بازگشايي يا استمرار تعطيلي سالن‌هاي تئاتري؛ مساله اين نيست
سرگيجه
بابك احمدي
بحث بازگشايي مجدد سالن‌ها و مجموعه‌هاي تئاتري چند روزي است در محافل مختلف از جمله اتاق‌هاي تصميم‌گير جدي‌تر شده، البته مانند بسياري مواقع همچنان از مشورت با صنف خبري نيست. عاملي كه در اظهارات مديرعامل خانه تئاتر هم ديده مي‌شود، گواينكه همين تشكل نيز وقتي قرار است از يك بنياد حاكميتي كمك‌هزينه دريافت كند با اعضاي خود مشورت نمي‌كند اما به هرحال اين انتظار از مسوولان دولتي بيشتر از تا صنف! كه وقتي پاي تصميم‌هاي جدي در ميان است با جامعه هدف خود مشورت كنند. در گزارش پيش‌رو نظر چند تن از فعالان تئاتري را در خصوص بازگشايي مجدد سالن‌هاي تئاتري، آن‌هم در شرايطي كه حداقل وضعيت تهران همچنان «سفيد» به نظر نمي‌رسد، جويا شده‌ايم.
خسارت مالي قابل‌جبران است ...
مسعود دلخواه، كارگردان و مدرس تئاتر تاكيد دارد كه در زمينه بازگشايي اماكن فرهنگي به ويژه تئاتر بايد به بعضي اولويت‌مندي‌ها توجه شود. ضمن اينكه برخلاف بعضي فكر مي‌كند اين خانه‌نشيني اجباري مي‌تواند با خود آورده نيز داشته باشد: «معتقد نيستم كه اگر مدتي در خانه بمانيم بيكار خواهيم شد، بلكه مي‌توانيم به مطالعه بپردازيم و دانش خودمان نسبت به حرفه‌مان را افزايش دهيم. همچنين از ظرفيت‌هاي فضاي مجازي هم مي‌توان بهره گرفت، البته اعتقادي به برگزاري كلاس‌هاي عملي به صورت آنلاين ندارم چون بخشي از آموزش تئاتري بايد از طريق ديگري اتفاق بيفتد. كلاس‌هاي نظري را مي‌توان به صورت مجازي برگزار كرد ولي كلاس‌هاي آموزش عملي اين‌گونه نيست. اولويت همه سلامت هنرمندان و مردم است و بايد به دوستان در ستاد مبارزه با كرونا متذكر شويم كه بين برگزاري مسابقه ورزشي با تماشاگر و برپايي اجراي تئاتر با حضور تماشاگر تفاوت دارد. اگر ستاد اعلام كند يك مسابقه ورزشي مي‌تواند بدون ريسك برگزار شود آن زمان شايد بتوان به ميزاني از فعال‌سازي اماكن هنري نيز فكر كرد اما در نهايت اتخاذ اين تصميم برعهده تماشاخانه‌هاي خصوصي يا اداره كل هنرهاي نمايشي نيست.»
كارگردان نمايش «ژوليوس سزار» همچنين به انتشار بعضي دستورالعمل‌ها از سوي وزارت بهداشت نيز اشاره مي‌كند و به هر تصميمي كه به مشورت اهل فن نياز دارد، اشاره دارد: «وقتي نظر متخصصان اصناف هنرهاي نمايشي خلاف نظر ستاد مبارزه با كرونا باشد كار به سرانجام درست نمي‌رسد، چون سالن‌ها و جامعه تئاتر بايد براي تماشاگران و هنرمندانش ارزش قائل باشد. اين نگراني براساس تخصص است درحالي كه امكان دارد دست‌اندركاران وزارت بهداشت تخصصي در زمينه تئاتر نداشته باشند. چنانكه ديدم در پروتكلي كه اعلام شد مواردي مد نظر قرار گرفت كه اجراي‌شان از منظر حرفه‌اي امكان‌پذير نبود. مانند اينكه بين هر تماشاگر چند صندلي فاصله بگذاريم! به اين ترتيب بايد بگوييم يك سالن 200 نفره با كمتر از نصف ظرفيت فعاليت كند، براي گروه و سالن ميسر نيست. از سوي ديگر با تجمع مردم در كافه‌ها پس از افطار چه كنيم؟ ازدحام افرادي كه بليت تماشاي نمايش خريده‌اند چه مي‌شود؟ اگر كافه‌ها قرار است باز شوند پس چرا رستوران‌ها بسته‌اند؟ اين پرسش‌هاي بي‌پاسخ نشان مي‌دهد وضعيت عادي نيست.»
