متجدد ايراني و البته جهاني

جامعیتِ بیضایی برای منی که اول از همه او را از دهان و ستایش دیگران و سپس از کتاب هایش شناختم ، تمام عیار است. در مطالعه ی او و آثارش همیشه حسرتی بیرون می زند از جنس حسرت فردوسی. همان غمِ از دست رفته ها و طغیان در برابر جهلی که در تاریخ روانه شده. بیضایی موجودی عمیقن تاریخی یست. در دوره ای سر بر می کند که روشنفکری موجود حرف از شاهنامه و سنت های نمایشی را عار می داند . داشته ها و کاشته های آیینی و نمایشی ایرانی را به تسخر می گیرد . توپخانه های انترناسیونال چپ از یک سو و روشنفکریِ شُلکی بعضن از غرب آمده از سوی دیگر فروکاستیِ فرهنگ ایرانی را جار می زنند. بیضایی در دوره ای جوانی می کند که توجه به زبان فارسی، ظرفیت برکشیدن قصه و قصه سازی از متن تاریخ و ادبیات ایرانی عملی بیهوده و تو بگیر یک جور اُملی ست. بگیر تنی کم و چند ازین میان مثل او روی فهم و فرهنگ و زبان فارسی پا سفت می کنند. از آن قافله بسیاری شان استخوان ، خاک کرده اند و سال هاست در گور خود خفته اند. بیژن مفید و علی حاتمی و محمود استاد محمد و عباس جوانمرد. این میان عمر علی نصیریان  دراز باد. به این کار ندارم که بیضایی برای ما و فرهنگ ما و خردتر برای تئاتر و سینمای ما چه کرده! کرده اش روشن و در دید است. من پشت رضا براهنی در نقدش از “ مرگ یزدگرد” می‌ایستم و حرف اش را تکرار می کنم: “بهرام بیضایی، در مرگ یزدگرد، به تألیف جدیدی از تراژدی کهن دست‌یافته است. اساس این تألیف جدید بر ایجاد ایجاز در زبان، حذف روابط منثور کلامی، کاستن از منطق عقلایی مفردات بیان و افزودن بر هیجان و حسّ نمایشی از طریق شعری کردن صوری و بطنی زبان، تقلیل توضیحات و توصیف‌های اجرای صحنه‌ای به تقریب به هیچ، ادغام شخصیت‌ها در یکدیگر ازطریق استفاده از نقلاب کلامی، فراروی از جداسازی جنسی شخصیت‌ها برای بیان جنس یعنی نوع بشر، کاستن از عنصر «در زمانی» ابزار ادبی بیان و افزودن بر شیوه شیوای «همزمانی» قرار گرفته است. درواقع مرگ یزدگرد «بوطیقای» تراژدی کهن را به مبارزه می‌طلبد، به‌رغم آن‌که عناصر اصلی آن را به کار می‌گیرد، و از تجدّد خیره‌سرانه و کاسبکارانه و غربی‌نمایانه روی برمی‌تابد، بی‌آن‌که از تجدّد واقعی یکسر رویگردان شده باشد.” بیضایی با عمر پر باری که داشته برای من که سه نسل بعد ازو آمده ام، تعین بهره برداری از ذخیره بزرگ زبان و اندوخته تاریخ اجدادِ من است. او برای من نگاه به تجربیات بزرگ جهانی را در کنار علاقه مندی و استخراج از آنچه به عنوان ایرانی در فرهنگ و رسوم خود دارم، به برابری و تعادل رسانده است. رتبه بیضایی در تئاتر ایران رتبه ی دانای طوسی در شعر  است و من قدردانِ او بواسطه آنچه تا کنون کرده – که زیاد است و پربار است و ستودنی - هستم.
نویسنده و کارگردان