سينما آنلاين

تينا جلالي

قطعا غافلگيري مهم سينماي ايران در ابتداي سال 99 به بحث اكران آنلاين فيلم «خروج» واپسين ساخته ابراهيم حاتمي‌كيا برمي‌گردد كه قرار است از امروز در شبكه‌هاي اينترنتي فيليمو و نماوا نمايش داده شود. براي اولين‌ بار است كه در تاريخ سينماي ايران يك فيلم سينمايي ابتدا پخش آنلاين مجازي خود را تجربه مي‌كند سپس در سينماهاي سراسر كشور به نمايش گذاشته مي‌شود.
تصميم ناگهاني سازندگان «خروج» براي انتشار پيش از اكران اين فيلم در سامانه‌هاي آنلاين درست در روز‌هايي كه سينماي ايران به واسطه قرنطينه كرونايي در حالت خاموشي و بلاتكليفي قرار گرفته به رغم اينكه يك ريسك بزرگ هم براي سازندگان و هم براي سينماي ايران به شمار مي‌رود همچون يك بمب خبري توجه همه را به اين ايده‌ جلب كرده و اين پرسش را در ذهن به وجود آورده كه اجراي اين طرح تا چه اندازه مي‌تواند با استقبال مخاطبان همراه شود؟
سويه ديگر اين ماجرا اظهارنظرهاي متفاوت و مناقشه‌هايي بود كه ميان اهالي سينما در شبكه‌هاي احتماعي و رسانه‌هاي داخلي راه افتاد. ضمن استقبالي كه بعضي سينماگران از نمايش آنلاين فيلم‌ها داشتند بعضي هم به ذات چنين نمايش‌هايي معترض بودند و آن را هدر دادن پول بيت‌المال دانستند. در مقابل اين گروه سينماگري هم ضمن مهم برشمردن نمايش آنلاين فيلم‌ها در سينماي ايران معتقد بود «اوج» آغازگر راهي بوده كه پيش از اين «نتفليكس» سال‌ها قبل اين مسير را شروع كرد و با همكاري فيلمسازان صاحب‌نامي مانند برادران كوئن، آلفونسو كوارن و مارتين اسكورسيزي باعث تغيير مناسبات پخش و اكران در امريكا شده است.
با نگاه به تاريخچه اكران آنلاين فيلم‌ها در دنيا به اين نكته مي‌توان اشاره كه يوتيوب و نتفليكس در شكل دادن و گسترش فيلم‌ها به صورت آنلاين تاثير بسزايي داشتند. شركت جهاني نتفليكس(به انگليسي: Netflix) يك رسانه تجاري و توليدكننده مجموعه‌هاي تلويزيوني امريكايي است كه گويا تا آغاز سال ۲۰۱۶ توانسته به مخاطب بيش از ۷۵ ميليون مشترك دست پيدا كند. برخي منابع نوشته‌اند اين شركت فعاليت‌اش را از سال ۱۹۹۸ با ارسال پستي دي‌وي‌دي آغاز كرد و در سال ۲۰۰۷ سرويس رسانه سيال را رونمايي كرده است. در سال ۲۰۱۰ حوزه فعاليتش را به كانادا گسترش داد و هم‌اكنون هم در ۱۹۰ كشور دنيا خدماتش را ارايه مي‌دهد.
اما نكته مهم و اساسي ديگر درباره تصميم سازندگان فيلم «خروج» اين است كه اين حركت آنها را مي‌توان آغازگر جرياني نو در سينماي ايران قلمداد كرد. چراكه درست پس از اعلام خبر نمايش آنلاين اين فيلم بلافاصله سازمان سينمايي دست به كار شد و روابط عمومي آن اعلام كرد با توجه به بحران كرونا فيلم‌هايي كه بعد از سال ۹۶ توليد شده‌اند، مي‌توانند با بستن قرارداد نمايش آنلاين با وي‌اودي‌ها از 20 درصد مازاد بر قراردادشان كه از طرف سازمان سينمايي تامين مي‌شود، بهره‌مند شوند.