دلخواه تاكيد دارد: «بايد قدر بيشتري صبوري به خرج دهيم و ريسك نكنيم چون اگر دو تماشاگر مبتلا شوند و جان دهند هيچكس پاسخگو نخواهد بود. شايد گفته شود امكان دارد مردم در مترو و تاكسي هم به كرونا مبتلا شوند ولي تفاوت ماجرا در اين است كه آنجا ما تبليغ و تشويق نمي‌كنيم ولي در اجراي تئاتر تبليغ مي‌كنيم. به نظرم در اين مدت بهتر است كمي بيشتر به كاستي‌هاي موجود در تئاتر بينديشم و به ديالوگ بپردازيم.» اين هنرمند همچنين تذكري مي‌دهد كه نبايد از نظر مسوولان و تصميم‌گيران دور بماند: «بايد به كشورهاي ديگر جهان هم توجه داشته باشيم، وقتي به رسانه‌هاي جهان نگاه مي‌كنيم مي‌بينيم اين روزها هيچ اجراي حرفه‌اي هنري در سطح جهان اتفاق نمي‌افتد و امكان فرهنگي تعطيلند. بار ديگر تاكيد مي‌كنم كه هر تصميمي در اين زمينه بايد با نظارت و همراهي كامل صنف اتخاذ شود چون غير از اين كار به جايي نمي‌رسد. گرچه تماشاخانه‌ها با خسارت مواجه شده‌اند و افرادي كه در اين مجموعه‌ها كار مي‌كردند زيان ديده‌اند اما از ياد نبريم خسارت مالي قابل جبران است ولي خسارت جاني خير.»
درخواست جلسه با ستاد ملي مقابله با كرونا
اظهارات دلخواه در شرايطي صورت مي‌گيرد كه مديركل هنرهاي نمايشي نيز تا حدي بر همين موضوع صحه مي‌گذارد، گرچه مي‌دانيم او نيز به عنوان يك مسوول مشغول در بدنه دولت بايد تابع ابلاغيه‌هاي ستاد مبارزه با كرونا باشد. قادر آشنا درباره بحث مطرح شده در فضاهاي مختلف درباره بازگشايي سالن‌هاي تئاتري از يك ماه آينده، به مهر مي‌گويد: «هر صنف، اداره و وزارتخانه‌اي دغدغه‌هاي خاص خود را براي از سرگيري فعاليت‌ها با بهبود شرايط دارد و در حوزه سينما و تئاتر نيز از سرگيري فعاليت‌ها از جمله دغدغه‌هاي وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامي است. معاونت هنري دغدغه فعاليت‌هاي زيرمجموعه‌هاي پنج‌گانه‌اش شامل تئاتر، موسيقي، هنرهاي تجسمي، مد و لباس و مراكز آموزشي را دارد و در خصوص هر كدام از حوزه‌ها از جمله تئاتر، جلسات مختلفي را با حضور مديران و مسوولان حوزه برگزار كرده است. نكته‌اي كه به ذهن‌مان رسيد ارايه پيش‌نويسي به ستاد ملي مقابله با كرونا است، مبني‌بر اينكه در صورت بازگشايي سالن‌هاي تئاتر چه اتفاقاتي بايد رخ دهد و به چه نكاتي بايد توجه شود. علاوه‌بر ارايه پيش‌نويس مدنظر، درخواست جلسه حضوري با ستاد ملي مقابله با كرونا را مطرح كرده‌ايم و منتظر جواب هستيم. قصدمان اين است در جلسه مذكور دغدغه‌هاي جامعه تئاتري، تفاوت فعاليت تئاتر با سينما و موسيقي و همچنين تفاوت سالن‌هاي تئاتري مختلف را تشريح كنيم تا براي چگونگي از سرگيري فعاليت‌ها در زمان پايان يافتن بحران، به يك جمع‌بندي برسيم.
