بابك احمدي
اطلاعيه تجمع اعضا و نمايندگان انجمن‌هاي هفده‌گانه خانه تئاتر در برابر مجلس شوراي اسلامي به منظور طرح خواسته‌هاي صنفي از چند روز قبل در فضاي مجازي دست به دست مي‌شد. برنامه‌ريزي بر اين مبنا استوار بود كه به سبب شرايط خاص حاكم (شيوع ويروس و آلودگي شديد هوا)، اعضاي اصلي انجمن‌ها، فقط جمعي از هنرمندان و چهره‌هاي شاخص هيات‌مديره خانه در اين تجمع حضور داشته باشند كه چنين هم شد. سرانجام صبحِ روز گذشته گروهي از هنرمندان تئاتر در برابر مجلس شورا گردهم آمدند بلكه با كاهش فاصله فيزيكي، مطالبات بهتر به گوش نمايندگان برسد. گفته مي‌شود پيش از شروع تجمع نيز نسخه‌اي از بيانيه نهايي دراختيار اعضاي كميسيون تلفيق مجلس و هيات رييسه قرار گرفت، اما اينكه بيان خواسته‌ها به اين شكل مسالمت‌آميز، فرهنگي و در سكوت، درنهايت موثر خواهد افتاد يا خير، بحث ديگري است كه نتيجه‌اش به مرور زمان روشن مي‌شود.
اين افراد در حالي صبح چهاردهم دي ماه به بهارستان رفتند كه پيش از اين نيز در چند نوبت بيانيه‌هايي خطاب به مسوولان صادر كرده بود. براي نمونه، ششم مرداد ماه 1399، هيات مديره و مديرعامل خانه تئاتر با قادر آشنا، مدير اداره كل هنرهاي نمايشي جلسه‌اي فوق‌العاده برگزار كردند. اعضاي هيات‌مديره در اين جلسه 3 ساعته، ضمن شنيدنِ گزارش مديران دولتي درباره گروه‌ها‌ي متضرر در اثر تعطيلي‌هاي ناشي از شيوع ويروس كرونا، بيانيه خود را در مطالبه‌گري از اوضاعِ بسيار بدِ معيشتي جامعه بزرگ تئاتر ايران صادر كرد.
در متن بيانيه پيشين كه ظاهرا چندان مورد توجه مسوولان قرار نگرفت، آمده بود: «بي‌شك خسارت‌هاي ناشي از شيوعِ ويروسِ كرونا مختصِ همگان بوده و جامعه تئاتر خود را تافته جدا بافته از ديگران نمي‌داند. اما در شرايطي كه تقريبا همه حِرف و صنوف (با سختي‌ها و ناآرامي‌ها و با وجود سوداگراني كه در اين شرايط بحراني و مرگبار دست از اختلاس و تضييع حقوقِ ملت برنمي‌دارند) به كار و فعاليت مشغول شده‌اند، سكوت و بي‌توجهي دولتمردان به تئاتر به هيچ‌وجه پذيرفتني نيست. چگونه مي‌شود كه دولت براي همه امور و مشاغل، خود را موظف به برنامه‌ريزي بداند اما از سرنوشت و آينده كاري خانواده فرهيخته تئاتر غافل باشد؟»
مخاطب اين سكوت و بي‌توجهي در وهله اول مديران وزارت ارشاد بودند، يعني ساكت‌ترين گروه در نه ماه گذشته كه نه براي حفظ معيشت هنرمندان در دوران تعطيلي و ركود و تورم برنامه منسجمي داشتند و نه براي جلوگيري از ورشكستگي و تعطيلي پي‌درپي سالن‌هاي غيردولتي.
بي‌تدبيري به اندازه‌اي بود كه مديران فرهنگي دولت حتي نتوانستند اطلاعيه‌هاي وزارت بهداشت و ستاد مقابله با كرونا را با واقعيت‌هاي موجودِ هنرهاي نمايشي تطبيق دهند. عاملي كه صدور بيانيه ديگري توسط هيات‌مديره خانه تئاتر را به دنبال داشت. آنها 21 آبان ماه نوشتند: «متاسفانه خانواده بزرگ تئاتر ايران در آخرين دستورالعمل از سوي وزارت محترم بهداشت و ستاد ملي مبارزه با كرونا، باز هم شاهد تكرار اشتباهات گذشته است و اين اصرار به عدم مشورت و عدم بهره بردن از راي صاحب‌نظران را از سوي آن بزرگواران درك نمي‌كند.»