در اين ميان بعضي رسانه‌ها پرسش‌هايي را مطرح مي‌كردند در اين زمينه كه آيا فيلم‌هاي ديگري هم براي نمايش در سامانه آنلاين پيشقدم مي‌شوند و اعلام حضور مي‌كنند يا خير كه محسن چگيني، تهيه‌كننده فيلم خوب بد جلف2 كه قرار بود فيلمش نوروز امسال نمايش داده شود در گفت‌وگويي اعلام كرد كه نمايش آنلاين فيلم‌ها، برنامه تجربه جديدي در سينما به شمار مي‌رود كه اگر اشكالات آن برطرف شود و جلوي تكثير غيرقانوني، قاچاق و كپي غيرمجاز گرفته شود، اتفاق مثبتي مي‌تواند باشد. او همچنين معتقد بود شروط مهمي كه مي‌تواند تهيه‌كننده را براي فروش فيلمش در «سينماي آنلاين» ترغيب كند، مساله تبليغات است. براي همين اگر شهرداري و تلويزيون هم به كمك بيايند قطعا مي‌تواند، اتفاق خوبي رخ دهد و شاهد اكران فيلم‌ها با ميزان مخاطب بالا در شيوه جديد اكران باشيم.
چند روز بعد پيمان قاسم‌خاني مخالفتش را با اكران فيلم «خوب بد جلف۲» در شبكه آنلاين اعلام كرد و به ايسنا گفت: اگرچه اكران فيلم در فضاي اينترنتي كاري امتحان ‌شده و موفق در سينماي دنيا بوده اما جذابيت فيلم‌هاي كمدي به تماشاي دسته‌جمعي و در سالن سينماست. اكران در سامانه‌هاي وي‌اودي به نظرم بيشتر براي فيلم‌هايي مناسب است كه پيش‌بيني آثار پرفروشي ندارند و در وي‌اودي شانس بيشتري براي ديده شدن دارند اما كمدي قطعا شرايط متفاوت‌تري دارد.
در همين رابطه ما نظر سعــيد رجبي‌فروتن، مديركل سابق دفتر نمايش خانگي سازمان سينمايي را جويا شديم. او بر اين عقيده است اين مديوم بعد از آنكه به توليد سريال و ساير محتواهاي اختصاصي روي آورد، نشان داد كه نمي‌خواهد صرفا به محملي براي بازنشر و بازپخش آثار سينمايي شناخته شود. راه‌اندازي نخستين سرويس‌هاي آنلاين فيلم و سريال با حضور شركت‌هاي ماهيتا فناورانه و استار‌ت‌آپي كمك زيادي كرد تا راه براي ارتقاي جايگاه اين رسانه هموار شود.
شيوع ويروس كرونا براي پلتفرم‌هاي آنلاين فيلم فرصتي است كه ظرفيت‌هاي خود را بيش از پيش به جامعه هدف بشناسانند و در روزهاي خانه‌نشيني اجباري مردم، ابزاري براي سرگرمي و تفريح مردم در محيط بسته خانه‌ها شوند.  رجبي‌فروتن مي‌گويد:«درخواست وزير ارتباطات لابد به نيابت از وزير ارشاد از وي‌او‌دي‌ها براي ارايه خدمات رايگان به كاربران در نخستين هفته‌هاي قرنطينه خانگي توجه افكارعمومي را معطوف اين سرويس‌ها كرد و عده‌اي به صرافت خريد اشتراك، عضويت در باشگاه آنها و خريد تجهيزات جانبي نظير اندرويد‌باكس براي تماشاي محتواهاي بارگذاري شده سايت و اپليكيشن سامانه‌هاي برخط ويديويي در تلويزيون‌هاي هوشمند خانگي انداخت.
خيلي‌ها درباره موفقيت اين سامانه اظهارنظرهايي كرده بودند. اين مدير معتقد است شواهدي وجود دارد كه مخاطبان از اين اقدام استقبال كنند:«1-كنجكاوي براي تماشاي فيلمي از كارگردان مطرح سينماي ايران ۲- تم اعتراضي فيلم ۳- حواشي فيلم پس از نمايش آن در سي‌وهشتمين جشنواره فيلم فجر ۴- ادامه تعطيلي سينماها و روشن نبودن زمان بازگشايي سينماها ۵- تماشاي فيلم در خانه و قبل از اكران عمومي آن.
سويه نااميد‌كننده ماجرا را هم رجبي‌فروتن برمي‌شمارد:«به‌رغم شواهد اميدواركننده كه تهيه‌كنندگان سينما و مديران سرويس‌هاي آنلاين به آنها اميد بسته‌اند، قرائني به چشم مي‌خورد كه ممكن است، نتايج مورد انتظار از اين پروژه را به بار ننشاند. قرائني نظير: ۱- مستثنا نكردن صدها هزار كاربر و مشتركان سرويس‌هاي آنلاين كه ممكن است بسياري از آنها راضي به پرداخت هزينه مضاعف براي يك فيلم خاص نباشند. ۲- سايت‌هاي دانلود فيلم و كانال‌هاي متعدد تلگرامي كه طي اين سال‌ها مردم را به تماشاي مجاني يا بسيار ارزان فيلم و سريال عادت داده‌اند. ۳- دانلود غيرقانوني فيلم ساعتي بعد از آغاز نمايش آن و انتشار لينك دانلود فيلم در فضاي مجازي ۴- نمايش فيلم در تلويزيون‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان ۵- عدم اطلاع‌رساني ولو در قالب آگهي در صدا و سيما.
