي كه با حرفه معلمي مرتبط باشد و نه ديگر شاخص‌هاي كمي يا غيرمرتبط. اگر اين طور شود اين طرح مي‌تواند بر مبناي شاخص‌هاي معلمي، رقابت و انگيزش را در ميان معلمان ايجاد كند بنابراين از اين لحاظ فلسفه و چارچوب اين طرح قابل تامل و مثبت است.