فقه حكومت اسلامي
بحث خلافت يا حكومت اسلامي از مهم‌ترين مباحث فقه اسلامي و حقوق سياسي محسوب مي‌شود. اين بحث كه در طول تاريخ اسلام مورد توجه حاكمان بوده است، به همان اندازه يا بيشتر، اهتمام دانشمندان و فقها را در تمامي مذاهب به خود جلب كرده است. اساسا مساله حكومت، بر تمام جوانب زندگي مسلمانان صرف‌نظر از جايگاه اجتماعي و ديدگاه آنان موثر بوده و از روز نخست تاسيس «مدينه النبي» مورد توجه بوده است. سنت و عملكرد نبي اكرم(ص)، اهتمام و كوشش در شكل‌‌گيري جامعه اسلامي، تاكيد بر اجراي احكام شريعت، تعليم عبادات به مردم و نظارت بر اجراي آنها، تنظيم رفتارها، ترسيم چارچوب براي معاملات و شاكله و ساختار جامعه، نحوه مديريت نظامي و تنظيم غزوات، نحوه تحصيل اموال و توزيع آن، بر مفهوم حكومت دلالت مي‌كند. اختلاف آراي متاثر از شرايط اجتماعي و فردي در ميان مسلمانان، استدلال‌هاي متنوعي در وجوب حكومت به وجود آورده است، اين تنوع اصل و بنيان حكومت و حاكميت و به‌عبارتي نظام ارتباطي ميان افراد جامعه و مديران و نحوه انتخاب يا انتصاب آنان را تثبيت كرده و زواياي جديدي از مساله حكومت را در معرض ديد و قضاوت جوامع قرار داده است.
كتاب «فقه حكومت اسلامي و تحول آن»، از معدود كتاب‌هاي مرجع در فقه سياسي و حقوق اساسي از ديدگاه اسلام محسوب مي‌شود. دكتر سنهوري كه پدر معنوي و فكري حقوقدانان عرب به شمار مي‌آيد در سال 1926 ميلادي اين كتاب را تاليف كرده و يكي از آثار مهم منتشره بعد از سقوط دولت عثماني و پايان خلافت تلقي مي‌شود. مولف ديدگاه‌هاي جديد در جهان اسلام و غرب را به خوبي شناخته و پاسخ‌هاي مقتضي به نيازهاي سياسي و حكومتي داده است. سنهوري، مذاهب اسلامي را نيز مورد بررسي دقيق‌تر قرار داده و مشتركات آنها را بنا به استنباط خود به صورت علمي و منسجم عرضه كرده است. مبنا و اساس نظريه‌هاي فقهي ائمه اهل سنت را حلاجي كرده و با نقد علمي به جمع‌بندي بهترين آرا به همراه شواهدي از ساير مذاهب اسلامي پرداخته است.
اعتدال و انصاف سنهوري كه صفت ممتاز شخصيتي اوست در سراسر كتاب خودنمايي مي‌كند و امروزه هم پس از گذشت حدود 90 سال از انتشار رساله سنهوري، كشورهاي اسلامي به ويژه مصر و ساير كشورهايي كه صحنه تحولات اجتماعي قرار گرفته‌اند به طور جدي نيازمند تدوين قانون اساسي خود با حفظ اصالت ريشه‌هاي اسلامي آن و نيز بهره‌مندي از تجربه‌هاي سيار كشورها هستند. از اين رو انتشار ترجمه فارسي كه با همكاري علامه نذير احمد سلامي، عضو مجلس خبرگان رهبري و از علماي بزرگ اهل سنت انجام گرفته مي‌تواند بسيار به جا و به موقع باشد. سنهوري، در ميان فقهاي اهل حديث و اشاعره كه به ظاهر نص و متون توجه دارند از يك طرف و اجتهادگران آزاد متن قرآن و حديث از سويي ديگر، رويه حد وسط و اعتدال را برگزيده است و هر جا نتوانسته به متن سند شرعي در حل مساله دسترسي پيدا كند، به نوعي «فقه مقاصدي» و «مصالح امت» پناه برده و راه‌حل مناسبي ارايه كرده است. از سوي ديگر سنهوري در بيان صفات حاكم با دقت و وسواس زيادي توانسته است مشتركات مذاهب مختلف را جمع‌آوري كند. ترجمه عربي كتاب «فقه خلافت و تحولات آن» كه رساله دكتراي عبدالرزاق سنهوري به زبان فرانسه بوده است، توسط ناديه سنهوري (فرزند مولف) انجام گرفته و در قاهره به چاپ رسيده است. آنچه اكنون به زبان فارسي منتشر شده، ترجمه اين كتاب از روي نسخه چاپ دوم آن است كه در سال 1993م در قاهره توسط انتشارات «الهيئه العامه للكتاب» عرضه شده است. در اين ترجمه همچون متن اصلي كتاب، گاهي عنوان «حكومت» جايگزين عنوان «خلافت» شده است. اين جايگزيني يا معادل و مرادف‌گزيني ناشي از آن است كه مولف در واقع نهاد جديدي را با مختصات، شكل و روشي نوين بر مبناي اصول مشترك برگرفته از خلافت در نظر داشته است. اصول و اهداف حكومت، مباني و سير تحولات تاريخي و فقهي آنها، صلاحيت‌هاي حاكم و شرايط انتخاب آن، تفكيك قوا، مسووليت و صلاحيت‌هاي جامعه و در نهايت نحوه تعامل با تعدد و استقلال حكومت‌ها از مهم‌ترين مباحث كتاب است. كتاب «فقه حكومت اسلامي و تحول آن» نوشته عبدالرزاق سنهوري با ترجمه صباح زنگنه با شمارگان 500 نسخه در 336 صفحه به بهاي 25 هزار تومان توسط نشر ني منتشر شده است.