دماوند همچنان مي‌لرزد
مهدي زارع
در ساعت 19:40 يكشنبه عصر 25 خرداد 99 زلزله كوچك ديگري روي گسل مشا رخ داد. اين زلزله در شمار حدود 50 پس‌لرزه‌اي است كه در يك ماه و نيم گذشته تهران با بزرگاي كمتر از 5 در محدوده دماوند و روي پهنه گسله مشا رخ داده است. مردم شهر تهران حداقل دو بار در نيمه شب 19 ارديبهشت 99 با بزرگاي 5.0 و ظهر هنگام 7 خرداد 99 با بزرگاي 4 لرزش زمين را حس كرده‌اند.
يكي از سوالات مهم آن بوده است كه اگر گسل مشا با زمين‌لرزه‌اي با بزرگاي 7 دچار گسيختگي شود چه اثري بر شهر تهران خواهد داشت؟ كانون زلزله‌هاي دماوند در 50 كيلومتري شرق تهران قرار داشت و روي قطعه شرقي گسل مشا رخ داده‌اند. قطعه گسله مركزي مشا در مجاورت آن و از ناحيه لواسانات در فاصله حداقل 14 كيلومتري با شمالي‌ترين بخش‌هاي تهران، مي‌گذرد. شهر تهران در فاصله حدود 40 تا 70 كيلومتري قطعه شرقي گسله مشا و 14 تا 40 كيلومتري قطعه مركزي / آن قرار گرفته است. امكان و نحوه مديريت بحران زلزله‌اي متوسط به بالا روي قطعه‌هاي گسله مشا در شهر تهران با استفاده از دانش و فناوري‌هاي گوناگون از چالش‌هاي مهم امروز است. از دستاوردهاي علمي و فناوري جديد در اين مورد مي‌توان به سامانه‌هاي هشدار پيش‌هنگام زلزله و سامانه‌هاي تخمين سريع خسارت زلزله اشاره كرد. شبكه هشدار سريع سراسري و همگاني ژاپن – J-ALERT - كه توسط سازمان آب و و هواشناسي كشور ژاپن از سال 2007 راه‌اندازي شده در زلزله توهوكو (2011) سنداي با بزرگاي 9 عملكرد بسيار مناسبي در اطلاع‌رساني براي زلزله و هشدار پيش‌هنگام وقوع زلزله و در پيش بودن وقوع سونامي در سواحل شرقي ژاپن داشت در مكزيك نيز پس از زلزله19 سپتامبر ۱۹۸۵ كه باعث كشته شدن ۹۵۰۰ نفر فقط در مكزيكوسيتي شد، نياز به يك سامانه هشدار سريع جهت آگاهي پيش هنگام از وقوع مجدد زلزله مشابه در مركز اين كشور احساس شد. اين كار ظرف مدت 4 و نيم سال انجام شد و شهر مكزيكوسيتي از آوريل 1990 (فروردين 1369) داراي سامانه هشدار لرزه‌اي SAS-Mex است كه در طي 30 سال گذشته سامانه هشدار براي اين شهر فعال بوده و در برخي زلزله‌ها همچون زلزله با بزرگاي 7.4 سال 2014 و زمين‌لرزه 19 سپتامبر 2017 با بزرگاي 8 مكزيك عملكرد مناسبي نشان داد. در امريكا نيز پس از زلزله نورتريج در سال ۱۹۹۴ با خسارت در حدود 20 ميليارد دلار، دانشمندها به فكر استفاده از يك سامانه هشدار سريع جهت اطلاع‌رساني سريع در كاليفرنياي جنوبي افتادند كه هم‌اكنون در مراحل آزمايشي راه‌اندازي شده است. همچنين هم‌اكنون در كشور تركيه (استانبول) شبكه هشدار سريع با استفاده از 20 ايستگاه هشدار سريع و 240 ايستگاه پاسخ سريع فعال است. وقتي زلزله در محل شهر (يا پهنه مورد نظر) تا فاصله حدودا كمتر از 20 كيلومتري از شهر رخ دهد (كانون از شهر مورد نظر فاصله زيادي نداشته باشد)، عملا دادن هشدار «پيش‌هنگام» منتفي است ولي از همان سامانه هشدار پيش هنگام مي‌توان به عنوان سامانه «پاسخ سريع» براي يافتن سريع مهم‌ترين پهنه‌هاي هم خسارت استفاده كرد. در هنگام وقوع زمين‌لرزه با توجه به امكانات موجود و امكانات نرم‌افزاري و سخت‌افزاري، انتظار مي‌رود بتوان در كمتر از 2 دقيقه (با توجه به بزرگاي رويداد) نقشه‌هاي لرزش زمين و سپس نقشه هم خسارت توليد و به مديران اطلاع‌رساني شود. نتايج شامل شدت و شتاب تخميني در محدوده رومركز زلزله خواهد بود. چنين سامانه‌هايي براي مديريت بحران بسيار مفيد و كارآمد هستند. اگر زلزله‌اي با بزرگاي بيش از 7 و نظير آنچه در 31 خرداد 69 رخ داد را بخواهيم براي قطعه‌هاي مختلف گسل مشا شبيه‌سازي كنيم بديهي است كه با توجه به پرجمعيت بودن استان تهران، هم درصد تلفات مي‌تواند متفاوت باشد و هم نوع مشكلات قابل رخداد پيچيده‌تر از زلزله 31 خرداد 69 خواهد بود.