حق مسلم حتي براي رياض
حسن بهشتي‌پور
عربستان سعودي نيز مانند هر كشور ديگري در جهان اگر فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش را تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پيش ببرد نبايد محدوديتي براي توليد كيك زرد، اورانيوم غني شده و استفاده صلح‌آميز از انرژي هسته‌اي داشته باشد. همان طور كه شعار دولت ايران بود «انرژي هسته‌اي حق مسلم ماست» فقط اين حق ويژه يا مختص به ايران نيست بلكه حق مسلم همه كشورهايي است كه زير نظر آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي فعاليت كنند. عربستان سعودي هم مانند ديگر اعضاي آژانس انرژي اتمي طبق بند دوم پيمان عدم اشاعه هسته‌اي NPT كه عربستان هم آن را امضا و تصويب كرده از همين حق برخوردار است كه بتواند فعاليت هسته‌اي صلح‌آميز داشته باشد. مادامي كه آژانس نظارت و كنترل كافي بر فعاليت‌هاي هسته‌اي عربستان سعودي داشته باشد، حق رياض هم چه براي بهره‌برداري از انرژي صلح‌آميز هسته‌اي و چه در اختيار داشتن چرخه سوخت هسته‌اي محفوظ است. وجه تمايزي ميان ايران و عربستان وجود دارد كه ايران به صورت داوطلبانه اجراي پروتكل‌هاي الحاقي پيمان عدم اشاعه را پذيرفته اما عربستان سعودي چنين تعهدي نداده است. پروتكل‌هاي الحاقي با اجازه به بازرسان آژانس براي بازرسي‌هاي سرزده و نظارت بر مكان‌هاي اعلام نشده مشكوك از جمله تاسيساتي كه اخيرا از طرف رسانه‌ها به عنوان تاسيساتي براي توليد كيك زرد اعلام شده است، مي‌تواند شفافيت بسيار بيشتري به برنامه هسته‌اي يك كشور بدهد. به هر تقدير عربستان سعودي به دليل جاهطلبيهاي منطقه‌اي و سوابق عربستان سعودي بايد اين نظارت‌هاي مضاعف هم بر اين كشور انجام شود. به هر حال عربستان سعودي به لحاظ سياسي كارنامه چندان روشني ندارد و نمي‌توان تنها به وعده و مواضع اعلاني آن براي صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي‌اش اعتماد كرد. پذيرش پروتكل‌هاي الحاقي از سوي رياض مي‌تواند اين اعتماد را افزايش و اجازه دهد تا جامعه جهاني با ديد مثبت به برنامه هسته‌اي عربستان نگاه كند. عربستان سعودي تا پيش از اين به ايالات متحده امريكا اصرار مي‌كرد كه فناوري غني‌سازي اورانيوم را از اين كشور دريافت كند. اما مقام‌هاي امريكايي همواره اين نگراني را داشتند كه حكومت پادشاهي سعودي كه اصولا نمي‌توان روي تصميم‌ها و آينده آن حساب چنداني باز كرد، چگونه مي‌تواند برنامه غني‌سازي اورانيوم را در اختيار داشته باشد. به اضافه اينكه امريكا اگر مي‌پذيرفت كه اين فناوري را در اختيار عربستان سعودي قرار دهد در واقع وارد تناقض با خودش و با استاندارد دوگانه در دو سوي خليج فارس مواجه مي‌شد كه از يك سو مي‌گويد، كشورهاي ديگر از جمله ايران حق ندارند غني‌سازي اورانيوم داشته باشند اما خودش اين فناوري را در اختيار عربستان قرار مي‌دهد. بسياري از مخالفت‌ها در واشنگتن با اين انگيزه است كه اگر امريكا مي‌خواهد جلوي اشاعه فناوري هسته‌اي را در منطقه خاورميانه بگيرد نبايد به عربستان سعودي هم در اين زمينه مجوزي بدهد.
بخش ديگري از مقام‌ها و رسانه‌هاي امريكايي معتقدند كه در رقابت ميان امريكا و قدرت‌هاي جهاني ديگر همچون چين و روسيه در منطقه خاورميانه اگر امريكا حاضر به كوتاه آمدن در مقابل خواست عربستان نشود، نهايتا از رقباي جهاني‌اش عقب مي‌افتد و به نوعي، رياض را به دامن چين و روسيه مي‌فرستد. موضوع برنامه هسته‌اي عربستان سعودي خيلي جديد نيست. در دوران باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا هم اين مساله بارها و بارها مطرح شد. واشنگتن هنوز نتوانسته به يك استراتژي جامع و مشخص در قبال برنامه هسته‌اي رياض برسد. از يك سو به دليل اتحاد راهبردي ميان دو كشور، امريكا تلاش مي‌كند تا همكاري‌هاي هسته‌اي‌اش را با عربستان را ادامه دهد، توافق‌ها و قراردادهايي هم امضا شده كه هنوز جزييات دقيقي از آنها منتشر نشده است. اما از سوي ديگر امريكايي‌ها نمي‌خواهند با چراغ سبز دادن به عربستان براي پيگيري برنامه غني‌سازي اورانيوم در خاك خودش ديگر كشورهاي منطقه را هم به همين اقدام تشويق كنند. آنچه از سوي ناظران بين‌المللي به ويژه ايران مد نظر است، اين است كه تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي عربستان چه در همكاري با امريكا و چه در همكاري با كشورهاي ديگر به شكل شفاف و روشن تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي انجام شود.
اخبار در مورد برنامه هسته‌اي عربستان سعودي در شرايطي منتشر مي‌شود كه امارات متحده عربي قرار است از آذر ماه سال جاري اولين رآكتور هسته‌اي خود را به بهره‌برداري برساند. جاهطلبيهاي هسته‌اي عربستان سعودي و امارات متحده عربي كاملا متمايز از يكديگر هستند. امارات با امكانات محدودي كه دارد، برنامه‌ريزي كرده است كه به سمت برق هسته‌اي برود. تا چند ماه ديگر امارات متحده عربي اولين كشور عربي خواهد بود كه به توليد برق هسته‌اي مي‌رسد. بعد از سرمايه‌گذاري چندين ميليارد دلاري با همكاري كره جنوبي و چندين كمپاني چند مليتي در همكاري و با چراغ سبز امريكا، امارات متحده نهايتا توانست چند هفته پيش در اين نيروگاه سوخت‌گذاري كند. اما عربستان اهداف متفاوتي دارد. عربستان دوست دارد كه در خاك خودش چرخه سوخت هسته‌اي داشته باشد و مهم‌تر اينكه با پاكستان وارد گفت‌وگو و مذاكره شده‌اند تا بتوانند از توانايي‌هاي هسته‌اي نظامي اين كشور هم بهره‌مند شوند. علاوه بر همه اينها عربستان سعودي هنوز پروتكل‌هاي الحاقي را نپذيرفته است.