با اعلام تبديل زندان شمال شهر تهران به بوستان عمومي
اوين زندان نمي‌ماند
حميدرضا خالدي/ آيت‌الله طالقاني كه تا هشتم آبان سال 57 در زندان بود، پس از پيروزي انقلاب اسلامي نخستين كسي بود كه آرزو كرد روزي زندان اوين تبديل به پارك شود؛ آرزويي كه حالا بعد از گذشت 36 سال چند قدمي به آن نزديك‌تر شده‌ايم.
زندان اوين منطقه‌اي 43هكتاري است كه از ديد بسياري قلعه‌اي مخوف و ترسناك است. اين قلعه در يكي از گران‌قيمت‌ترين مناطق پايتخت و كوه‌پايه قرار دارد كه از سال 1350 رسما به بهره‌برداري رسيد و اقامتگاهي براي زندانيان شد و حالا خبرهايي از تبديل آن به بوستان منتشر مي‌شود.
پس از گذشت سه سال از نخستين باري كه محمدباقر قاليباف، شهردار تهران خبر از تبديل اين زندان به بوستاني سرسبز و بزرگ داد و البته اتفاقي عملي نيفتاد، بارديگر او اين وعده را روز گذشته تكرار كرد. البته اين‌بار اين وعده تفاوتي با وعده‌هاي قبلي داشت. قاليباف در سخنان جديد خود، خبر از توافق نهايي با قوه قضاييه داده و گفته است كه حتي قوه قضاييه حاضر است بخشي از هزينه‌هاي تبديل زندان به بوستان را نيز بپردازد.
قوه قضاييه: آماده‌ايم
دو سال قبل، غلامحسين اسماعيلي، رييس سازمان زندان‌ها و اقدامات تاميني و تربيتي وقت كشور، درباره آخرين وضعيت انتقال ندامتگاه اوين به خارج از تهران و تحويل آن به شهرداري براي تبديل به مركزي فرهنگي و فضاي سبز گفته بود كه اين سازمان با اصل انتقال زندان به خارج از تهران مشكلي ندارد. وي آن زمان گفته بود: در دوره جديد نيز دوستان شهرداري به صورت غيرمستقيم اعلام كردند كه حاضر هستند همان مذاكرات قبلي را ادامه دهند اما هيچ مذاكره رسمي در دوره جديد با شوراي شهر و شهرداري در اين ارتباط نداشتيم. اسماعيلي در پاسخ به اين سوال كه آيا در مذاكرات قبلي با شهرداري و شوراي شهر تهران جانمايي براي انتقال اوين از تهران صورت گرفته بود يا خير؟ گفته بود: جانمايي انجام گرفته است و قرار بوده ندامتگاه اوين به خارج از شهر منتقل شود، اما مشكلات ديگري هم وجود داشت. يكي از نكاتي كه به نتيجه نرسيد اين بود كه ما پنج بازداشتگاه داخل تهران خواسته بوديم كه در مسير مراجع قضايي داخل شهر باشد تا اعزام و بدرقه‌ها به سهولت انجام شود. اين درحالي است كه قاليباف، درهمان زمان با اشاره به بازديدي كه حدود پنج سال پيش از اوين داشته گفته بود: شهرداري تهران آماده است كه مجموعه زندان اوين را خريداري كند و جاي ديگري را به جاي اين مكان بسازد تا زندان اوين را به يك مركز تفريحي تبديل كند.