و در ادامه آمده بود: «خانواده مظلوم و شريف تئاتر در بيماري، بي‌دارويي، بيكاري، گراني و فقر دست و پاي دايم مي‌زنند به اين اميد كه مديران و مسوولان به دنبال راهي براي رفع مشكلات عديده آنها باشند، نه اينكه هر روز بار بيشتري بر شانه‌هاي خسته‌شان اضافه كنند. بايسته است عزيزان مسوول بدانند در اين ماه‌هاي مرگبار و سياه، همه هنرمندان تئاتر خانه‌نشين شده و بعضي فعاليت فرهنگي و هنري خويش را كاملا رها كرده و... .»
ادامه اين نشنيدن‌ها و بي‌توجهي‌ها بود كه به تجمع روز گذشته انجاميد. ايرج راد، رييس هيات‌مديره خانه تئاتر آغاز‌كننده طرح درخواست‌ها بود: «دوستان قصد حضور داشتند ولي ما خواهش كرديم كه به دليل آلودگي هوا و خودداري از ازدحام، فقط نمايندگان انجمن‌ها حاضر شوند. مي‌خواستيم در سكوت كامل مسائل و بيانيه را به صحن مجلس بفرستيم كه اين اتفاق افتاد.»
ما نگهبانان زبان و فرهنگ هستيم
سپس حميدرضا نعيمي، نمايشنامه‌نويس و كارگردان تئاتر و البته از اعضاي هيات‌مديره بود كه براي خواندنِ بيانيه پاياني خطاب به رياست مجلس شوراي اسلامي، اعضاي كميسيون فرهنگي و كميسيون تلفيق قدم پيش گذاشت. «... چراكه تا اين لحظه از دولتمردان‌شان كاري برنيامده است. اين اشك‌نامه بيداد فرياد اعتراض و دادخواهي هزاران خانواده هنر شريف تئاتر ايران است. مي‌دانيم كه كمتر كسي از شما تا به حال براي ديدن نمايشي ارزشمند و عالي به تئاتر آمده است. شما هنرمندان تئاتر را نمي‌شناسيد، حال آنكه اهل اين سرزمينند، نه دشمن و اجنبي.»در ادامه اين بيانيه آمده بود: «ما پاسبانان زبان و فرهنگ ايران‌زمينيم كه اينك نه به گدايي كه به پرسش از شمايان برخاسته‌ايم. به ما بگوييد براي شكوفايي زبان و شعر و داستان و رمان اين سرزمين چه كرده‌ايد؟ براي تئاتر و سينما چه گام بلند و ارزشمندي برداشته‌ايد؟ حال و روز موسيقي و نقاشي و مجسمه‌سازي اين روزگار ما را چگونه يافته‌ايد؟ آيا مي‌دانيد سرانه مطالعه مردم ايران چقدر است؟ مي‌دانيد شمارگان چاپ يك جلد كتاب به چه عددي رسيده است؟ اگر شما نمايندگانِ خانواده تئاتر هم هستيد، بگوييد كه در اين نيم قرن كدام برنامه‌ريزي با مديريت كارآمد و موثر را براي سرنوشت و حيات اين هنر رقم زده‌ايد؟ هر بار بي‌تفاوت از كنار بيانيه‌ها و تظلم‌خواهي‌هاي اين بخش از ميراث زنده ايران‌زمين گذشتيد، همان‌گونه كه بي‌تفاوت و ساكت از كنار دزدان و شب‌گرداني گذشتيد كه ميراث ما را به تاراج بردند و به نام خود ثبت كردند.»بخش ديگر بيانيه حاوي اعتراض بود به سكوت نمايندگان درخصوص ثبت و ضبط ميراث فرهنگي ايران به نام كشورهاي ديگر. «كشورهاي ديگر رسوم باستاني و نياكان ما را به نام خود ثبت كردند، امتيازهاي جهاني مي‌گيرند، از شانه‌هاي آبا و اجدادي ما بالا مي‌روند و براي خود اعتبار كسب مي‌كنند. گويي ما لياقت داشته‌هاي خود را نداريم. ما نمي‌دانيم براي فرداي تاريخ چه پاسخي خواهيم داشت، آنگاه كه فرزندان ما سوال كنند سازِ تارِ ما كو؟ چوگانِ ما چه شد؟ نظامي و مولانا و رودكي ما را چه شد؟ هزار افسان، شاهنامه، پنج‌گنج، منطق‌الطير، بوستان و گلستان، مثنوي معنوي ما كجاست؟»
چنانكه در متن بيانيه وجود داشت، مطالبات شش‌گانه «خانه تئاتر» به شرح زير خوانده شد.
