كودتاي نوژه

تابستان 1359 فصل پرحادثه‌اي بود. از چند ماه پيش از آن برنامه‌ريزي براي اجراي كودتايي نظامي آغاز شد. شاپور بختيار، آخرين نخست‌وزير دوره سلطنت، بازيگرمحوري، يا حداقل يكي از چند بازيگر اصلي اين نقشه بود. هم از خانواده پهلوي پول گرفت و هم دست به سوي چند دولت عربي منطقه دراز و از آنان كمك‌هاي مالي هنگفت دريافت كرد. با دولت عراق هم كه در آن زمان براي تجاوز نظامي به ايران آماده مي‌شد پيمان اتحاد بست و با تاييد خود صدام و تجهيزات اهدايي او راديويي به نام «راديو ايران» را راه‌اندازي كرد. بختيار به كمك همين رسانه بود كه خودش را در حد مشهورترين دشمن و مخالف انقلاب بالا كشيد. بختيار بيرون از مرزها مشغول بود و چند نفر از اعضاي سابق ژاندارمري و نيروهاي اخراجي ارتش كارهاي اجرايي كودتا را در داخل كشور پيش مي‌بردند. آنان مخالفان را يكي بعد از ديگري شناسايي و جذب مي‌كردند و با اين عضوگيري، شبكه كودتاگران را گسترش مي‌دادند. بختيار به آنها گفته بود به جز امريكا كه در اجراي نقشه كمك‌شان خواهد كرد، دولت‌هاي انگليس و فرانسه و اسراييل هم كنارشان هستند. اما اين  ارتباطات گسترده و محكمش با دولت‌هاي غربي و مقام متزلزل رهبري مخالفان را براي خودش حفظ كند. تا جايي كه اسناد و مدارك نشان مي‌دهند فقط مقامات دولت عراق، آن‌هم به هدف اجراي نقشه بزرگ‌تر و خطرناكي كه در سر داشتند از كودتاگران پشتيباني مي‌كردند (خود بختيار از نقشه عراق چيزي نمي‌دانست). به هر رو، برنامه‌ريزان كودتا نقشه‌اي چندمرحله‌اي را آماده ساختند و حتي چهره‌هايي مثل  يكي از مراجع و دريادار احمد مدني وزير دفاع دولت بازرگان را هم با كار خودشان درگير كردند. مارك گازيوروسكي در كتاب كودتاي ايراني مي‌نويسد: «ظاهرا  اين مرجع پذيرفت از نقشه پشتيباني كند و سخنراني‌اي در حمايت از آن ضبط كرد كه قرار بود بعدِ پيروزي عمليات از راديو و تلويزيون پخش شود.» قرار بود عمليات كه كودتاگران آن را نقاب (يا «نجات قيام ايران بزرگ») مي‌خواندند با چند شورش طايفه‌اي در گوشه و كنار كشور و ناآرامي‌هايي در مرز غربي ايران شروع شود، با بمباران چند نقطه حساس ادامه يابد و با تسخير مراكز اصلي و اعلام حكومت نظامي و خلع يد از جمهوري اسلامي يكسره شود. اما اين توطئه پيچيده قبل از شروع، كشف و خنثي شد. پاسداران همدان، گردان چتربازي را كه قرار بود آغازگر عمليات باشند در جاده منتهي به پايگاه نوژه دستگير كردند (اين پايگاه به افتخار قهرمان شهيد محمد نوژه به اين نام خوانده مي‌شد). دستگيرشدگان شمار ديگري از اعضاي شبكه كودتا را لو دادند و تا جايي كه مي‌دانيم چند صد نفر، تابستان 1359 در چنين روزهايي دستگير شدند و حداقل چند صد نفر ديگر هم يا گريختند يا اصلا شناسايي نشدند. براي اين پرسش كه «كودتا چگونه لو رفت؟» هنوز پاسخ كاملي نداريم، اما از آن مهم‌تر اين واقعيت است كه توطئه كودتا، بخشي از نقشه بزرگ‌تر دولت عراق بود. چنان كه گازيوروسكي مي‌نويسد: «عراق احتمالا كمي بعد از ماجراي نوژه به ايران حمله مي‌كرد، حتي اگر نقشه موفق شده بود. به علاوه، هرجور بي‌ثباتي و هرج‌ومرجي كه ماجراي نوژه در پي مي‌آورد احتمال حمله عراق را بيشتر مي‌كرد، چه طرح نوژه نهايتا شكست مي‌خورد و چه پيروز مي‌شد. بنابراين عراق كمابيش از هر حاصلي كه ماجراي نوژه مي‌داد، سود مي‌برد».