جاي خالي يك درس
رامين يزدان‌شناس
معلمان، والدين و كودكان به علت شرايط اضطراري كرونا، بدون هيچ آمادگي و آموزش قبلي، از لحاظ فني، مديريتي، آموزشي و تربيتي، وارد يك فضاي جديد آموزشي و تعاملي شده‌اند. در دنياي كودكان، وسيله‌اي براي سرگرمي و بازي، به يك‌باره تبديل به وسيله‌اي براي آموزش شده و جاي مدرسه و كلاس درس را گرفته است. اين تغيير كاركرد سريع و عدم شناخت كافي پيامدهاي مثبت و منفي آن مي‌تواند در تربيت و توانمندي نسل بعدي، آثار جبران‌ناپذيري بگذارد.
در اين شرايط جديد آموزشي، غالبا اطلاعات كودكان حداقل در مسائل فني و استفاده از اين ابزارها و تكنولوژي‌ها (و نه مسائل اجتماعي و ايمني)، بيشتر از والدين و معلمان است. اين زنگ خطري جدي براي امنيت و سلامت كودكان در مواجهه با استفاده گسترده از اين رسانه و فضاست. عموما والدين و معلمان نيز ديدگاه و ايده روشن و واضحي براي مشكلات و بايد و نبايدهاي فضاي مجازي و مخاطرات آن براي كودكان ندارند كه بخواهند يا بتوانند استفاده كودكان را نظارت و مديريت كنند و آنها را در بهره‌برداري صحيح و امن از اين فضا راهنمايي و آموزش دهند.
در دهه‌هاي اخير و با ورود تكنولوژي‌هاي متفاوت به زندگي، بارها اين جمله را شنيده‌ايم كه قبل از استفاده از هر ابزار يا خدماتي بايد فرهنگ استفاده از آن را آموخت. به نظر مي‌رسد در زمينه استفاده از فضاي مجازي و رسانه‌هاي ديجيتال براي آموزش آنلاين، با توجه به خطرات آن، به‌طور جدي و رسمي به آموزش و اطلاع‌رساني نياز است. كودكاني كه اغلب تا چند ماه قبل، اجازه يا امكان استفاده از اينترنت و رسانه‌هاي ديجيتال را نداشته‌اند، اكنون به ناگاه و بدون آمادگي قبلي، وسط سرزمين رسانه‌هاي ديجيتال هل داده و به نوعي رها شده‌اند و براي آنها استفاده از اين فضا، از يك «نبايد» به صورت يك «بايد» جدي در آمده است.
با توجه به گسترش روزافزون استفاده از رسانه‌هاي ديجيتال و همچنين گسترش استفاده از فضاي مجازي در مسائل مالي، اداري، آموزشي و روزمره كه امروزه از يك «امكان» به يك «اجبار» بدل شده است؛ همان‌گونه كه مهارت‌ها و علوم اجتماعي را در دروس رسمي به دانش‌آموزان آموزش مي‌دهيم و ارزيابي مي‌كنيم، لازم است به صورت يك واحد رسمي درسي، مسائل مرتبط با زندگي فردي و اجتماعي در فضاي مجازي را به كودكان و دانش‌آموزان در مدارس آموزش دهيم.
در سطوح مختلف دبستان تا دبيرستان، با توجه به نياز هر گروه سني، اين موارد بايد به صورت مدون و استاندارد در درس «آشنايي با رسانه‌هاي ديجيتال و قواعد زندگي در فضاي مجازي» به دانش‌آموزان آموزش داده شود: مسائل مرتبط با امنيت در فضاي مجازي، جرايم و ايمني در مقابل تبهكاري در فضاي مجازي، قوانين و مقررات حاكم بر شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي مجازي، حقوق و تكاليف فردي، حريم خصوصي و حفاظت از آن در فضاي مجازي، روش‌هاي كسب اخبار و اطلاعات صحيح از رسانه‌هاي ديجيتال و محافظت در برابر اخبار جعلي و شايعات، آشنايي با زندگي و كسب و كار ديجيتال و آنلاين، شناخت مسائل فني، محدوديت‌ها و امكانات در فضاي مجازي. از ميان موارد فوق مباحث مرتبط با امنيت، حريم خصوصي و محافظت در برابر اخبار جعلي، داراي اولويت و اهميت ويژه است.
امكانات فضاي آنلاين همانند يك خودرو است كه قطعا مزاياي بسياري دارد ولي استفاده بدون آموزش و بدون رعايت قوانين آن مي‌تواند باعث صدمه به خود فرد و ديگران شود. با توانمندسازي رسمي دانش‌آموزان در شناخت رسانه‌هاي ديجيتال و آموزش قواعد و مهارت‌هاي زندگي فردي و اجتماعي در فضاي مجازي، مي‌خواهيم آنها متفكراني مستقل باشند تا با آشنايي به ابزار و فضا، فرصت‌ها و خطرات را تشخيص دهند و سپس تصميمات صحيح و آگاهانه بگيرند. اين مبنايي خواهد بود تا افق جديدي در دنياي ديجيتال به روي كودكان باز شود و فضاي جديد جايي نباشد كه ناگاه در آن هل داده شده باشند، بلكه در مكاني قرار بگيرند كه به آن شناخت دارند و تهديدات و فرصت‌هاي آن را مي‌شناسند و مي‌توانند از آن بهره‌برداري كنند. در غير اين صورت علاوه بر از دست دادن فرصت توانمندسازي جامعه و كودكان در بهره‌برداري از امكانات فضاي مجازي، شاهد افزايش روزافزون قربانيان سوءاستفاده‌هاي فردي و جمعي رسانه‌هاي ديجيتال و فضاي مجازي خواهيم بود. حال كه فضاي مجازي رسما به محيط آموزش و زندگي اجتماعي كودكان تبديل شده است، سواد زندگي در اين فضا، همانند ساير مهارت‌هاي اجتماعي و انساني بايد به‌طور رسمي در مدارس تدريس و رشد و بازخورد آن ارزيابي شود.