راه طولاني ايالات متحده و كوبا
ميكاييل باستامنت */
17 دسامبر 2014 بود كه باراك اوباما رييس‌جمهوري ايالات متحده و رائول كاسترو رييس‌جمهوري كوبا در سخنراني‌هاي جداگانه اما هماهنگ شده از يك معامله سري و تاريخي خبر دادند كه حتي خوشبين‌ترين ناظران كوبا را غافلگير كرد. براي شروع دو دولت درباره آزادي آلن گروس و پنج كوبايي باقي مانده در زندان‌هاي كوبا توافق كردند. موضوع شگفت‌انگيز‌تر توافق درباره آغاز عادي‌سازي روابط براي برقراري مناسبات ديپلماتيك بود. از آن طرف مشاهده شادي در گوشه و كنار ميامي و خيابان‌هاي هاوانا بود.
چهار و نيم ماه بعد هيجان‌ها همچنان ادامه دارد. از مقررات سفر توسط وزارت خزانه‌داري ايالات متحده كاسته شده است و تعداد بي‌سابقه‌اي از امريكايي‌ها به شكل قانوني به هاوانا هجوم آورده‌اند. در كوبا حالا پرچم‌هاي ايالات متحده در استاندارد ملي روي تي‌شرت‌هاي كوبايي مشاهده مي‌شوند. اوباما و كاسترو روساي جمهوري امريكا و كوبا به تازگي نخستين ديدار خود در اجلاس سران قاره امريكا در پاناما را برگزار كرده‌اند. به دستور اوباما نام كوبا از ليست حاميان تروريسم خارج شده است.
اما با اين پيشرفت‌هاي زياد، تقريبا نيمي از كوبايي‌ها، نمي‌توانند از اين تغييرها بهره‌مند شوند. با تغيير قوانين ضد كوبايي در ايالات متحده فعلا در ميامي خانواده‌ها دسترسي بيشتري به پول دارند كه مي‌توانند براي بهبود زندگي و ايجاد كسب و كار‌هاي كوچك قانوني استفاده كنند. اما در سوي ديگر انتظار تغيير چشمگيري وجود ندارد. هنوز بخش عمده‌اي از تحريم‌هاي مدون باقي مانده و مسائل پيچيده‌اي چون سرنوشت دارايي‌هاي كوبا در امريكا، وضعيت خليج گوانتانامو و ادعاها درباره خسارت‌هاي ناشي از تحريم‌ها وجود دارند و بعيد است به زودي حل و فصل شوند. در حالي كه رائول كاسترو استدلال مي‌كند مشكلات كوبا نه تنها، بلكه حتي در درجه اول ناشي از تحريم‌هاي ايالات متحده نيست. از قضا كوبا در اين استدلال سياسي با مخالفان حكومت هم به توافق رسيده است. اگرچه سرمايه‌گذاران از كوبا به عنوان بازار بكر براي هجوم سرمايه ايالات متحده مي‌گويند اما در موضعي متناقض مدافعان وضع موجود، اصلاح‌طلبان محتاط و مخالفان دولت از فصل جديد روابط ايالات متحده و كوبا احساس خطر مي‌كنند.
علت و معلول‌ها در روابط ايالات متحده و كوبا
چند كشور مانند كوبا رابطه پيچيده‌اي را با ايالات متحده تجربه مي‌كنند. در اين ميان، از چيدن سيب رسيده در توسعه‌طلبي تخيلي جان كوينسي آدامز (نخستين رييس‌جمهوري امريكا) در قرن ١٩ تا زمين صفر امريكاي لاتين در دوران جنگ سرد، جزيره كوبا يكي از اهداف جاه‌طلبي امريكا و نگراني هايش بود. در مقابل، از زمان رسيدن سواران خشن به سواحل كوبا در سال ١٨٩٨ و دوران تدي روزولت، مقاومت در برابر ايالات متحده همجنس با ناسيوناليسم كوبا است. با اين حال كوبا يك رابطه عميق همزيستي با همسايه توسعه‌يافته شمالي خود دارد. نه براي هيچ چيز، همان‌گونه كه فيدل كاسترو در جنبش ٢٦ جولاي خود در دهه ١٩٥٠ در نيويورك و تامپا اعلام كرد. حتي در اوج شور انقلابي و درگيري‌هاي دوجانبه در اوايل دهه ١٩٦٠، زماني كه محبوب‌ترين گروه موسيقي كوبايي به نام لوس زافيروس (ياقوت كبود) يك نسخه لاتيني از پلاترز مي‌خواند. تا امروز كه هنوز بقاياي كارخانه قديمي قند هرشي در خيابان نپتونو هاوانا باقي مانده است. جاي تعجب نيست كه تعداد زيادي از كتاب‌هاي تاريخ و تصاوير زيادي در رسانه‌ها درباره درگيري‌هاي كوبا و ايالات متحده است. رهبران انقلابي كوبا با اين تصاوير كه اين جزيره همواره تحت محاصره و توطئه سيا است و طرح سيگار برگي كه در حال انفجار است، مشروعيت سياسي يافتند. در ايالات متحده هم همچنان تمايل به تصوير كشيدن انقلاب كوبا به عنوان نمادي از منافع اتحاد جماهير شوروي براي نشان دادن اينكه كاراييب جزو منافع استراتژيك است، وجود دارد.
