نمي‌دانستند كه ما بذر بوديم
محمود فاضلي
هفده سال از درگذشت علي‌عزت بگوويچ، اولين رييس شوراي رياست‌جمهوري بوسني و هرزگوين گذشت و به همين مناسبت مراسمي با حضور مقامات دولتي، ديپلمات‌هاي خارجي، نمايندگان تشكل‌هاي كهنه سربازان و اعضاي حزب اقدام دموكراتيك بر مزار او برگزار شد. او اولين رييس‌جمهور كشور بوسني و هرزگوين پس از استقلال آن و فرمانده ارشد ارتش اين كشور در زمان تجاوزات نظامي به آن بود. او پس از فراغت از تحصيل، با جمعيت علمــاي هدايت كــه در بيداري ِ يوگسلاوي بعد از جنگ جهاني مسلمانان دوم سهم بسزايي داشــت، همكاري كرد و در 21ســالگي به علت اعتقادات اسلامي و تلاش براي رواج ارزش‌هاي اسـلامي در جامعه كمونيستي يوگسلاوي به سه سال زندان محكوم شد.
بگوويچ در پايان دهه 1980، پس از يك دوره مبارزه سياسي و نقش در فروپاشي كمونيسم و استيلاي ناسيوناليسم به شهرت رسيد. در سال 1983 بار ديگر توسط كمونيست‌ها دستگير و به 14 سال زندان محكوم شد. در سال 1989 آزاد شد و حزب اسـلامي اقدام دموكراتيك را بنيان گذاشت. پس از فروپاشي يوگسلاوي، در اواخر سال 1990 به رياست‌جمهوري بوسني انتخاب و به مدت پنج سال (1996-1990) اين مقام را برعهده داشت.
كمتر از 6 ماه پس از آن، آشوب و نابساماني مناطق تحت كنترل فدراسيون يوگسلاوي سابق را فرا گرفت و مردم كرواسي خواهان اســتقلال از صربستان شــدند. بگوويچ نيز رفراندومي براي تمايل يا عدم تمايل مردم به استقلال برگزار كرد كه مردم بوسني يكپارچه خواهان استقلال شدند و در مارس 1992 استقلال بوسني اعلام و موجب نگراني و سپس شورش بزرگ قومي اقليت صرب ســاكن بوسني با حمايت صربستان شد. بگوويچ پس از رياست‌جمهوري و در پي پيمان صلح ديتون نيز چهار سال (2000-1996) به عنوان عضو شوراي رياست‌جمهوري زمام امور را به دست داشت. در ميان تمام سران شش جمهوري يوگسلاوي سابق، تنها فردي بود كه در تمام طول عمر خود ضد كمونيسم باقي ماند. او فردي مومن، ساده‌زيست، جدي و داراي شخصيتي آرام بود. دوران سياسي او اگرچه كوتاه بود اما تاريخ و دست سرنوشت او را بازيگر نقش اول جنگ وحشيانه و غم‌انگيز بالكان قرار داد.
در 1992 كه اروپاي غربي در برابر فشار آلمان براي استقلال كشور كرواسي سر تعظيم فرود آورد، بوسني شكل گرفت. در اين زمان بگوويچ بر سر يك دوراهي قرار گرفت. او بايد تصميم مي‌گرفت كه براي استقلال و به رسميت شناخته‌شدن بين‌المللي اقدام كند يا به عنوان زايده‌اي فرعي در دل صربستان بزرگ باقي بماند. در حالي كه هر دوي آنان در پنهان نقشه كشيده بودند تا بوسني را بين خود تقسيم كنند، «او بايد بين سرطان خون يا تومور مغزي يكي را انتخاب مي‌كرد.» بگوويچ در پي‌مذاكرات ژنو، وين، لندن و اوهايو در 1995 تن به معامله «ديتون» داد. او در اين موج وحشتناك از پاكسازي قومي كه جنگي عليه غيرنظاميان بود، جايگاه اخلاقي خود را در ميان رهبران رقيب حفظ كرد. دشمنانش به او لقب بنيادگرايي دادند، اما در واقع بنيادگرايان واقعي رهبران صرب و كروات بودند كه اقداماتي وحشيانه‌تر از رفتار نازي‌ها در اروپا را مرتكب شدند. بگوويچ در حوزه‌هاي مختلف فعاليت‌هاي انساني اثري بزرگ بر جاي گذاشت و با جذابيت تكرارنشدني خود، مي‌دانست چگونه روح‌ها را تسخير كند. او باور داشت كه بوسني فقط يك قطعه زمين نيست بلكه يك عقيده است مبني بر اينكه انسان‌هاي پيرو اديان مختلف مي‌توانند باهم زندگي كنند. او تاكيد داشت «ما را به خاك سپردند. ولي نمي‌دانستند كه ما بذر بوديم.»
اگرچه او 17 سال است كه در ميان مردم بوسني نيست اما وارثان او به طرق مختلف از جمله برگزاري نشست‌هاي بين‌المللي به دنبال آن هستند مانع انكار نسل‌كشي به ويژه در فضاي عمومي بوسني و منطقه باشند. پارلمان بوسني با وجود همه ابتكارات هنوز نسبت به آنچه بايد انجام دهد يعني تصويب قانون مجازات افراد منكر نسل‌كشي بي‌تفاوت است. با وجود احكام دادگاه بين‌المللي لاهه براي رسيدگي به جنايات جنگي در يوگسلاوي سابق، نسل‌كشي سربرنيتسا همچنان انكار مي‌شود و رهبران سياسي و ديني صرب با انكار نسل‌كشي و تجليل از جنايتكاران جنگي به قربانيان توهين مي‌كنند. سربرنيتسا بزرگ‌ترين نسل‌كشي در اروپا پس از جنگ جهاني دوم زخم عميقي است كه هر بار انكار شود دو باره باز مي‌شود. عزت بگوويچ كه بوسني آزادي خود را مديون او مي‌داند در 19 اكتبر 2003 در 78 سالگي در سارايوو درگذشت.