برجام و نقش روسيه
محمود شوري
نفس‌هاي برجام به شماره افتاده، اما حفظ همين ظاهر نحيف آنقدر ارزش دارد كه پس از چند ماه توقف اجباري سفرهاي ديپلماتيك به دليل شيوع بيماري كرونا، كاخ كرملين درهاي خود را براي ميزباني از وزير خارجه ايران باز كند. قرار است روز سه‌شنبه آقاي ظريف با وجود همه محدوديت‌هاي كرونايي به مسكو سفر كند تا موضوعي كه بيش از هر كشور ديگري در جهان -البته غير از ايران- براي روس‌ها حايز اهميت است را با آنها به بحث و گفت‌وگو بگذارد. حتما موضوع سوريه هم در دستور كار گفت‌وگوي دوجانبه ظريف با مقام‌هاي روسي قرار دارد...
اما مساله تلاش‌هاي امريكا براي تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران موضوعي است كه حتي بيش از خروج امريكا از برجام مي‌تواند براي امنيت منطقه‌اي و بين‌المللي تهديدآفرين و خطرساز باشد. امريكا اين‌بار زانوي خود را بر گلوي برجام چنان فشرده است كه به نظر مي‌رسد چيزي تا دقيقه هشتم باقي نمانده است. هر چند همه مي‌گويند كه امريكا با خروج از برجام ديگر هيچ حقي براي استفاده از مكانيسم ماشه ندارد، اما دستان امريكا براي تحميل ديدگاه خود به ساير اعضاي شوراي امنيت چندان هم بسته نيست. نامه دبيركل سازمان ملل در مورد منشا ايراني داشتن موشك‌هاي شليك شده به تاسيسات نفتي آرامكوي عربستان در اين وانفسا اين نگراني را دوچندان مي‌كند. اگر اروپايي‌ها با امريكا همراهي كنند حتما برجام به روزهاي پاياني خود خواهد رسيد. ديگر حتي نمي‌توان از احتمال معامله روسيه با امريكا سخن گفت، مگر آنكه روس‌ها بخواهند دچار اشتباه استراتژيك وحشتناكي بشوند. در اين سه سال و چند ماهي كه از رياست‌جمهوري ترامپ در امريكا مي‌گذرد، روسيه كمترين تنش را طي يك دهه اخير با امريكا داشته، اما با اين حال امكاني هم براي بهبود روابط ميان دو كشور ايجاد نشده است. حتي زمزمه‌هاي مطرح شده در مورد احتمال دعوت از روسيه براي حضور در اجلاس آتي گروه هفت كه در امريكا برگزار خواهد شد نيز موضوعي نيست كه روسيه را نسبت به آينده روابط دو كشور خوش‌بين و اميدوار نگه دارد. مخالفت روسيه با تمديد تحريم تسليحاتي ايران يا فعال شدن مكانيسم ماشه نه در متن چالش‌ها و رقابت‌هاي روتين اين كشور با امريكا قابل بازخواني است و نه در متن ماهيت و شكل همكاري‌هاي اين كشور با ايران. روسيه در شرايط فعلي ضرورتي براي به هم خوردن موازنه قدرت فعلي چه در سطح منطقه‌اي و چه در سطح جهاني نمي‌بيند. در حالي كه براي امريكايي‌ها بسيار حايز اهميت است كه در اين چند ماه پاياني رياست‌جمهوري ترامپ يا ايران را پاي ميز مذاكره بكشانند يا اينكه چيزي از برجام باقي نگذارند، ايران و روسيه ناگزيرند تمام تلاش خود را براي حفظ برجام حداقل تا شكل‌گيري دولت بعدي در امريكا بكنند. فروپاشي برجام به دلايل مختلف، از جمله اينكه ايران ديگر چيزي براي از دست دادن نخواهد داشت، مي‌تواند شرايط را در غرب آسيا با يك بحران و تنش جدي مواجه كند. پايان برجام براي روسيه همزمان به معناي يك پيروزي ديگر براي يك‌جانبه‌گرايي امريكايي، احتمال تشديد تنش در منطقه، خطر غير قابل كنترل شدن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران و از دست رفتن منافع اقتصادي احتمالي در معامله‌هاي تسليحاتي جديد با ايران است. طبيعتا اين از لطف روسيه نيست كه بيشترين همراهي را با ايران در اين زمينه دارد، منافع آنها از يكسو و نگراني‌هاي بيشتر آنها از خطرات فروپاشي برجام از سوي ديگر، روسيه را ملزم مي‌كند تا تمام تلاش خود را براي حفظ برجام داشته باشد. حتي چيني‌ها هم به اندازه روسيه نگران از دست رفتن برجام نيستند. چيني‌ها با وجود اين همه تنشي كه اين روزها با امريكايي‌ها پيدا كرده‌اند شايد كمتر فرصت اين را داشته باشند كه ديپلماسي فعالانه‌اي را براي حفظ برجام پيگيري كنند و شايد لازم داشته باشند كه باغچه خود را بيل بزنند. روسيه اما هنوز ظرفيت‌هايي براي اقدامات ديپلماتيك دارد. روس‌ها مي‌توانند در مورد نگراني‌هاي مشترك‌شان با اروپايي‌ها يعني خطر تشديد تنش در منطقه و خطر غير قابل كنترل شدن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران تعاملات ديپلماتيك بيشتر و جدي‌تري داشته باشند. تا الان نيز روسيه موضع‌گيري‌هاي نسبتا قاطعانه‌اي در مخالفت با تلاش‌هاي امريكا براي استفاده از مكانيسم ماشه يا تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران داشته است. با اين حال، حضور ظريف در مسكو حتما شانس بيشتري براي هماهنگ شدن اقدامات دو كشور در اين زمينه مي‌دهد.