با جان مردم بازي نكنيم
هرچه آشنا تلاش دارد بين اصناف متضرر شده و دولت ميان‌داري كند، مديرعامل خانه تئاتر در گفت‌وگويي با همين خبرگزاري آب پاكي را روي دست ستاد ملي مبارزه با كرونا ريخته است. شهرام گيل‌آبادي درباره مطرح‌شدن بحث بازگشايي سالن‌هاي تئاتر در محافل مختلف هنري و مديريتي در شرايط فعلي مي‌گويد: «موضوع زمان بازگشايي مجدد سالن‌هاي تئاتر هنوز به صورت رسمي اعلام نشده، البته موضوعي است كه در فضاهاي مختلف مطرح مي‌شود ولي در اين خصوص با خانه تئاتر طرح موضوع و مساله نشده است. بحث بازگشايي سالن‌هاي تئاتر در شرايط فعلي كار اشتباهي است. همان‌طوركه جامعه پزشكي متخصصان حوزه خود هستند ما تئاتري‌ها هم متخصص كار خودمان هستيم. حداقل انتظاري كه از وزارت بهداشت مي‌رود اين است كه اطلاعات تخصصي صنوف تئاتري را بگيرد. متاسفانه اين هم‌گرايي يا مصاحبت تخصصي ميان وزارت بهداشت و صنف تئاتر وجود ندارد. ما تلاش‌هاي خودمان را براي نزديك شدن به جامعه پزشكي انجام داديم ولي با توجه به درگيري‌هاي جامعه پزشكي در شرايط فعلي، اين امكان ميسر نشده است. اگر قرار باشد در زمينه بازگشايي سالن‌هاي تئاتر تصميم‌گيري كنند بايد به نكات تخصصي تئاتر توجه شود، اگر به نكات تخصصي توجه نشود با جان مردم بازي خواهد شد. به يقين بايد براي بازگشايي سالن‌هاي تئاتر برنامه‌ريزي جدي كرد و اين برنامه‌ريزي نيازمند مصاحبت جامعه پزشكي با صنف تئاتر است تا ما مختصات دقيقي را در اختيار آنها قرار دهيم در غير اين‌صورت نتيجه شكل‌گيري دستورالعمل اول وزارت بهداشت درباره فضاها و فعاليت‌هاي تئاتري مي‌شود كه بسيار غيرتخصصي بود.
سكوت آزاردهنده وزارت ارشاد
در اين بين سالن‌هاي غيردولتي هم با مشكلاتي دست و پنجه نرم مي‌كنند كه پرداخت حقوق پرسنل و اجاره‌بهاي بناها ابتدايي‌ترين آنها به شمار مي‌رود. البته ماجرا به نظر سعيد نادري و هومن پناهي كه به صورت مشترك مجموعه «عمارت روبرو» را مديريت مي‌كنند قدري پيچيده است. نادري در اين باره مي‌گويد: «از بس آمارهاي متفاوت مطرح شده ما هم نمي‌توانيم اظهارنظر دقيق داشته باشيم ولي در عين حال يك نكته كاملا روشن است، اينكه موظف هستيم به سلامت مردم فكر كنيم. ايده ما به عنوان مجموعه خصوصي همين است ولي از سوي ديگر ماجراي مالي و ضررهاي متعدد هم وجود دارد. ما تا يك مرحله‌اي امكان مقاومت داريم و از جايي به بعد همه داشته‌هاي‌مان كاملا نابود خواهد شد. متاسفانه تا اين لحظه كه چند ماه از تعطيلي سالن گذشته هيچ حمايتي صورت نگرفته، درحالي كه نياز است ارگان‌هاي ديگر به ما كمك كنند.» به گفته نادري «سختي ديگر ماجرا اين است كه اداره كل هنرهاي نمايشي تاكنون حتي يك تماس ساده نگرفته و جوياي وضعيت سالن‌هاي خصوصي نيست.»
هومن پناهي يكي ديگر از مديران اين مجموعه نيز در همين باره مي‌گويد: «مساله اين است كه فعال شدن مجموعه دقيقا موجب مي‌شود دوباره با تجمع مردم مواجه شويم، گرچه معتقدم حتي در صورت بازگشايي سالن‌ها هم بعيد است تماشاگر خطر كند و بيايد. در هر صورت براي ادامه تعطيليِ سالن‌ها به چند فاكتور نياز داريم، نخست بحث اجاره‌بهاي مجموعه‌هايي است كه مالك دارند. اينجا به حمايت نياز داريم كه معلوم نيست برنامه دولت چيست. حتي حاضرم وام بگيرم و قسط بپردازم اما سازوكار مشخص نيست. شنيده‌ام كه مدير كل هنرهاي نمايشي به جد پيگير است اما بايد در نظر بگيريم اينجا فقط بحث گروه‌هاي نمايشي مطرح نيست و ماجرا ابعاد ديگري هم دارد.» پناهي در پايان سوالي هم مطرح مي‌كند: «مگر در كل ايران چند سالن تئاتر خصوصي وجود دارد كه برايش آنقدر آسمان و ريسمان مي‌بافيم؟ مگر اين روزها كارمندان دولت حقوق نمي‌گيرند؟ يا از مزاياي دولتي مانند كالابرگ خريد مواد غذايي استفاده نمي‌كنند؟ پس دولت چرا حتي ساده‌ترين كارهاي حمايتي از جامعه تئاتري را انجام نمي‌دهد؟ به نظرم مساله ما امروز بازگشايي سالن‌هاي تئاتر نيست، چون اطمينان دارم در صورت بازگشايي هم تا شش ماه آينده همه‌چيز معلق مي‌ماند. اين سكوت مطلق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي از هر چيز ديگري آزاردهنده‌تر است.»