دوره شيوع: 1249 تا 1344 (طاعون انساني در ايران، پيش از اين تاريخ در چند دوره شيوع پيدا كرده بود و از جمله در سال‌هاي 873، 965، 1006، 1105، 1109 شمسي)
منطقه شيوع: تهران، گيلان، بوشهر، كرمانشاه، خراسان، سيستان و بلوچستان، كردستان، هرمزگان، خوزستان، آذربايجان(به دنبال شيوع طاعون در دوران سلطنت ناصرالدين شاه، پزشكان غيرايراني كه از معلمان دارالفنون بودند در نتايج تحقيقات خود، كانون شيوع بيماري را در منطقه كردستان شناسايي كردند.
گفته مي‌شود كه اولين كتاب راهنما درباره پيشگيري و درمان مبتلايان در ايران توسط محمد رازي‌طباطبايي، رييس پزشكان نظامي و در سال 1254 نوشته شد. در همين ايام دكتر جوزف ديزاير تولوزان؛ پزشك مخصوص ناصرالدين شاه هم تحقيقاتي درباره شيوع بيماري در استان‌هاي كردستان و خراسان انجام داد و او هم كانون‌هاي بيماري را به طور دقيق در برخي از روستاهاي استان كردستان شناسايي كرد.
اولين ايستگاه قرنطينه، سال 1277 و در بندر بوشهر و پس از آن ايستگاه‌هاي ديگري در مناطق پرتردد و مركز تجارت بين‌المللي همچون بندرانزلي و آستارا داير شد. با تاسيس انستيتو پاستور در دي ماه 1299 در كشور، واكسيناسيون عمومي آغاز شد و به دنبال تحقيقات، تيم اعزامي اين موسسه به منطقه كردستان و تحت نظارت مارسل بالتازارد؛ مدير وقت انستيتو پاستور، محققان ايراني؛ دكتر منصور شمسا و دكتر يونس كريمي، مخازن آلوده به باسيل طاعون را بين 4 گونه جوندگان ساكن در استان كردستان شناسايي كردند.
آمار مرگ: (در قرن‌هاي 9، 10، 11 و 12 شمسي به دنبال شيوع طاعون در استان‌هاي گيلان، آذربايجان، قزوين، زنجان، همدان، قم و اردبيل، در قزوين و اردبيل حدود 30 هزار نفر، در قم حدود 12 هزار نفر و حدود 20 هزار نفر در همدان جان خود را از دست دادند.)
در فاصله سال‌هاي 1249 تا 1344، 7 هزار و 333 نفر. بيشترين فوت در اين فاصله زماني به ترتيب در سال‌هاي 1249(سقز و بانه با 1000كشته) 1254(شوشتر با 1800كشته) 1256(سبزوار با 1000كشته) 1284(سيستان و بلوچستان با 1409كشته) 1291(بوشهر با 725كشته) و 1295(آبادان با 409كشته) اتفاق افتاد و به دنبال واكسيناسيون عمومي از سال 1302 به بعد آمار فوت كاهش قابل توجه داشت و دو رقمي شد تا در نهايت آخرين قرباني طاعون در ايران يك بيمار در كردستان بود كه سال 1344 فوت كرد.
وبا
دوره شيوع: سال‌هاي 1269/ 1281/ 1295/ 1301/ و 1384
منطقه شيوع: گيلان، سمنان، تهران، فارس، اصفهان، خوزستان، كرمانشاه، خراسان، آذربايجان شرقي و مازندران
آمار مرگ: بيش از 30 هزار نفر(پيش از سال 1269، 5 موج همه‌گيري وبا در كشور اتفاق افتاده بود. با شيوع ششمين موج بيماري در سال 1269 حدود 2000 نفر در شوشتر و حدود 20 هزار نفر در تهران فوت كردند. يكي از بزرگ‌ترين امواج شيوع بيماري با بروز قحطي بزرگ و طي سال‌هاي 1296 تا 1298(بعد از آغاز جنگ جهاني اول 1919-1917) تشديد شد كه گفته مي‌شود در اين دوره 25 الي 40 درصد از جمعيت كشور(حدود 2ميليون نفر) به دليل گرسنگي و بيماري‌هاي ناشي از سوءتغذيه(وبا، طاعون و حصبه) جان خود را از دست دادند.(سال 1295 از 344 مبتلاي وبا در مازندران 188 نفر، از 311 مبتلاي وبا در خراسان 308 نفر و از 961 مبتلاي وبا در آبادان 911 نفر فوت كردند) به دنبال تاسيس انستيتو پاستور در ايران(دي1299) و توليد واكسن، مرگ و مير وبا در كشور كاهش يافت و در اپيدمي سال 1384 از جمع 1133 مبتلا كه 80 درصد ساكن مناطق شهري و 60 درصد در گروه سني 15تا 39 سال بودند 12نفر(1.06درصد) فوت كردند.
