واكسن‌هاي كوويد 19 و ايران
امير صدري
عقل و علم به ما مي‌گويند حالا واكسن كرونا و تزريق هرچه سريع‌تر آن يك بايد است.
اما در مورد واكسن‌هاي احتمالي در دسترس چه مي‌دانيم:
1- واكسن فايزر- بيونتك: واكسني كه با همكاري مشترك غول داروسازي امريكايي و شركت كوچك نوپاي آلماني ساخته شده اولين واكسني است كه توانست مجوز سازمان غذا و داروي امريكا (FDA) را بگيرد و به پخش عمده جهاني برسد. مراحل كارآزمايي باليني (آزمايش روي نمونه‌هاي آزمايشگاهي، شمار كم‌جمعيت انساني و جامعه بزرگ‌تر در مقايسه با گروه‌هاي كنترل) در بسياري از كشورهاي جهان انجام شد. اين واكسن در انگلستان و بعد در امريكا مجوز توزيع در جمعيت عمومي را يافته و در مجموع ۶ كشور به واكسن مجوز داده‌اند. هر دوز اين واكسن حدود ۴۰ دلار قيمت دارد كه هر فرد به ۲ دوز با فاصله تزريق حدودا يك ماه نياز دارد. اين واكسن دماي نگهداري ۷۰- درجه مي‌خواهد. به نظر مي‌رسد كشورمان براي خريد اين واكسن (به دليل كمبود امكانات لجستيكي مثل هواپيما و سيستم توزيع گسترده با يخچال‌هاي متعدد با دماي 70-) و همين‌طور قيمت بالاي آن اقدام نخواهد كرد. جالب است كه فايزر اعلام كرده واكسن را مستقيما به دولت‌ها تحويل مي‌دهد و هيچ سودي براي واكسن‌هاي خود دريافت نخواهد كرد تا واكسن‌ها عادلانه در جهان توزيع شود.
2- واكسن مدرنا، اين واكسن در حال بررسي توسط FDA است و به نظر مي‌رسد به زودي مجوز را دريافت كند. قيمت اين واكسن ارزان‌تر از واكس فايزر است و نگهداري آن به دماي معمول فريزر نياز دارد و اثربخشي آن هم كمي بيشتر است اما امريكا 100 ميليون دوز اول اين واكسن را پيش‌خريد كرده و در سال 2021 هم 100 ميليون دوز به امريكا 200 ميليون دوز به اروپا و 300 ميليون دوز به كانادا، ژاپن، استراليا، قطر و عربستان پيش‌فروش شده است و براي همين تا اواخر سال 2021 اميدي به دريافت اين واكسن در ميزان بالا وجود ندارد.
3- واكسن آسترازنكا- آكسفورد اولين واكسني كه به مراحل كارآزمايي باليني رسيد اما ديرتر به مرحله توزيع عمومي رسيده است. اين واكسن قرار است توسط توليدكننده‌هاي هندي و به نام كوويدشيلد در مقياس بالا توليد شود. آسترازنكا تا پايان سال 2021 حدود 2 ميليارد دوز واكسن توليد مي‌كند كه سهم امريكا 300 ميليون و سهم اروپا هم 300 ميليون دوز است. به نظر مي‌رسد ايران براي تهيه اين واكسن با شركت هندي مذاكره كرده و پيش‌بيني شده است كه شايد در اولين ماه بهار 1400 بين 10 تا 20 ميليون دوز از اين دارو وارد كشورمان شود. اين واكسن از دو واكسن قبلي ارزان‌تر است و احتمالا تا پايان سال 2020 مجوز سازمان بهداشت جهاني را كسب خواهد كرد. شرايط نگهداري آن هم شرايط معمول است.
4- واكسن سينوفارم چين: چيني‌ها چندين واكسن در حال توسعه دارند كه ۲ واكسن آنها به‌طور گسترده در سطح جهان كارآزمايي باليني انجام داده‌اند (سينوفارم و سينوواك) امارات متحده عربي و برزيل نتايج موفقيت‌آميز بالايي براي اين واكسن اعلام كرده‌اند و امارات، بحرين، تركيه، عربستان، اندونزي، آرژانتين و برزيل براي پيش‌خريد آن اقدام كرده‌اند. واكسن چيني درخواست صدور مجوز از سازمان بهداشت و ستم و در كشور وجود ندارد پيش‌بيني اين است كه حداقل در ۶ ماهه و تا تابستان جهاني را داده است اما اين سازمان اعلام كرده در هفته‌هاي آينده ابتدا واكسن فايزر، سپس مدرنا و آسترازنكا و بعد واكسن سينوفارم را بررسي خواهد كرد. جالب است كه قيمت واكسن سينوفارم احتمالا بالاتر از آسترازنكا خواهد بود اما به خاطر نبود مشكل نقل و انتقال مالي اين واكسن يكي از گزينه‌هاي اصلي ايران خواهد بود.
5- واكسن‌هاي ايراني كه براساس اخبار منتشرشده 6 يا 7 واكسن هستند كه يكي از آنها از اوايل دي ماه وارد مرحله كارآزمايي باليني روي انسان خواهد شد و ۲ مورد ديگر هم درحال دريافت مجوز كميته اخلاق براي ورود به مرحله مطالعات انساني هستند. موضوع مهم اما اين است كه باتوجه به نياز به دو دوز (يا سه دوز) براي رسيدن به تاثير مناسب، كارآزمايي باليني چنين واكسني اگر همه ضوابط آن به‌درستي اجرا شود حداقل به ۳ ماه زمان نياز دارد و سپس براي بررسي همه موارد و اهداي مجوز (حتي مجوز داخلي سازمان غذا و دارو) نياز به زمان است و سپس واكسن بايد وارد مراحل توليد انبوه شود ولي خطوط توليد واكسن به ميزان بالا در كشورمان وجود ندارد. براساس اطلاعات به نظر نمي‌رسد اولين دوزهاي واكسن ايراني در بهترين حالت قبل از پاييز 1400
در دسترس قرار بگيرند.
نتيجه‌گيري: (توضيح: از اينجا به بعد مطلب بيشتر تخمين است تا اطلاعات دقيق. قطعا با دراختيار نداشتن اطلاعات كامل هر راهكار و نتيجه‌گيري صرفا فرض خواهد بود. ما براي داستان فرضي‌مان يك داستان خوشبينانه مي‌چينيم): اگر كشورمان بتواند حدود 20ميليون دوز واكسن آسترازنكا، به همين تعداد دوز واكسن سينوفارم و سپس ميزان حداقل دوبرابري از واكسن‌هاي در راه ديگر را خريداري كند، مي‌تواند به واكسيناسيون دوسوم جمعيت كشور اميدوار بود.
زمان: نامعلوم (شروع احتمالا از فروردين 1400)
هزينه: حدود يك ميليارد دلار