زلزله وآموزش شهروندي
مجيد فراهاني
پنجم دي‌ماه مصادف با حادثه زلزله بم در سال ۱۳۸۲ كه در جريان آن شهر بم و مناطق اطراف آن در استان كرمان لرزيد و بيش از ۴۰ هزار نفر از هموطنان عزيزمان را به كام مرگ فرستاد، به عنوان روز ملي ايمني در برابر زلزله نامگذاري شده است. زلزله بم و تبعات و خسارت‌هاي ناگوار آن، از تلخ‌ترين و تراژيك‌ترين روزهاي اين سرزمين است كه در خاطره مشترك ايرانيان ثبت شده است. مرسوم است كه در اين روز و اصولا در تمامي روزهايي كه به مناسبتي نامگذاري شده است، تلاش مي‌شود با برگزاري برنامه‌ها و همايش‌هاي مختلف جايگاه و اهميت موضوع گرامي داشته شود. اما روشن است كه اتكاي صرف به «همايش محوري» و «مناسك‌گرايي» نمي‌تواند در ترويج و تحليل حادثه يا پديده يا كنترل آن منشأ اثر جدي باشد. زلزله يكي از پديده‌هاي طبيعي است كه به دليل نامشخص بودن زمان و مكان وقوع آن، آثار اقتصادي و انساني آن به مراتب شديد‌تر و مخرب‌تر از ساير حوادث طبيعي است و خسارت‌هاي وقوع آن، ناشي از تقابل پديده‌ها و ساخته‌هاي انسان‌ساز با اين پديده طبيعي است كه در دو سطح آمادگي‌هاي قبل از وقوع زلزله و توانايي‌ها و ظرفيت‌هاي كنترل خسارت پس از وقوع، نقش و اهميت مديريت بحران را برجسته مي‌كند. كشور ما يكي از زلزله‌خيز‌ترين مناطق جهان به شمار مي‌آيد. براي مقابله با تبعات زلزله و كسب آمادگي قابل قبول در برابر آن بايد با نگاهي فرابخشي و فرامتني در ذيل گفتمان و گفتار مديريت بحران با اقداماتي مانند ساخت‌وساز‌هاي مقاوم، نوسازي بافت‌هاي فرسوده، ايجاد آمادگي در مواجه با زلزله‌هاي احتمالي و بازنگري اصولي در قوانين ساختمان‌سازي از ميزان آسيب‌ها و تبعات آن بكاهيم. مساله اصلي ما در تهران بافت‌هاي فرسوده‌اي هستند كه درست مانند بمب ساعتي و بحراني فرو خفته و پنهان در سطح شهر وجود دارند كه در صورت غفلت از ارايه برنامه مشخص و كوتاه‌مدت با قابليت اجرايي بالا علاوه بر افزايش تلفات و خسارت‌هاي بزرگ، فرآيند‌هاي عملياتي امدادرساني را با چالش جدي مواجه مي‌كند. مساله مهم ديگري كه در اين ميان مطرح است، نقش ستاد مديريت بحران در برابر وقوع زلزله است كه متاسفانه هنوز نقش و جايگاه نهاد‌ها و بخش‌هاي مختلف آن به درستي مشخص نيست. تقسيم صحيح مسووليت‌ها، حركت به سمت مديريت پكپارچه و چابك كردن ستاد مديريت بحران با فرماندهي واحد، حفاظت و امنيت از شهروندان با آماده‌سازي و مقاوم‌سازي ساختمان‌ها و تاسيسات، رعايت حريم گسل‌ها و عدم تمركز بار جمعيتي بر آنها از جمله اقدامات اساسي است كه ...
بايد براي كاهش خسارات زلزله احتمالي در دستور كار مسوولان شهري و دولتي قرار بگيرد. آگاهي‌بخشي و فرهنگ‌‌سازي در جهت آمادگي روحي و ذهني نيز مي‌تواند به عنوان راهبردي موثر تا حدودي ميزان خسارت‌هاي انساني را كاهش دهد. معتقدم يكي از مهم‌ترين اقدامات براي افزايش آمادگي در برابر زلزله، آموزش همگاني و تقويت فرهنگ ايمني در تمامي سطوح جامعه و شهر با رويكرد «هر شهروند يك امدادگر» است كه اصلي‌ترين وجه آن آموزش‌هاي كاربردي به دانش‌آموزان و كودكان در مدارس و مهد‌هاي كودك است.