دانش بنيان و توليد ملي
مهدي زارع
بيست‌وپنجم آذر هر سال به عنوان روز پژوهش ناميده مي‌شود، به همين مناسبت در هفته‌هاي سوم و چهارم آذر ماه مراسم مختلفي در پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌هاي كشور براي تجليل از پژوهشگران برگزار مي‌شود. توجه به پژوهشگران از نمادها و معيار‌هاي اصلي چگونگي توجه به توليد ملي است. شركت‌هاي دانش‌بنيان، موسسات خصوصي يا تعاوني هستند كه به منظور افزايش علم و ثروت، توسعه اقتصادي بر پايه دانش و تحقق اهداف علمي و اقتصادي در راستاي گسترش اختراع و نوآوري و درنهايت تجاري‌سازي نتايج تحقيق و توسعه (شامل طراحي و توليد كالا و خدمات) در حوزه فناوري‌هاي برتر و با ارزش افزوده فراوان (به ويژه در توليد نرم‌افزارهاي مربوط) تشكيل مي‌شود.
توليد كالاهاي دانش‌بنيان در دو حوزه مدنظر است؛ حوزه‌هايي كه وجود كالاهاي دانش‌بنيان يا فناوري برتر در آنها وجه غالب را دارد و متوسط فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه در آنها بيشتر از ساير حوزه‌هاي فناوري و صنعتي است، نظير حوزه‌هاي فناوري زيستي (پزشكي، كشاورزي، صنعتي و محيط‌زيست)، فناوري نانو (محصولات و مواد)، فوتونيك و اپيتك (مواد قطعات و سامانه‌ها)، فناوري اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهاي كامپيوتري، انرژ‌ي‌هاي نو (هسته‌اي و تجديدپذير) دارو، الكترونيك، مواد پيشرفته، ساخت و توليد پيشرفته و هوافضا: پرنده‌ها، ماهواره‌ها و موشك‌ها. ساير حوزه‌ها و بخش‌هايي كه وجود كالاهاي دانش‌بنيان در آنها غلبه ندارد، اما رسوخ فناوري‌هاي برتر و ظهور محصولات دانش‌بنيان در آنها مشاهده مي‌شود (نظير نفت و گاز، عمران و حمل‌ونقل، برق، معدن كشاورزي، آب و هوا). در ايران در حال حاضر حدود 6000 شركت دانش‌بنيان ثبت شده و فعال داريم. 38 پارك علم و فناوري و بيش از 167 مركز رشد در كشور فعال هستند. معاونت علمي رياست‌جمهوري از شركت‌هاي دانش‌بنيان حمايت مي‌كند. تقويت اقتصاد ملي كشور، تقويت دفاع ملي كشور، اشتغال‌زايي، ارتقاي سطح طرح‌ها از نمونه صنعتي يا ارتقاي سطح تكنولوژي، ارتقا از نمونه ضميمه صنعتي محصول به نمونه صنعتي و توليدي طرح‌هايي كه از پتانسيل لازم و توان بالقوه جهت تجاري‌سازي و رسيدن به فناوري برتر در جهت اشتغال‌زايي، كسب درآمد و... برخوردار هستند و حمايت از شركت‌هاي دانش‌بنياني كه در بخش
R & D بتوانند سطح توانمندي، توليد يا كيفيت محصول خود را جهت افزايش توان توليد و رقابت‌پذيري با ديگر شركت‌ها و توليدكنندگان خارجي ارتقا دهند و با به‌كارگيري نخبگان، گامي در جهت اشتغال‌زايي داشته باشند. در نوزدهم
آذر 98 سجادي نيري، دبير ستاد توسعه فناوري‌هاي نرم و هويت‌ساز، معاونت علمي ابراز داشت: «در سال ۲۰۱۳ بازار صنايع خلاق ۲۲۵۰ ميليارد دلار ارزش‌گذاري شده است. اين آمار نسبت به سه سال قبل از خود سه‌برابر شده و نسبت به هشت سال پيش از خود، دوبرابر شده است. يعني يك افزايش ۶برابري طي سال‌هاي ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ داشته است. تخمين زده مي‌شود اين بازار اكنون نزديك به ۱۰ هزار ميليارد دلار گردش مالي داشته باشد. يك درصد از اين آمار بايد سهم كشور ما باشد؛ يعني ۱۰۰ ميليارد دلار. مي‌توان رفاه كشور را با استفاده از صنايع خلاق چند برابر كرد. گردش مالي بازار صنايع خلاق در دنيا نزديك به ۱۰ هزار ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود. هدف‌گذاري ما رسيدن به عدد
۲۰ ميليارد دلار براي سال ۱۴۱۴ است. ما عملا با صنايع خلاق مي‌توانيم از خام‌فروشي نفت مستقل شويم.» در حال حاضر 500 شركت خلاق داريم. در سال 1398 برآورد مي‌شود كه اقتصاد دانش‌بنيان در ايران كه عمدتا طي 8 سال اخير رشد كرده و بيشتر توسعه آن مربوط به سال‌هاي 1392 به بعد بوده است، گردش مالي 12 ميليارد دلاري داشته باشد. اين ميزان در سال 1392، كمتر از 500 ميليون دلار برآورد شده بود بنابراين طي 6 سال رشدي حدود 24برابر داشته است. اين موضوع بسيار اميدواركننده است، چراكه بازار خودروي ايران كه سابقه‌اي حداقل 60 ساله دارد هم‌اكنون 28 ميليارد دلار و لوازم خانگي گردشي 8 ميليارد دلاري در ايران دارد. ايران با جوانان و نيروي انساني تحصيلكرده خود، كانون توسعه پژوهش‌محور و توليد دانش‌بنيان در دهه آينده خواهد بود. اين روند تا جايي بايد ادامه يابد تا اساس حكمراني در كشور ما دانش‌بنيان شود و هر نوع سلطه و وابستگي مخرب به نيروهاي بيگانه را در كشور ما بلاموضوع كند.