آنفلوآنزاي اسپانيايي 1918
دوره شيوع: سال 1296
منطقه شيوع: كشوري/ بيماري از مرز غربي، شمال غربي و جنوب شرقي- از طريق بغداد به كرمانشاه، قفقاز به تبريز و سربازان هندي مستقر در بوشهر- وارد شد و به تهران، همدان، سيستان، قزوين و خراسان رسيد.
آمار مرگ: شيوع اين بيماري ويروسي در ايران با بروز وبا و قطحي بزرگ در كشور همزمان شد و به همين دليل تعداد قربانيان افزايش يافت. آمار مرگ در قبايل و عشاير به مراتب بيشتر بود چنانكه گفته مي‌شد 30 درصد از جمعيت قبايل و عشاير قشقايي بر اثر ابتلا به بيماري فوت كرده‌اند. گزارش‌هاي دولت، فوت 5 هزار بيمار از جمعيت 50 هزار نفري شهر شيراز را تاييد كرد و آمار مرگ در شهر كرمانشاه 1 درصد اما در روستاهاي اطراف حدود 20 درصد گزارش شد. گفته مي‌شود، تعداد متوفيان بيماري در تهران هم ظرف يك دوره 3 ماهه حدود يك درصد جمعيت پايتخت بوده است. تخمين‌هاي ثبت شده از فوت 902 هزار الي 2 ميليون و 431 هزار نفر(21.7درصد جمعيت كشور) خبر داده است.
تيفوييد (تب حصبه)
دوره شيوع: سال‌هاي 1343، 1347، 1358، 1389
منطقه شيوع: كشوري
تعداد مبتلايان: سال 1358 تعداد كل مبتلايان 36هزار و 925نفر بود و بيشترين تعداد مبتلا در استان‌هاي كرمانشاه(4599نفر) فارس(4428نفر) خوزستان(3936نفر) مازندران(3088نفر) مركزي(2685نفر) آذربايجان شرقي(2300نفر) كردستان(2114نفر) لرستان(2109نفر) تهران(2079نفر) سيستان و بلوچستان(1764نفر) اصفهان(1559نفر) چهارمحال و بختياري(1351نفر) گزارش شد. از سال 1374 تا امروز كمتر از 10 مبتلا به ازاي 100هزار نفر جمعيت در سال گزارش شده است.(سال 1389 تعداد مبتلايان به 0.52 مبتلا به ازاي 100هزار نفر جمعيت در سال رسيد).
آمار مرگ: سال 1343، 133.4 مبتلا به ازاي 100هزار نفر جمعيت در سال فوت كردند. طي سال‌هاي 1347 تا 1374 هر سال 10 الي 100 مبتلا به ازاي 100هزار نفر جمعيت فوت كردند. سال 1388، 97.8درصد مبتلايان بهبود يافته و 0.6 درصد از مبتلايان فوت كردند.
تيفوس
دوره شيوع: سال‌هاي 1321 تا 1323
منطقه شيوع: كشوري(شيوع بيماري از طريق اسرا و پناهندگان و سربازان لهستاني كه توسط نيروهاي متفقين و از مرز شوروي به ايران منتقل مي‌شدند و بيشترين موارد ابتلا در شهرهاي تهران، زنجان، ساري، سمنان، ماكو، نوشهر، بوشهر، بندرلنگه، كاشان، اراك و شاهرود مشاهده شد.)
آمار مرگ: بنا به گزارش رسمي دولت وقت، ماهانه 1000نفر در شهر تهران(شيوع تيفوس در ايران در ايام وقوع جنگ جهاني دوم اتفاق افتاد در حالي كه از سال 1320 دومين قحطي بزرگ در كشور آغاز شده بود. بنا به گزارش‌هاي موجود، دولت وقت از بابت بهبودي 95درصد مبتلايان اطمينان داشت اما كمبود شديد مواد غذايي، دارو، وسايل بهداشتي، نقاهتگاه مناسب و بي‌پولي دولت وقت براي خريد پني‌سيلين كه يك داروي نوظهور و گران‌قيمت بود، نگراني‌ها از بابت افزايش تعداد مبتلايان و آمار فوت را دامن مي‌زد. يك سال پس از پايان جنگ جهاني دوم و به دنبال خروج نيروهاي متفقين از ايران، موج شيوع تيفوس در كشور فرو نشست.)
آنفلوآنزاي خوكي H1N1
دوره شيوع: خرداد تا دي 1388
منطقه شيوع: كشوري
تعداد مبتلايان: 3672 نفر
آمار مرگ: 140 نفر (3.8درصد مبتلايان - 67 درصد در گروه سني 15تا 65 سال)
كوويد 19
دوره شيوع: 30 بهمن 1398 تاكنون
منطقه شيوع: كشوري
تعداد مبتلايان: (تا ظهر 24شهريور 1399) 404 هزار و 648 نفر
آمار مرگ: ۲۳ هزار و ۳۱۳ نفر
منابع:
- پايگاه اطلاع‌رساني تاريخ ايراني
- پايگاه اطلاع‌رساني سازمان بهداشت جهاني WHO
- مركز ملي اطلاعات بيوتكنولوژي NCBI
- Wikipedia.org