زاگرس، نفت،مجلس
مهدي زارع
111 سال بعد از زلزله دوران مشروطه: زلزله سوم بهمن 1287 سيلاخور دورود لرستان
پنجم خرداد ١٢٨٧ شمسي مته حفاري شركت انگليسي دارسي در مسجدسليمان در استان خوزستان به نفت رسيد و با فوران نفت از چاه شماره يك، ايران نيز به جمع سرزمين‌هاي با منابع شناخته شده نفت پيوست و اين موضوع نه به دليل علاقه يا كنجكاوي دولت مركزي ايران، بلكه به دليل جست‌وجوي انگلستان به دنبال منابع جديد در مستعمرات يا سرزمين‌هاي تحت سلطه يا نفوذ بريتانيا در اوايل سده بيستم اتفاق افتاد. طرفه آنكه در همان زمان، دولت «محمدعلي شاه» مستبد در كشاكش نبرد با مشروطه‌خواهان بود! به توپ بستن مجلس توسط لياخوف روسي در دوم تير ١٢٨٧ش و 28 روز بعد از فوران نفت از چاه شماره يك در مسجدسليمان رخ داد! دولت مركزي (اگر آن چيزي را كه به عنوان حكومت در آن هنگام وجود داشت، اصلا بتوان دولت مركزي ناميد!) به هيچ عنوان و تا سال‌ها بعد در جريان كار و فرآيند اكتشاف، استخراج و توليد و صادرات نفت (و صنايع بالادستي و پايين دستي نفت) در ايران و جهان نبود. ايرانيان نه با اين مقوله آشنا بودند و نه خبر داشتند كه اصلا در كشورشان چه مي‌گذرد. نه دانش و توانايي علمي و فني مربوطه نزد ايرانيان وجود داشت و نه خبر؛ به نحوي كه اطلاعات مختلف در آن زمان بعد از مدت‌ها منتشر مي‌شد كه بسياري از اين گزارش‌ها نيز از اسناد و گزارش‌هاي سفارتخانه‌هاي خارجي به دست مي‌آمد. از زمين‌لرزه مخربي كه حدود ٩ ماه بعد از فوران نفت از چاه شماره يك در مسجدسليمان و در سوم بهمن١٢٨٧ (٢٣ ژانويه ١٩٠٩) با بزرگاي 7.2 در دشت سيلاخور در لرستان، به ويراني شهرهاي دورود و بروجرد و روستاهاي اطراف منجر شد و حداقل 8 هزار نفر در آن حادثه كشته شدند، دولت مركزي تا حدود يك هفته بعد از آن خبر نداشت تا آنكه كنسول انگليس كه از آن نواحي در زمان مربوطه عبور مي‌كرد...
گزارش داد اين بخش از كشور در هفته قبل ويران شده است! زلزله‌هايي كه در پهنه دورود رخ مي‌دهد به گسل اصلي جوان زاگرس مربوطند. گسل اصلي جوان يك گسل امتدادلغز راستگرد جنبا و لرزه‌زا با روندي شمال غرب - جنوب شرق است. شواهد زمين‌شناسي نشان از جابه‌جايي راستگرد به ميزان ۱۰ تا ۶۰ كيلومتر در قطعات دورود و نهاوند از گسل اصلي جوان دارد. اگر لغزش در سطح اين گسل از ۵ ميليون سال پيش شروع شده باشد، نرخ ميانگين لغزش سالانه اين گسل ۴۰ ميليمتر (4 سانتيمتر در سال) خواهد بود. قابل توجه است كه بخش‌هايي از گسل اصلي جوان كه سبب جابه‌جايي راستگرد گسل معكوس اصلي زاگرس شده‌اند (بخش‌هاي دورود، نهاوند، صحنه و دينور) فعاليت‌هاي لرزه‌زايي بيشتري نسبت به ساير بخش‌هاي اين گسل (بخش‌هاي سرتخت، مرواريد، مريوان و پيرانشهر) نشان مي‌دهند. اين گسل در تمامي درازاي خود از دينور در شمال غرب با رويداد زمين‌لرزه فارسينج (۱۳۳۶/۹/۲۲ با بزرگاي 7.0 تا درياچه گهر در جنوب شرق با وقوع زمين لرزه سيلاخور (۱۲۸۷/۱۱/۳ با بزرگاي 7.4 و زمين‌لرزه 12 فروردين 1385 چالان چولان (بروجرد) با بزرگاي 6.0 گسيخته شده است. بنابراين قطعه گسل دورود كه بين بروجرد تا داخل شهر دورود گسترده شده حدود 111 سال گذشته 2 زمين‌لرزه با بزرگاي بيش از 6 نشان داده است و البته توان لرزه‌زايي مشابه نيز دارد.