سارا معصومي
محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان روزهاي دوشنبه و سه‌شنبه را در مسقط، پايتخت عمان گذراند. رفت و آمدها ميان تهران و مسقط هرچند از فرط تكرار عادي به نظر مي‌رسد اما به دليل رابطه حسنه عمان با كشورهايي كه رابطه خصمانه‌اي با ايران دارند همواره مورد توجه هم قرارگرفته است. پيش و پس از اين ديدارها جملاتي رسمي و تكراري درباره دلايل ديدار و محورهاي مورد بحث در اختيار رسانه‌هايي قرار مي‌گيرد كه همواره مي‌دانند بايد درك چرايي اين رفت و آمدها را به زمان واگذار كنند.
روز دوشنبه زماني كه محمدجواد ظريف پس از ديدار با وزير خارجه هند در تهران راهي مسقط شد، گفته شد كه اين سفر در چارچوب رايزني‌هاي مستمر دوجانبه بين ايران و عمان است. ميزبان اصلي ظريف در مسقط «يوسف بن علوي» وزير خارجه عمان است. همتاي معتمدي براي ظريف كه آخرين بار 11 آذرماه در تهران مهمان محمدجواد ظريف بود و البته در جريان آن سفر با حسن روحاني رييس‌جمهور، علي لاريجاني رييس مجلس و علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي نيز ديدارهايي كرده بود. تنها يك هفته پس از سفر بن‌علوي به تهران، وزير صنعت و تجارت عمان نيز با سفر به تهران در نشست كميسيون مشترك اقتصادي دو كشور شركت كرد.
ظريف در حالي بازديد بن‌علوي را در بازه زماني كمتر از يك ماه پاسخ داد كه رسانه‌ها از دلايل سفر آذرماه بن‌علوي به تهران آن هم تنها چند روز پس از ديدارش با مايك پمپئو، همتاي امريكايي در واشنگتن چيز زيادي نمي‌دانند و تنها گفته شده كه اين سفر در راستاي تلاش‌هاي عمان براي كاهش تنش ميان ايران و عربستان بوده و البته بي‌ارتباط به تلاش‌ها براي صلح يمن هم نبوده است.در حالي كه معمولا سفر مقام‌هاي ايران و عمان به تهران و مسقط چندساعته انجام مي‌شود اين‌بار محمد جواد ظريف 48 ساعت كامل كاري را در پايتخت عمان گذراند و به نظر مي‌رسد كه در اين مدت چند دور مذاكره ميان وي و يوسف بن‌علوي هم صورت گرفته است. وزير خارجه در گزارش توييتري از سفر خود به مسقط نوشت: «طبق معمول به مسقط رفتم تا با مقامات ارشد سلطنت عمان ديدار و درباره روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي رايزني و تبادل‌نظر كنم. ايران و عمان دو كشور همسايه داراي روابط واقعا صميمانه بوده و هستند.ما همواره در كنار سلطنت عمان باقي خواهيم ماند.» وزير خارجه كشورمان در مدت زمان حضور در پايتخت عمان با «فهد بن محمود» معاون پادشاه عمان، سرلشكر النعماني وزير دفتر سلطان قابوس و محمد عبدالسلام سخنگوي انصارلله يمن ديدار كرد. ظريف كه معمولا در جريان سفر به مسقط با سلطان قابوس پادشاه اين كشور هم ديدار مي‌كند اين‌بار در حالي راهي اين كشور شده كه اخباري مبني بر وخامت حال سلطان قابوس پادشاه عمان منتشر شده است.