حقاني: نبايد اين فرصت را از دست داد
محمد حقاني، رييس كميته محيط زيست شوراي شهر در اين خصوص معتقد است كه «اوين» فرصتي استثايي براي محيط زيست تهران و جبران كمبودهاي فضاي سبز آن است. حقاني، معاون خدمات شهري شهرداري تهران در دهه 70 و دوران شهرداري غلامحسين كرباسچي درگفت‌وگو با «اعتماد» با ياد آوري خاطرات آن سال‌ها، از طرح‌هايي مي‌گويد كه كرباسچي براي تبديل مراكزي چون كشتارگاه تهران، بازار ميوه و تربار تهران و همچنين زندان قصر و اوين به مراكز تفرجگاهي و فضاهاي سبز داشت: آن زمان بسياري از اين نقاط به فرهنگسراها و بوستان هاو مراكز تفريحي تبديل شد. مثلا كشتارگاه كه تبديل به فرهنگسرا شد يا زندان قصر كه همان سال‌ها، آن را از دولت خريديم و شهرداران بعدي آن را به موزه عبرت كنوني تبديل كردند. كرباسچي آن سال‌ها براين باور بود كه بايد هر چه مي‌توانيم اين‌گونه مراكز را از تهران و زندگي مردم دور كنيم و فضاهاي آرامش‌بخش شهر را افزايش دهيم. وي با همين ديدگاه و اينكه امروز در تهران شايد كمتر بتوان زميني با اين وسعت را پيدا كرد كه قابليت تبديل به فضاي سبز را داشته باشد، مي‌گويد: اين فضاي چند ده هكتاري مي‌تواند تبديل به مجموعه‌اي تفريحي و فرهنگي، فضاي سبز شود كه بتواند سرانه‌هاي منطقه را دراين بخش‌ها بهبود بخشد.
وي درعين حال براين باور است كه نبايد با عجله در مورد اين تبديل صحبت كرد چرا كه نبايد با اقدامي عجولانه اين فرصت سوخته شود.
حقاني در ادامه از شهردار تهران تقدير مي‌كند و مي‌گويد: درست است كه ما همواره در مورد تخلفات شهرداري در نظارت و صيانت از باغ‌ها و فضاهاي سبز انتقاد مي‌كنيم. اما نبايد به سادگي از كنار چنين اقدام ارزشمندي بگذريم و از تلاش‌هاي شهرداري قدرداني نكنيم. ما همان‌گونه كه انتقاد مي‌كنيم بايد از اقدامات خوب و ارزشمند شهرداري هم قدرداني كنيم.
رييس كميته محيط زيست شوراي شهر همچنين در پاسخ به اين سوال كه چرا تاكنون توافق شهرداري با قوه قضاييه به تعويق افتاده و كارهاي اجرايي صورت نگرفته، مي‌گويد: تا حدي كه من اطلاع دارم، دليل اصلي آن اين بوده كه قوه قضاييه به دنبال مكاني براي زندان جديد بوده كه همين امر باعث شده تا اين طرح به تعويق بيفتد.
به گفته وي در دوره جديد شوراي شهر، چندان در مورد اين موضوع يعني تبديل اوين به فضاي سبز و تفرجگاه صحبتي به ميان نيامده و آنچه دراين مورد مطرح شده، مربوط به پيگيري‌هاي اعضاي دوره سوم شوراست.
همچنين وي از آمادگي كامل شوراي شهر براي حمايت از شهرداري در اين اقدام عظيم زيست محيطي و فرهنگي خبر مي‌دهد.
معاون خدمات شهري شهرداري: آماده اجرا هستيم
مجتبي عبداللهي، معاون خدمات شهرداري تهران كه در اصل بايد از زمان شروع طرح تبديل زندان اوين به بوستان، مسووليت اجراي آن را برعهده داشته باشد و كارها در زير مجموعه معاونت او انجام شود، درمورد اين طرح به «اعتماد» مي‌گويد: اين كار، كار بزرگي است و احتياج به مطالعه و طراحي دارد. آنچه مسلم است اين است كه ساختمان‌هاي اين زندان بايد به مراكز فرهنگي و تفريحي و... تبديل شود و مابقي آن به كاربري‌هايي مانند فضاهاي سبز و تفريحي روباز.
وي با تاكيد براينكه هنوز نمي‌توان در مورد نحوه اجرا يا هزينه يا زمان مورد نياز انجام اين تبديل صحبت كرد، گفت: با تمام اين تفاصيل ما آماده‌ايم تا مطابق دستور شهردار تهران، در راستاي تبديل زندان اوين به كاربري‌هاي تفريحي، گردشگري و فضاي سبز هر اقدامي كه لازم باشد را انجام دهيم تا مردم تهران بيش از پيش از نعمت فضاي سبز و بوستان و مراكز تفريحي بهره‌مند شوند.
