نگاهي به كتاب خاطرات احمد احمد
در اسارت ساواك
محمود فاضلي
احمد احمد از مبارزان سياسي دوره پهلوي دوم است كه به دليل نوع مبارزاتش با اشخاص و گروه‌هاي انقلابي بسياري همكاري و فعاليت داشته و به سبب آن چندين بار دستگير، شكنجه و زنداني شده است. او در آخرين برخورد با ماموران ساواك از ناحيه پا تير خورد، مصدوم و معلول شد. آن طور خود احمد نقل كرده تا پيش از سال 1376 بارها و بارها از مراكز و سازمان‌هاي مختلفي براي ضبط و ثبت و انتشار خاطرات وي به او مراجعه كرده بودند كه او هر بار بنا به دلايل مختلفي از جمله «واهمه از مطرح كردن خويشتن»، از قبول پيشنهادهاي آنها سر باز زده بود اما سرانجام محسن كاظمي مقاومت او را شكست و بيش از 70 ساعت با احمد احمد مصاحبه كرد كه ماحصلش اين كتاب است.
احمد احمد با مكتوب ساختن خاطرات خويش، تصويري زنده از دوران مبارزه با رژيم وابسته پهلوي را با تمامي فراز و نشيب‌هاي آن پيش روي نسل حاضر قرار مي‌دهد. اگر چه شرايط امروز با گذشته داراي تفاوت‌هاي اساسي است، اما خاطرات احمد احمد از چنان درون‌مايه و قابليتي برخوردار است كه خوانندگان با دقت و تأمل در آن مي‌توانند تجربيات و عبرت‌هاي گرانسنگي را به عنوان توشه‌اي براي تمامي مراحل و جوانب زندگي خويش برگيرند.
محسن كاظمي براي تحرير و تدوين اين اثر بيش از دو سال وقت گذاشت تا سرانجام موفق شد خاطرات تلخ و شيرين مردي را كه از جايگاه معلمي در مدارس به پشت ميز محاكمه و شكنجه كشيده شد و مدت‌ها تحت آزار و اذيت‌هاي شديد جسمي و روحي قرار گرفت ولي حاضر نشد دست از مقاومت بكشد و به خواسته‌هاي عوامل حكومت پهلوي تن در دهد در قالب روايتي جذاب و موثر به مخاطب ارايه كند. چاپ نخست كتاب در سال 1379 منتشر شد. كتابي كه از تجربه‌هاي اول تاريخ شفاهي محسوب مي‌شود، و در طي 19 سال، 19 بار منتشر شده و از استقبال خوب مخاطبان برخوردار بوده است.
احمد احمد، نخستين بار در دوران دانش‌آموزي، دستگيري توسط ماموران حكومت پهلوي و زنداني شدن را تجربه مي‌كند و ديدار با امام خميني در اوايل سال 1342 ملاقات درس‌آموزي را براي او رقم مي‌زند. وي كه از شاهدان وقايع روز 15 خرداد همان سال در تهران است، به عنوان يك معلم مبارز، بازجويي و شكنجه ساواك و زندان‌هاي رژيم پهلوي را تاب مي‌آورد و به كوله‌بار سنگيني از تجربه و افكار تازه دست پيدا مي‌كند.
در اين مسير است كه او با اشخاص و گروه‌هاي مختلف آشنا مي‌شود و گاه دوشادوش آنها به طي مسير مي‌پردازد و در هر برهه‌اي تجربه‌اي بر تجربيات خود مي‌افزايد، هرچند كه بعضا ناچار از پرداخت بهايي بسيار سنگين نيز مي‌شود و اينك كوله‌بار سنگين و گرانبهاي تجربيات احمد در قالب كتاب خاطرات وي، پيش روي ما قرار دارد. بي‌ترديد نگاه به تجربيات و خاطرات، چنانچه همراه با دقت نظر و تامل كافي و از سوي ديگر عاري از تعلق خاطر به صاحب خاطرات باشد، مي‌تواند دستاوردهاي ارزشمندي براي نسل حاضر در پيمايش مسير پيش رو، به ارمغان آورد. آنچه در بررسي اين خاطرات بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه احمد به عنوان يك جوان مسلمان و متعبد كه در پي استقرار عدالت اسلامي در جامعه است، پاي در عرصه مبارزه مي‌گذارد.
محسن كاظمي نويسنده كتاب معتقد است كه با چاپ اين خاطرات فضاي جديدي در مبحث خاطرات انقلاب به وجود آمد؛ اين خاطرات جايگاه ويژه‌اي دارد و هنوز دست به دست مي‌گردد و مخاطبان بسياري را به دنبال خود مي‌كشد. اين ادعا از نقدها و نامه‌هاي رسيده و منتشر شده در مطبوعات، برگزاري جلسات نقد و بررسي و نيز حجم زياد جملات در سايت‌ها و وبلاگ‌هاي اينترنتي قابل اثبات است. اقبال جامعه ايراني از كتاب، نقطه مقابلي نيز داشت و آن ناراحتي و عصبانيت مخالفان نظام جمهوري اسلامي بود كه حملات بسياري به آن كردند.
احمد در دوران گذار و تغيير و تحولات ايدئولوژيك سازمان مجاهدين، وارد آن مي‌شود و شاهد و ناظر وقايعي است كه در اين برهه از زمان در درون اين تشكل مي‌گذرد. اين در حالي است كه با مروري بر خاطرات احمد، مي‌توان ميزان عشق و علاقه او به اسلام و تعبد او را دريافت، به صورتي كه حتي در سخت‌ترين شرايط زندان نيز هرگز نمي‌توان خللي در اعتقادات و عمل به تكاليف اسلامي از سوي او مشاهده كرد. طبيعتا پيوستن او به سازمان مجاهدين كه در آن هنگام به عنوان يك تشكل مبارزاتي اسلامي مطرح بود، به ويژه آنكه تعداد زيادي از كادرهاي بالاي آن نيز در اين مسير، دستگير و اعدام شده بودند، جز بر اساس اعتقادات اسلامي صورت نگرفت. با توجه به چنين مساله‌اي است كه در خاطرات احمد، پس از پيوستن او به سازمان مجاهدين و حضور در يك خانه تيمي به همراه همسرش، يك نكته جلب‌توجه مي‌كند و آن جبرها و مقتضيات سازماني تحميل شده‌اي است كه همخواني چنداني با عرف زندگي يك مسلمان متعبد ندارد. احمد در كتاب خاطراتش با ارايه گزارشي درباره اخلاق سياسي سازمان، حاكميت سانتراليسم دموكراتيك، نگاه ابزارگونه آن تشكل به اعضا و سلب اختيار و آزادي از آنها، نفرت خاصي از سازمان در خواننده ايجاد مي‌كند. كتاب 406 صفحه‌اي خاطرات و زندگي سياسي احمد احمد در 9 بخش «اولين آموزه‌ها، بغض‌هاي تركيده، عرصه‌هاي جديد، بارش در كوير، ارمغان سفر، بوي سيب، حصار در حصار، تندر، نغمه‌هاي اميد» ارايه شده است. اسناد و تصاويري به همراه زيرنويس و مرتبط با مطالب كتاب نيز پايان بخش اين كتاب است.