ديدار سه جانبه
نكته قابل توجه در سفر دو روزه ظريف به مسقط ديدار سه جانبه وزراي خارجه ايران، عمان و هند بود. به گزارش وزارت خارجه كشورمان، ظريف و «سوبرامانيام جايشانكار» همتاي هندي كه به صورت همزمان در مسقط حضور داشتند، ظهر سه‌شنبه در ضيافت ناهار «يوسف بن علوي» شركت كردند.از چند و چون اين ديدار سه‌جانبه خبري در دست نيست اما به نظر مي‌رسد كه با توجه به رايزني‌هاي اقتصادي جايشانكار در تهران و همچنين سفر سه‌هفته پيش وزير صنعت و تجارت عمان به تهران سه كشور جلسه سه‌جانبه‌اي را براي بررسي راهكارهاي تداوم رابطه اقتصادي در سايه تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا عليه ايران برگزار كرده باشند. هند در زمره 8 كشوري بود كه پس از بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي و يك‌جانبه امريكا عليه ايران براي مدت زمان محدودي از معافيت تحريمي خريد نفت خزانه داري امريكا برخوردار بود اما پس از لغو اين معافيت‌ها عملا خريد نفت خود از ايران را به صفر رساند و گزارش‌ها حاكي از آن است كه تا حدودي توانسته عراق را جايگزين نفت ايران كند.
به گزارش رسانه‌هاي هندي، سوبرامانيام جايشانكار در جريان سفر به هند علاوه بر يوسف بن علوي با ساير وزراي كابينه عمان نيز ديدار خواهد كرد. گفته شده كه در جريان اين سفر توافقنامه همكاري در حوزه نقل و انتقال دريايي ميان دو كشور امضا خواهد شد. اين نخستين سفر جايشانكار به عمان پس از پيروزي مجدد نارندرا مودي در انتخابات ماه مه است. در بيانيه‌اي كه وزارت خارجه هند منتشر كرده آمده كه سفر جايشانكار در راستاي تقويت رابطه دهلي نو با كشورهاي شوراي همكاري خليج (فارس) صورت مي‌گيرد. همچنين در بخش‌هاي ديگري از اين بيانيه گفته شده كه جايشانكار با همتاي عماني درباره طيف وسيعي از موضوعات منطقه‌اي و بين‌المللي گفت‌وگو خواهد كرد.
مسقط، ميزبان همزمان ظريف
و سخنگوي انصارالله
ديدار محمد عبدالسلام سخنگوي انصارلله يمن با محمد جواد ظريف در پايتخت عمان مورد توجه رسانه‌هاي يمني قرار گرفت. به گفته شبكه تلويزيوني متعلق به انصارالله، ظريف و عبدالسلام درباره وضعيت انساني در يمن و حصري كه بر اين كشور تحميل شده با هم گفت‌وگو كرده‌اند. همچنين دو طرف درباره تحولات سياسي و نظامي اخير در يمن و منطقه نيز تبادل نظرهايي داشته‌اند. عربستان سعودي همواره انصارالله يمن را به رابطه با ايران و دستور‌پذيري از آن متهم كرده و اين در حالي است كه ايران ضمن آنكه منكر رابطه حسنه با انصارالله نيست اما تاكيد دارد كه اين گروه تصميم‌هاي خود را مستقل از ايران مي‌گيرد. در حالي كه عربستان سعودي از سال 2015 با هدف پايان دادن به فعاليت‌هاي انصارالله، يمن را زير باراني از بمب گرفته اما تاكنون در ميدان نتوانسته جز بالابردن آمار قربانيان غيرنظامي كه عمدتا زن و كودك هستند كاري از پيش ببرد. براساس آخرين گزارش نهادهاي بين‌المللي قريب به 14 ميليون يمني با سوءتغذيه شديد روبه رو هستند.