1- در راستاي توجه به معيشت خانواده تئاتر در سراسر ايران، حقوق بيكاري و تسهيلات بيمه و درمان و دارو در نظر گرفته شود.
2- جهت توليد آثار نمايشي و رفع خسارت‌هاي ناشي از شيوع ويروس كرونا و براي تمام گروه‌ها اعم از حرفه‌اي و دانشجويي، صحنه‌اي و خياباني، كودك و نوجوان، آييني و سنتي بودجه مكفي و در شأن اختصاص يابد.
3- تخصيص كمك‌هاي مالي و بلاعوض و وام‌هاي با سود كم براي خانواده شريف تئاتر كه بيش از ده ماه بيكاري مطلق را با نجابت و شكيبايي تحمل كرده‌اند.
4- براي جلوگيري از تعطيلي دم به دم و روزافزون تئاترهاي خصوصي كه نقش مهمي در توليد نمايش در بدنه تئاتر ايران دارند، رديف بودجه جداگانه درنظر گرفته شود.
5- تعيين مستمري براي سرپرست خانوارهاي كم‌بضاعت و پرداخت اجاره‌هاي معوق مسكن آنان.
6- افزايش بودجه حمايتي توليد تئاتر در ايران
بيانيه اين‌طور به پايان رسيد كه «آقايان و خانمها! كشوري كه تئاتر ندارد، فرهنگ در آن رو به زوال است. وجود فرهنگ در يك سرزمين نشان از آزادي بيان و مردمسالاري آن سرزمين دارد. اكنون كه دولت تدبير و اميد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، معاونت هنري و مركز هنرهاي نمايشي براي برون‌رفت از اين بحران تلاشي نمي‌كنند، يا توان لازم براي برون‌رفت از اين مشكلات را ندارند، زمان آزمون بزرگ شمايان فرا رسيده است. ثابت كنيد كه دغدغه ايراني آباد و متعلق به همه ايرانيان در وجود شماست.»
ايرج راد: مدير دلسوز سازندگي انجام مي‌دهد
اما اينكه نتيجه تجمع چه مي‌شود؟ كسي نمي‌داند. اينكه آيا نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در اين وانفسا اصولا اعتنايي به مسائل فرهنگي دارند يا خير، امري است كه تا امروز نمره مردودي مي‌گيرد. ايرج راد، رييس هيات‌مديره خانه تئاتر در گفت‌وگو با «اعتماد»، از اين مي‌گويد كه آيا اصلا اميدي به حصول نتيجه از برگزاري تجمع وجود دارد يا نه؟ «به هرحال پيش از اين هم اميدوار بوديم كه بيانيه‌ها و مطالبي كه مطرح مي‌كنيم در حقيقت بتواند تاثيرگذار باشد و روند مفيد به حال تئاتر و هنرمندان داشته باشد. الان هم اين اميد را داريم كه ترتيب اثري داده شود و از مسوولان جواب مثبت بگيريم.»
اين هنرمند البته تاكيد مي‌كند كه پيش از طرح موضوع در برابر مجلس، تلاش شد صداي جامعه تئاتر در گفت‌وگو با مديران دولتي به گوش مسوولان برسد. «تلاش ما همواره اين بوده كه مشكلات را به گوش مسوولاني كه در زمينه فرهنگ و تئاتر مسوول هستند، برسانيم.»
او سپس در پاسخ به اين پرسش كه كدام دوره را سخت‌ترين دوران فعاليت دست‌اندركاران هنرهاي نمايشي مي‌داند، تلويحا به يكي، دو سال اخير اشاره كرد: «بعضي وقت‌ها در حدودي اگر مسوولي بوده كه توجهي داشته، ما به يك موفقيت نسبي رسيده‌ايم ولي با تعويض مديريت و تغيير نگاه‌ها، همان داشته‌هاي اندك سابق را از دست داده‌ايم؛ حتي بعضي اوقات به خانه اول بازگشته‌ايم و گاهي هم به عقب‌تر از آن. اما حالا اميدوارم برخورد مسوولان مجلس در خور شأن هنرهاي نمايشي كشور باشد.»
