هزينه دادرسي در دادگاه‌ها

هزينه دادرسي به وجوهي اطلاق مي‌شود كه شخص شاكي يا خواهان يا خوانده يا متهم در جريان رسيدگي به موضوع دعوي در دادگستري پرداخت مي‌كنند تا به دعوي رسيدگي شود اين هزينه‌ها شامل هزينه اوراق، تصديق اوراق، هزينه دادخواست و شكواييه، هزينه كارشناسي و... مي‌شود. طبق اصل ۳۴ قانون اساسي دادخواهي حق مسلم هر فرد است و هر كس مي‌تواند به منظور دادخواهي به دادگاه‌هاي صالح رجوع كند. بديهي است مطرح كردن دعوي در دادگستري هزينه‌هايي براي فرد دارد. بايد توجه داشت كه به جز در موارد استثنايي تا هزينه دادرسي را پرداخت نكنيد، به دعواي شما رسيدگي نخواهد شد! پيش از هر چيز ضروري است بدانيم كه دعاوي با هم متفاوت هستند و بر اين اساس هزينه دادرسي آنها هم متفاوت است. در يك تقسيم‌بندي دعاوي به دعاوي كيفري (جزايي) و حقوقي تقسيم مي‌شود. دعوي كيفري دعوايي است كه با تقديم شكواييه و نوعا با مراجعه به دادسرا آغاز مي‌شود. موضوع دعوي كيفري جرم است. هزينه دعاوي جزايي در اكثر موارد رقم زيادي نيست ولي در خصوص برخي از جرايم از جمله جرم صدور چك پرداخت نشدني موضوع متفاوت است. براي رسيدگي به جرم صدور چك پرداخت ‌نشدني در صورتي كه وجه چك بيش از يكصد ميليون ريال باشد شاكي مكلف است يك در هزار مبلغ چك را به عنوان هزينه رسيدگي جزايي پرداخت كند. يعني براي هر يك ميليارد تومان بايد حدود يك ميليون تومان هزينه پرداخت كند. چنانچه مبلغ چك بيشتر باشد به همين نسبت هزينه بيشتري پرداخت مي‌شود.  دعواي حقوقي دعوايي است كه در آن حقي مورد تضييع يا انكار قرار مي‌گيرد و براي رسيدگي به آن دادسرا مراجعه نمي‌شود بلكه در اين دعاوي افراد براي احقاق حق خود به مراجعي مانند دادگاه يا شوراي حل اختلاف مراجعه مي‌كنند. 

اين دسته از دعاوي خود به دو دسته تقسيم مي‌شوند: دعاوي مالي و دعاوي غيرمالي. بديهي است كه نحوه محاسبه هزينه دادرسي اين دعاوي با يكديگر يكسان نيست. هزينه دعوي غيرمالي نيز همانند هزينه دعاوي كيفري ناچيز است و از بيان آن صرف نظر مي‌شود. هزينه دعاوي مالي به اين نحو است:  تا مبلغ 20 ميليون تومان، دو و نيم درصد از كل مبلغ خواسته و مازاد بر 20 ميليون تومان، سه و نيم درصد مبلغ خواسته در مرحله بدوي و اعتراض به راي به اين ترتيب اگر خواسته شما ۱۵ ميليون تومان باشد، هزينه دادرسي شما چيزي در حدود ۳۷۵ هزار تومان (+ ۵ هزار تومان هزينه تقديم دادخواست + بهاي اوراق مورد نياز) خواهد شد. حال اگر خواسته‌ شما معادل ۳۵ ميليون تومان باشد، هزينه دادرسي حدود يك ميليون و 25 هزار تومان مي‌شود. هزينه رسيدگي در مرحله تجديدنظر چهار و نيم درصد و در مرحله فرجام پنج و نيم درصد است. اين هزينه‌ها دو مشكل عمده دارد؛ اول اينكه خود اين ارقام زياد است و در يك دعوي حقوقي مالي حدود 17 درصد خواسته مي‌شود كه رقم سنگيني است و حتي در بخش خصوصي نيز چنين ارقامي مطالبه نمي‌شود. دوم اينكه اين هزينه‌ها سقف ندارد و هر چه ارزش خواسته بيشتر باشد، هزينه رسيدگي ببشتر مي‌شود. اين در حالي است كه بين رسيدگي به دو چك 500 ميليون ريالي و چك 70 ميليارد ريالي با رسيدگي به دعواي مطالبه خسارت 100 ميليون ريالي و 500 ميليارد ريالي هيچ تفاوتي جز رقم چك يا خواسته وجود ندارد. جالب است وقتي براي ديگران قانون يا بخشنامه تهيه مي‌شود هر چه رقم بالاتر مي‌رود درصد حق‌الزحمه كمتر مي‌شود يا براي آن رقم خاصي تعيين مي‌شود. اميد است با توجه به اينكه ماهيت رسيدگي به اين دعاوي صرف‌نظر از رقم خواسته هيچ تفاوتي با يكديگر ندارد، حداقل حد يقفي براي هزينه دادرسي تعيين شود.  گفته‌اند: دولت‌ها دو دست دارند دستي‌گيرنده و دستي‌دهنده كه دست‌گيرنده دراز و به جيب همه مردم مي‌رسد ولي دست‌دهنده كوتاه و فقط به برخي مي‌رسد. مناسب است دست‌گيرنده قدري كوتاه شود و همان‌ گونه كه حق‌الوكاله وكلاي دادگستري سقف معيني دارد، براي وصول هزينه‌هاي دادرسي نيز سقفي در نظر گرفته شود. اين مهم همت قواي سه‌گانه را مي‌طلبد و تنها وظيفه قوه قضاييه نيست.