معماهاي داخلي و خارجي
اما امروز كوبا در چهارراه متغيرهاي داخلي و خارجي در هم تنيده قرار دارد. نسل موسس انقلاب پير شده، ناكارآمدي مزمن، كاهش شديد سرمايه و كاهش شديد اشتغال، دولت را مجبور به قبول اصلاحات اقتصادي تدريجي كرده است. در حال حاضر گردشگران اروپايي و كانادايي با عجله خود را به جزيره كوبا مي‌رسانند تا چهره هاوانا را قبل از غرق شدن در مارك‌هاي استارباكس و برندهاي امريكايي ببينند. در درازمدت روابط تجاري ايالات متحده و كوبا پتانسيل چند ميليارد دلاري دارد. اما اگر چه كوبا قابليت جذب كالاهاي خارجي را دارد اما با اين شرايط در درازمدت كوبا نمي‌تواند توليد داخلي كند و صادراتش محدود مي‌ماند. بر اساس قانون تحريم‌هاي تجاري سال ٢٠٠٠ كوبا تا سال ٢٠٠٨ حدود ٣٠٠ ميليون دلار از مواد غذايي خود را از ايالات متحده وارد مي‌كرد كه اين رقم در سال ٢٠٠٨ به ٧٠٠ ميليون دلار رسيد. به استدلال اقتصاددان‌ها اين شرايط يعني وارد كردن حدود ٧٠ درصد از مواد غذايي فلج‌كننده است، در حالي كه تنها ٤٠ درصد از زمين‌هاي كشاورزي كشور زير كشت هستند. تلاش‌ها براي دست يافتن توليدكنندگان خصوصي به زمين‌هاي دولتي از طريق اجاره بلندمدت هنوز نتيجه‌اي نداشته است. در عرصه اقتصادي بر اساس قانون سرمايه‌گذاري خارجي ٢٠١٤ كوبا، عملي‌ترين راه سرمايه‌گذاري مشترك با يك شركت دولتي است. با اين شرايط معلوم نيست آيا سرمايه‌گذاران امريكايي مايل به معامله با كوبا باشند. بر اساس مقررات جديد وزارت خزانه‌داري ايالات متحده هم، شركت‌هاي امريكاي فعلا مجاز به صادرات تجهيزات ارتباط از راه دور، كشاورزي و تجهيزات ساخت و ساز هستند. به طور كلي بايد گفت روابط بيشتر با ايالات متحده به تنهايي نمي‌تواند تغييري در آنچه مقامات كوبايي به‌روزرساني مدل اقتصادي-اجتماعي مي‌نامند، ايجاد كند. چشم‌انداز وسوسه كالاي ارزان امريكايي پس از لغو تحريم‌ها، حتي ممكن است چالش بزرگ‌تري را براي جزيره كوبا ايجاد كند. شايد اين تنها يك استراحت كوتاه‌مدت در پشت خاكريز سرمايه امريكايي باشد. در بهترين شرايط ممكن است در درازمدت كوبا وارد اصلاحات اقتصادي- سياسي شود. با اين حال شهروندان هنوز مشتاق حفظ تعهد دولت به برابري اقتصادي و حفظ خدمات اجتماعي هستند.
توضيحات
* دكتر باستامنت فارغ التحصيل رشته تاريخ امريكاي لاتين و كاراييب از دانشگاه ييل است. وي محقق سابق مطالعات امريكاي لاتين در شوراي روابط خارجي امريكا است. ترجمه حاضر خلاصه‌اي از يادداشت ميكاييل باستامنت در سايت http: //www. e-ir. info است.
در توضيح برخي تاريخ‌ها و نام‌ها كه به طور برجسته آمده شايان توجه است:
در سال 1823 ميلادي، «جان كوئينسي آدامز» ششمين رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا، فرضيه‌اي را ارايه كرد كه در تاريخ كوبا به سياست «ميوه رسيده» معروف است؛ آدامز در توصيف نظر خود گفته بود زماني كه يك ميوه رسيده از درخت جدا مي‌شود، انتخابي جز اين ندارد كه به زمين بيفتد. در واقع طبق اين فرضيه، از آنجا كه كوبا از كنترل امريكا خارج شده بود به استعمار اسپانيا درآمده بود و به نظر وي بايد اين شرايط تغيير مي‌كرد.
در ١٠ ژوئن ١٨٩٨، نيروهاي دريايي ايالات متحده در جريان جنگ امريكا و اسپانيا به سواحل كوبا وارد شدند و گوانتانامو را به تصرف خود درآوردند؛ حضوري كه به قول دنيل پي اريكسون نويسنده كتاب «جنگ‌هاي كوبا: فيدل كاسترو، ايالات متحده و انقلاب آينده»، هنوز هم با همه كشمكش‌ها نيرومندتر از پيش وجود دارد. امريكايي‌ها مي‌گويند ما كوبا را از يوغ اسپانيا رهانيديم. اما كوبايي‌ها اين اقدام امريكا را تجاوز به قلمرو خود مي‌دانند.
تمپا شهر و بندري است در غرب ايالت فلوريداي امريكا است.
دهه ٦٠، دهه تنش روزافزون در روابط امريكا و كوبا بود. گفته مي‌شود تنش‌ها از دوازدهمين روز ژانويه سال ١٩٦١، آغاز شد؛ زماني كه يك كارمند كوبايي گوانتانامو به جرم «حمايت از انقلاب» در پايگاه دريايي گوانتانامو شكنجه شد و در اكتبر همين سال يكي از كارگران كوبايي پايگاه دريايي به قتل رسيد. اين تحولات پس از سخنراني چهار ساعته فيدل كاسترو در مجمع عمومي سازمان ملل در سال ١٩٦٠ رخ داد.