با همه اينها تا زمان اجراي اين طرح هنوز ديوارهاي بلند زندان اوين پا برجاست. ديوارهايي كه شايد تا چندي ديگر فروريزد و جاي خود را به درختاني زيبا و فضايي فرحبخش بدهد تا شايد خاطرات ناخوشايند و تاريخچه اسرارآميز اين قلعه بزرگ را از ذهن مردم منطقه و انسان‌هايي كه به هر دليلي مدتي از عمر خود را در آن سپري كرده‌اند، كم رنگ و كم رنگ‌تر كند يا با بازديد از آن تكرار كند. روزهايي كه درهاي زندان و ساختمان‌هاي ناشناخته آن به روي مردم باز شود و درست مانند هتلي كه به همين نام در چند كيلومتري‌اش قرار دارد، به منطقه‌اي زيبا و آرامبخش بدل شود.
البته در تاريخچه اين زندان مدت كوتاهي وجود دارد كه درهاي آن به روي مردم براي تماشا و بازديد باز شد؛ كافي است برگه‌هايي از تاريخ را ورق زد و به روزها و ماه‌هاي ابتدايي انقلاب بازگشت؛ روزهايي كه زندان به دست انقلابيون آزاد شد و زندانيان آزاد و بازديد از زندان براي مدتي كوتاه فراهم شد. خبرنگار روزنامه كيهان، 24 بهمن 57 وقتي داشت سربالايي منتهي به زندان اوين بعد از آزاد‌سازي آن توسط انقلابيون را بالا مي‌رفت، درگزارش خود نوشت: سربالايي زندان اوين را ما با اتومبيل درميان سيل خروشان علاقه‌مندان به بازديد از زندان بالا مي‌رفتيم. محشر كبري بود. زن و مرد و خرد و كلان آمده بودند. شهري و ولايتي بودند. درزندان بسته بود. بالاي اتومبيل‌ها چريك‌ها موضع گرفته بودند. يكي‌شان كه لباس نيروي هوايي به تن داشت با بلندگو ندا مي‌داد: «خواهش مي‌كنم برگرديد. اينجا امن نيست. اجازه بدهيد اين جا شناسايي كامل شود. آنوقت از طريق روزنامه ساعت بازديد از زندان را اعلام مي‌كنيم.»
تاريخ و ساعتي كه شايد حالا با گذشت 35 سال از پيروزي انقلاب چندي ديگر به صورت رسمي اعلام شود... .
پشت ديوارهاي تاريخ اوين
زندان اوين در زمين خانه سيد ضياءالدين طباطبايي، روزنامه‌نگار و نخست‌وزير دوره پهلوي و در منطقه خوش آب و هواي اوين دركه ساخته شد. ساخت اين زندان در زميني به مساحت ۴۳ هكتار از دهه ۱۳۴۰ آغاز شد و در سال ۱۳۵۰رسما افتتاح شد. اين زندان در دوران پيش از انقلاب، زنداني كاملا سياسي بود كه مستقيما توسط ساواك اداره مي‌شد. درسال‌ها و دهه‌هاي اول و دوم انقلاب نيز، اين زندان همچنان زنداني سياسي بود، اما پس از آن بخش‌هايي از اين زندان به نگهداري از زندانيان سايرجرايم نيز اختصاص پيدا كرد. در گذر زمان، نقشه و كاربري ساختمان‌هاي زندان اوين تغييرات فراواني داشته است. به عنوان مثال بخشي از زندان كه در مقطعي، شيريني‌پزي زندان بوده و دركنار نانوايي قرارداشته، امروز به سالن اجراي حكم تبديل شده است. اما با اين وجود اطلاعات چنداني از تعداد ساختمان‌ها و كاربري آنها وجود ندارد. آنچه امروز از اين ساختمان‌ها مي‌دانيم، منوط به توضيحات آدم‌هايي است كه به آن رفت و آمد داشته‌اند.
محمد حقاني، رييس كميته محيط زيست شوراي شهر :تبديل زندان اوين به بوستان فرصتي استثنايي است؛ اين فضاي چند ده هكتاري مي‌تواند سرانه فضاي سبز تهران را افزايش دهد.
مجتبي عبداللهي، معاون خدمات شهرداري تهران : هنوز نمي‌توان در مورد نحوه اجرا يا هزينه يا زمان مورد نياز انجام اين تبديل صحبت كرد، اين كار، كار بزرگي است و احتياج به مطالعه و طراحي دارد.