ابراهيم حاتمي‌كيا روز گذشته در آستانه اكران آنلاين فيلم «خروج» پيامي ويديويي منتشر كرده با اين مضمون كه:«در سال ۹۸ فيلمي به نام «خروج» ساختم كه در جشنواره فجر شركت كرد. هميشه بر اين تصميم بودم كه بعد از سال جديد فيلم را اكران مي‌كنم اما با وضعيت كرونايي كه پيش آمده اين فرصت از ما سلب شده و آينده مبهمي هم جلوي ماست و نمي‌دانيم چه مي‌شود. دوستان تصميم گرفتم كه به روش اينترنتي اين كار انجام شود كه در سينماي ايران تا حالا رخ نداده و ما پيشگامان اين مسير در سينماي ايران حساب مي‌شويم به هر حال اين روش هم شدني است و جواب مي‌دهد و مردم اين روزها در خانه‌هايشان هستند و چه خوب كه ما هم از اين فرصت استفاده كنيم و شما را در اين فيلم شريك كنيم. حاتمي‌كيا ابراز اميدواري كرد اين نوع بليت خريدن و اين سنت جديد را انجام بدهيم و خانواده در كنار هم فيلم را ببيند. خدا را شكر مي‌كنم، فيلم من از نوعي است كه كاملا خانواده كنار هم مي‌توانند باشند و آن را تماشا كنند و اميدوارم خداي ناكرده دانلودي صورت نگيرد و فيلم به شكل غيرقانوني پخش نشود. البته معتقدم كه مردم ما به حدي در حوزه‌هاي فرهنگي فهيم شده‌اند كه مي‌دانند اين كار يعني ضربه زدن به اركان تهيه اين فيلم. بقاي ما به اين است كه فيلم ساخته شود و بعد از طريق نمايش آن بودجه برگردد تا باز يك فيلم ديگر بسازيم. اميدوارم اين اتفاق بيفتد و ان‌شاءالله با ديدن فيلم مديون آن دو ساعتي كه شما خواهيد گذاشت و مبلغي كه خرج كرده‌ايد، نباشيم و سرمان بلند باشد.
اما در گيرو‌دار چگونگي نمايش فيلم خروج در شبكه نمايش خانگي به ناگاه بحث نمايش «رستاخيز» در مسير اكران آنلاين باز شد كه بلافاصله احمدرضا درويش به بحث ورود پيدا كرد و گفت كه فيلم «رستاخيز» فيلم جهاني است و به زبان‌هاي زنده دنيا دوبله شده است و تا آنجايي كه خبر دارد، تهيه‌كننده فيلم بيشتر دنبال اكران فيلم در VODهاي جهاني مانند آمازون، نتفليكس و يوتيوب است. به اعتقاد درويش، فيلمسازان درباره اكران فيلم‌هايشان در سامانه آنلاين به سادگي ورود نمي‌كنند. به اعتقاد او براي شكل‌گيري چنين نمايش فيلمي بايد منتظر ماند و ديد كه چه اتفاقي براي فيلم «خروج» مي‌افتد؟
بعد از گمانه‌زني درباره نمايش فيلم «رستاخيز» در شبكه آنلاين سينما، جواد نوروزبيگي در گفت‌وگو با ايلنا گفت كه با اكران فيلم «سراسر شب» به كارگرداني فرزاد موتمن موافق است و آمادگي‌اش را از اكران فيلم‌هايش به صورت اينترنتي اعلام كرد:« من قبل از عيد و در همان روزهاي اول تعطيلي سينماها پيگير اين قضيه بودم و اعلام آمادگي كردم. اكران آنلاين دو فيلم «مهمانخانه ماه نو» و «سراسر شب» كه تهيه‌كنندگي آن به عهده من است، قطعي است.»