سخنگوي جنبش انصارالله پس از ديدار با ظريف ضمن مهم توصيف كردن آن تاكيد كرد كه در اين ديدار تحولات منطقه‌اي و راهكارهاي مشاركت موثر يمن در تقويت امنيت منطقه‌اي به خصوص تحقق ثبات مورد نظر، مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
به نظر مي‌رسد جدا از رايزني‌هاي دوجانبه اقتصادي و سياسي ظريف در مسقط آنچه بيشتر محور اين مذاكرات بوده تحولات منطقه‌اي مانند برقراري آتش‌بس در يمن در سايه توافق با عربستان و انصارالله يمن بوده است. به عنوان نمونه، پايگاه خبري العهد لبنان به نقل از يك ديپلمات ايراني كه نام او را فاش نكرده مدعي شد كه محمد جواد ظريف به منظور ايجاد توافق ميان عربستان و انصارالله يمن به عمان سفر كرده و ديدارهايش با مقامات انصارالله و عماني در همين راستا بوده است.اين منبع مي‌گويد كه تهران در كنار مسقط براي ايجاد توافق ميان عربستان و انصارالله يمن تلاش مي‌كنند و رياض در وهله اول قبول كرده كه مذاكره كند و اكنون مذاكرات مستقيمي ميان عربستان و انصارالله شكل
گرفته اما تا به اين لحظه نتيجه‌اي به همراه نداشته است.اين منبع ديپلماتيك مي‌گويد: هر دو طرف ايراني و سعودي در رابطه با بحران يمن پيشنهاداتي مطرح كرده‌اند اما خود يمني‌ها بايد براي حل بحران توافق كرده و بقيه طرف‌ها تنها مي‌توانند به آنها كمك كنند.
در كنار ملت و دولت عمان
جمع‌بندي محمدجواد ظريف از سفر دو روزه به مسقط گوياي طيف وسيعي از موضوعات بود كه ميان مقام‌هاي دو كشور مورد بحث و بررسي قرار گرفتند و البته به نظر مي‌رسد كه اصلي‌ترين انگيزه ايران يا حداقل آنچه تهران ترجيح مي‌دهد در ملاعام بيان كند تاكيد بر اين نكته بوده كه ايران در شرايط حساس سياسي اين روزهاي عمان با توجه به وخامت حال سلطان قابوس در كنار ملت و دولت اين كشور خواهد بود. ظريف بررسي ابعاد متفاوت روابط دوجانبه، نتايج تصميم‌هاي اتخاذ شده در كميسيون اقتصادي روابط دو كشور و مسائل منطقه‌اي به شمول طرح صلح هرمز را از جمله اصلي‌ترين سوژه‌هاي مورد بحث دانست و تاكيد كرد كه با توجه به استقبال عماني‌ها از ابتكار جديد منطقه‌اي ايران با عنوان «صلح هرمز» لازم بود در اين خصوص دوطرف جزييات را مورد بحث و بررسي قرار بدهند.
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه همزمان با تشديد تنش‌هاي منطقه‌اي، امريكا نسخه نظامي خود را براي ايجاد يك ائتلاف نظامي در منطقه پيش مي‌گيرد، ايران در ادامه طرح‌هاي منطقه‌اي براي تامين امنيت و ثبات منطقه‌اي، طرح صلح هرمز را ارايه كرده كه متن اين طرح با امضاي حسن روحاني، رييس‌جمهور در اختيار شش كشور عضو شوراي همكاري خليج‌فارس به اضافه عراق
قرار گرفته است.
به گفته منابع ايراني، از ميان كشورهايي كه اين طرح را به صورت مكتوب دريافت كرده‌اند كويت و قطر پاسخ مكتوب خود را ارايه كرده و عمان و عراق به صورت شفاهي از آن استقبال كرده‌اند.
عربستان، امارات و بحرين كه رابطه سياسي حسنه‌اي با ايران در سال‌هاي اخير نداشته‌اند با وجود آنكه به اين طرح پاسخ نداده‌اند اما آن را رد هم نكرده‌اند.
به نظر مي‌رسد كه با قرار گرفتن عربستان و قطر در مرحله كاستن از تنش از روابط دوجانبه هرچند كه هنوز مسير پيش رو هموار نيست اما كشورهايي چون عمان و كويت ميدان مانور بيشتري براي كاستن از سطح تنش در رابطه بازيگران منطقه‌اي يافته‌اند.