پاييز، كرونا و آلودگي هوا

فصل پاييز براي شهرهاي بزرگ كشور غير از موسم رنگ و برگريزان، موعد آلودگي هواست. سرماي هوا و وقوع پديده وارونگي دما، افزايش روزهاي ناسالم هوا را براي ساكنان كلانشهرها در پي دارد. بهبود كيفيت هوا در هزارتوي به هم پيچيده قانون هواي پاك و آيين‌نامه‌هاي اجرايي آن با انبوهي از مصوبات معطل مانده در محورهاي مختلف آلودگي هوا از جمله از رده خارج كردن خودروها و موتورسيكلت‌هاي فرسوده، بهبود كيفيت سوخت، ارتقاي استاندارد خودروهاي نو، توسعه و تجديد ناوگان حمل و نقل عمومي، بهبود وضعيت محيط زيستي صنايع و نيروگاه‌ها موجب شده تا به مجرد بروز پايداري هوا و رخداد اينورژن، روزهاي ناسالم با شاخص ذرات معلق كمتر از دو و نيم ميكرون از راه برسند و كلانشهرها را در لايه سياهي از دود محبوس كنند! با وجود گذشت دو دهه از نخستين برنامه جامع كاهش آلودگي هوا براي شهر تهران در سال 1379 مشخص بودن محورهاي اصلي اقدامات در اين حوزه و به رغم قوانين و مصوبات متعدد دولت درباره آلودگي هوا در شهرهاي بزرگ كشور طي 20 سال اخير به خصوص ابلاغ قانون هواي پاك در سال 1396 حركت دستگاه‌هاي متولي براي بهبود كيفيت هوا كند و بطئي بوده است. شايد بي‌انصافي باشد كه برخي اقدامات انجام شده طي اين سال‌ها براي بهبود كيفيت هوا همچون حذف سرب از سوخت، كاهش غلظت آزبست در هوا با ممنوعيت مصرف آزبست در لنت‌هاي ترمز، ارتقاي حداقلي استاندارد خودروها كه موجب شد آلاينده مونواكسيدكربن در هواي شهرها كنترل شود  يا بهبود كيفيت بنزين از نظر انتشار بنزن و سايرآلاينده‌هاي آلي فرار فراموش شود ولي ناگفته پيداست كه فعاليت‌هاي انجام شده در مقابل حجم بارگذاري منابع مولد آلودگي هوا در شهري چون تهران بسيار كمرنگ بوده است! در حال حاضر همزماني آلودگي هوا با بيماري كرونا شرايط متفاوت و پيچيده‌اي را براي شهرهاي بزرگ و آلوده كشور فراهم كرده است. از يك سو مواجهه با آلاينده ذرات معلق در هوا مي‌تواند منجر به تشديد بيماري‌هاي قلبي و ريوي و تضعيف سيستم ايمني بدن شود و از سوي ديگر برخي راهكارهاي گذشته چون ترغيب مردم به استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي در شرايط فعلي كارساز نبوده و تردد فزاينده خودروهاي شخصي نيز خود موجب تشديد آلودگي هوا مي‌شود. در عين حال هر چند در نگاهي گذرا و مقايسه‌اي ميان آلودگي هوا و كرونا، اين بيماري ويروسي به واسطه آثار و تبعات سريع خود بر پيكره جوامع بسيار هولناك‌تر به نظر مي‌رسد ولي علاوه بر هزينه‌هاي سنگين مستقيم و غيرمستقيم آلودگي هوا بر اقتصاد جهان بايد اذعان كرد كه عوارض بهداشتي و مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا كمتر از خسارات جاني ناشي از كرونا نيست. گزارش سازمان بهداشت جهاني به مرگ سالانه ۷ ميليون نفر بر اثر آلودگي هوا در جهان اشاره مي‌كند كه اين آمار در كشور ما به استناد گزارش وزارت بهداشت 11 هزار مرگ سالانه منتسب به آلودگي هواست، 8.9 درصد از مرگ‌ها در كشور به دليل اين آلودگي رخ مي‌دهد و سالانه 5.7 ميليارد دلار هزينه مرگ‌هاي زودرس مربوط به آلودگي هوا در كشور است. شايد اگر آلودگي هوا به جاي عوارض تدريجي و ميان‌مدت خود مي‌توانست همانند اين ويروس تاجدار كه بنيان‌هاي اجتماع را در طرفه‌‌العيني زير و رو كرده است، ظاهر شود آنگاه ديگر مصوبات لازم‌الاجراي كاهش آلودگي هوا در پيچ و خم‌هاي اداري و با توجيه نبود اعتبارات(و صد البته نداشتن اولويت) عقيم نمي‌ماندند.