به ناگاه بحث نمايش فيلم «خون شد» واپسين ساخته كيميايي هم به ميان آمد. در چند روز گذشته در فضاي مجازي خبري دست به دست مي‌شود با اين مضمون كه آيا مسعود كيميايي به اكران فيلم خون شد در سامانه آنلاين رضايت مي‌دهد؟
اما درباره قيمت بليت فيلم خروج بر سامانه اينترنتي هم پرسشي به وجود آمده كه اگر قيمت نهايي بليت سينما در سال گذشته 12 هزار تومان بود اين 12 هزار تومان بين سينمادار، تهيه‌كننده و پخش‌كننده اثر تقسيم مي‌شد. در شرايطي كه فيلم خروج در وي‌اودي عرضه مي‌شود اين 12 هزار تومان بين چه كساني تقسيم مي‌شود؟ اگر قيمت بليت سينما 12 هزار تومان بود، هزينه‌هاي جاري سينما هم در آن لحاظ شده بود. حال قيمت 12 هزار تومان بليت فيلم براي نمايش آنلاين بر چه اساسي طراحي شده است؟
در اين ميان نظر بعضي منتقدان هم در اكران اينترنتي فيلم خروج جالب بود. آنها معتقد بودند، فيلم خروج ساخته اخير حاتمي‌كيا در كارنامه فيلمساز اثر قابل توجهي به شمار نمي‌رود و از آنجايي كه اين فيلم در اكران گسترده كشور با استقبال بالايي همراه نبود، سازندگان پيش‌دستي كردند تا به واسطه چنين حواشي براي فيلم، مخاطب دست و پا كنند.
در همان روزهاي بعد از انتشار خبر اكران آنلاين فيلم خروج، جزييات و چگونگي نمايش اين فيلم هم منتشر شد با اين عنوان كه اين فيلم براي حفظ قانون كپي‌رايت قابليت دانلود ندارد و مخاطبان مي‌توانند با پرداخت 12هزار تومان به مدت 24 ساعت در سرويس وي‌او‌دي فيليمو، تازه‌ترين اثر ابراهيم حاتمي‌كيا را تماشا كنند.
اما 24 ساعت مانده به اكران اينترنتي فيلم سينمايي «خروج» تصميم سازندگان براي چگونگي اكران اين فيلم ناگهان تغيير كرد. آنها به منظور حفظ كپي‌رايت، جلوگيري از انتشار غيرقانوني و حمايت از مولف و صاحب اثر، مدت زمان نمايش فيلم براي كاربران پس از خريد را از ۲۴ ساعت به ۶ ساعت تغيير دادند. يعني مخاطبان «سينماي آنلاين» مي‌توانند اين فيلم را ساعت ۲۰ امروز يكشنبه ۲۴ فروردين از سرويس وي‌او‌‌دي فيليمو تماشا كنند.
طبق اعلام دست‌اندركاران سازمان هنري رسانه‌اي «اوج» نمايش فيلم «خروج» از روز 24 فروردين آغاز مي‌شود و علا‌قه‌مندان براي تماشا و خريد اين فيلم به مدت 3 ماه مي‌توانند به فيليمو و نماوا مراجعه كنند.

شواهدي وجود دارد كه مخاطبان از اين اقدام استقبال كنند:«1-كنجكاوي براي تماشاي فيلمي از كارگردان مطرح سينماي ايران ۲- تم اعتراضي فيلم ۳- حواشي فيلم پس از نمايش آن در سي‌وهشتمين جشنواره فيلم فجر ۴- ادامه تعطيلي سينماها و روشن نبودن زمان بازگشايي سينماها ۵- تماشاي فيلم در خانه و قبل از اكران عمومي آن.   قرائني نظير: سايت‌هاي دانلود فيلم و كانال‌هاي متعدد تلگرامي كه طي اين سال‌ها مردم را به تماشاي مجاني يا بسيار ارزان فيلم و سريال عادت داده‌اند يا دانلود غيرقانوني فيلم ساعتي بعد از آغاز نمايش آن و انتشار لينك دانلود فيلم در فضاي مجازي و نمايش فيلم در تلويزيون‌هاي ماهواره‌اي فارسي‌زبان ممكن است باعث شود اين چرخه با موفقيت همراه نشود
 درباره قيمت بليت فيلم خروج بر سامانه اينترنتي هم پرسشي به وجود آمده كه اگر قيمت نهايي بليت سينما در سال گذشته 12 هزار تومان بود اين 12 هزار تومان بين سينمادار، تهيه‌كننده و پخش‌كننده اثر تقسيم مي‌شد. در شرايطي كه فيلم خروج در وي‌اودي عرضه مي‌شود اين 12 هزار تومان بين چه كساني تقسيم مي‌شود؟
برخي منتقدان بر اين عقيده بودند فيلم خروج ساخته اخير حاتمي‌كيا در كارنامه فيلمساز اثر قابل توجهي به شمار نمي‌رود و از آنجايي كه اين فيلم در اكران گسترده كشور با استقبال بالايي همراه نبود، سازندگان پيش‌دستي كردند تا به واسطه چنين حواشي براي فيلم، مخاطب دست و پا كنند