راد، بار ديگر روي بعضي مفاد مندرج در بيانيه انگشت تاكيد گذاشت: «به همين نسبت اميدوارم آنها طوري به حال و وضعيت امنيت شغلي هنرمندان توجه داشته باشند كه بتواند قابل ذكر باشد. تا امروز با مشكلات بسيار زيادي روبه‌رو بوده‌ايم. خانواده تئاتر هم با از خودگذشتگي و نجابت تلاش كرده اثرگذار باشد. البته گاهي هم فشارها به حد غيرقابل تحمل مي‌رسد. براي نمونه شاهد هستيد كه ما چندين ماه است با تعطيلي مواجه بوده‌ايم. هنرمندان تئاتر همين پيش از كرونا هم دستاورد مالي چنداني نداشتند و با عشق و علاقه به فعاليت ادامه مي‌دادند، چه رسد به امروز كه اين وضعيت بر كشور حاكم است. اما به هر حال با مختصر درآمدي زندگي كردند و خدمتگزار بودند. در اين نُه ماهِ اخير كارهاي جنبي هنري هم از بين رفت و ديگر هيچ امكان تامين مايحتاج ابتدايي زندگي هم وجود ندارد. بسياري نه از جايي حقوق مي‌گيرند و نه قراردادي دارند كه بتوانند حقوق ايام بيكاري دريافت كنند. ما بيشتر نگران اين قشر از هنرمندان هستيم و البته موارد ديگري كه در بيانيه مطرح شد.»
رييس هيات‌مديره خانه تئاتر در انتها به اين نكته اشاره كرد كه ظاهرا بيانيه دراختيار گروهي از نمايندگان مرتبط با موضوع قرار گرفته است. «اين‌طور كه خبر دادند، پيام ما به نمايندگان در زمينه‌هاي مرتبط و همين‌طور به رياست مجلس رسيده است. اين فراز و فرودها همواره وجود داشته، بعضي مواقع كه مسوول دلسوزي سر كار آمده، سازندگي انجام داده و به تبع آن فعاليت‌هاي هنري با كيفيت هم بيشتر شده است. يك زماني در تئاتر «شوراي ساخت» وجود داشت يا درصدي بابت اجاره سالن دريافت نمي‌شد. الان «شوراي حمايت» و ساخت نداريم، اجاره‌بهاي سالن هم پرداخت مي‌كنيم و 9 درصد ارزش افزوده هم مي‌پردازيم. بودجه‌اي هم كه براي كارهاي فرهنگي و تئاتر در نظر گرفته مي‌شود متاسفانه به قدري اندك است كه اصلا به كار توليد تئاتر نمي‌آيد. ضمن اينكه ما همه‌چيز را در تهران نمي‌بينيم، يعني در اين زمينه مركزگرا نيستيم، چون تعداد زيادي از شهرستان‌هاي ديگر ايران هم وجود دارند كه سابقه مهم تئاتري دارند و استعدادهاي خوب هنرهاي نمايشي ما آنجا پرورش يافته‌اند. اين امكانات بايد براي همه شهرهاي ديگر ايران هم وجود داشته باشد كه متاسفانه هم‌اكنون چنين نيست.»
1- در راستاي توجه به معيشت خانواده تئاتر در سراسر ايران، حقوق بيكاري و تسهيلات بيمه و درمان و دارو در نظر گرفته شود.
2- جهت توليد آثار نمايشي و رفع خسارت‌هاي ناشي از شيوع ويروس كرونا و براي تمام گروه‌ها اعم از حرفه‌اي و دانشجويي، صحنه‌اي و خياباني، كودك و نوجوان، آييني و سنتي بودجه مكفي و در شأن اختصاص يابد.
3- تخصيص كمك‌هاي مالي و بلاعوض و وام‌هاي با سود كم براي خانواده شريف تئاتر كه بيش از ده ماه بيكاري مطلق را با نجابت و شكيبايي تحمل كرده‌اند.
4- براي جلوگيري از تعطيلي دم به دم و روزافزون تئاترهاي خصوصي كه نقش مهمي در توليد نمايش در بدنه تئاتر ايران دارند، رديف بودجه جداگانه درنظر گرفته شود.
5- تعيين مستمري براي سرپرست خانوارهاي كم‌بضاعت و پرداخت اجاره‌هاي معوق مسكن آنان.
6- افزايش بودجه حمايتي توليد تئاتر در ايران.