سخت‌ترين بودجه روحاني
مسعود يوسفي
فرض كنيد شما يك كارمند دولتي با حقوق سر موقع هستيد كه ماهانه 2 ميليون تومان درآمد داريد، اما دوست شما كه يك رستوران‌دار است به شما مي‌گويد ماهانه 20 ميليون تومان درآمد دارد. كدام يك از شما درآمد بيشتري دار يد؟ روي كاغذ حتما دوست شماست كه برنده اين بازي است، اما در ادبيات علم اقتصاد بايد گفت كه نمي‌شود به‌طور دقيق گفت كه...
درآمد شما از دوست‌تان كمتر است يا درآمد دوست‌تان از شما بيشتر. چون دوست شما ممكن است در يك ماه مشتري كمتري داشته باشد و درآمدش نزول كند يا حتي هزينه‌هاي غيرمترقبه‌اي براي كسب و كارش تراشيده شود كه درآمدش را كاهش دهد. در حالي كه شما چه كار بكنيد و چه در خانه بنشينيد، درآمد پيش‌بيني شده خود را داريد.
اين يك مثال ساده است از سند پيچيده و تفصيلي و چندصد صفحه‌اي به نام «بودجه» كه هر سال فربه‌تر مي‌شود و فهم آن براي بسياري دشوار است. اگر به گفتار شيخ اجل رجوع كنيم كه مي‌گويد: «چو دخلت نيست، خرج آهسته‌تر كن...» بايد از مسوولان و متوليان بودجه‌ريزي ايران پرسيد كه چه اتفاقي مي‌افتد كه بودجه عمومي دولت فقط در يك سال، 8 درصد رشد مي‌كند و از 448 هزار ميليارد تومان به 484 هزار ميليارد تومان مي‌رسد؟ در لايحه بودجه امسال، درآمدها از محل صادرات نفت و ميعانات گازي تقريبا نصف شده است. اگر نگاه‌مان به درآمدهاي مالياتي است؛ ابتدا بايد ببينيم كه چقدر از اين درآمدها در سال جاري تحقق پيدا كرده و قرار است چه معجزه‌اي رخ دهد كه دولت بتواند منابع بودجه خود را از راه ماليات‌ستاني تامين كند؟ با توجه به اينكه 9 ماه از سال 98 گذشته و سه ماه ديگر باقي است؛ هر عدد و رقمي در اين باره فقط يك «برآورد» است و بر مبناي «برآورد» هم نمي‌شود براي يك‌سال ديگر برنامه‌ريزي كرد. دولت در بودجه سال آينده پيش‌بيني كرده كه 261 هزار ميليارد تومان «درآمد» داشته باشد. يعني 10 درصد بيشتر از درآمدي كه براي بودجه امسال در نظر گرفته شده بود. 195 هزار ميليارد تومان از اين درآمد قرار است از محل ماليات‌ها باشد. اما توجه داشته باشيد كه پيش از اين و در جلسه سران قوا براي هماهنگي تدوين بودجه 99، رقم درآمدهاي مالياتي بسيار پايين‌تر از اين رقم بود. رشد درآمدهاي مالياتي، في‌نفسه كار پسنديده‌اي است كه دولت آن را براي رهايي بودجه به نفت در پيش گرفته، اما با توجه به ركود تورمي حاكم بر اقتصاد ايران، وجود تحريم‌ها، فرارهاي مالياتي و حتي معافيت‌هاي مالياتي نهادهاي خاص، امكان ماليات‌ستاني را به گونه‌اي پيش خواهد برد كه اگر نگوييم، كاري «نشدني» است؛ بايد گفت كه «دشوار» است. دولت در جاي ديگري، پيش‌بيني كرده كه از محل فروش اوراق مشاركت يا همان اوراق مالي اسلامي، 80 هزار ميليارد تومان درآمد كسب كند. در حالي كه امسال پيش‌بيني شده بود كه 20 هزار ميليارد تومان از اين اوراق فروخته شود و تاكنون اين رقم محقق نشده است. بنابراين افزايش 300 درصدي ميزان فروش اوراق مشاركت در سال آينده علامت سوال بزرگي است كه مقابل نظام بودجه‌ريزي ايران قرار گرفته است. دولت روحاني و تيم اقتصادي او در سخت‌ترين شرايط ديپلماسي اقتصادي و بين‌المللي به سر مي‌برند. چندي پيش رييس‌جمهور از «حفره300 هزار ميليارد توماني» نام برد كه به گفته او «به دليل كسري بودجه عمومي دولت به وجود آمده است»، پر كردن اين حفره، كار سختي است كه به نظر مي‌رسد چالش بزرگ بودجه 99 باشد.