آلودگي هوا و بنزين؛ يك تجربه
حميدرضا شكوهي
آلودگي هواي اين روزهاي تهران از جمله مسائلي است كه نشان مي‌دهد اگر عزم همگاني براي رفع مشكلي وجود نداشته باشد، نمي‌توان اميد به رفع آن داشت. در زمان آلودگي هواي تهران در سال‌هاي گذشته، همواره انگشت اتهام به سمت سوخت خودروها مي‌رفت و طرح‌هايي مثل تردد زوج يا فرد خودروها اجرا مي‌شد. اما حالا ديگر همه مي‌دانند كه مشكل آلودگي هوا، ديگر از سوخت خودروها نيست، چراكه وضعيت توليد بنزين در ايران طي سه سال اخير كاملا دگرگون شده است. اما ارتقاي كيفيت بنزين توليدي در ايران، تنها يك حلقه از زنجيره‌اي است كه موجب كاهش آلودگي هوا مي‌شد و هنوز لازم است در مورد ارتقاي كيفي خودروها، سوخت نيروگاه‌ها، افزايش ناوگان حمل‌ونقل و عمومي و موارد مرتبط، كارهاي فراواني انجام شود. اگر به اين موضوع نپردازيم كه چه شد بنزين، از رديف متهمان اصلي آلودگي هواي تهران و كلانشهرها كنار رفت، اجحاف در حق كساني است كه در سال‌هاي اخير براي ارتقاي كيفيت بنزين تلاش كردند.
سال 1396، ميانگين ميزان توليد روزانه بنزين در ايران 59 ميليون ليتر و ميزان واردات 17 ميليون ليتر بود. اما از ابتداي سال 96، توليد بنزين پالايشگاه ستاره خليج‌فارس از 3 ميليون ليتر در روز، ابتدا به 12 ميليون ليتر و در انتهاي سال به 15 ميليون ليتر در روز افزايش يافت؛ بنزيني كه كيفيتي بالاتر از بنزين ساير پالايشگاه‌ها داشت. اين افزايش كمي و كيفي در پالايشگاه‌هاي بندرعباس و شازند نيز محسوس و ملموس بود. ميزان توليد بنزين در پايان سال 97 به بيش از 105 ميليون ليتر در روز رسيد. اين افزايش كمي، وقتي مي‌توانست ارزشمند باشد كه با ارتقاي كيفي همراه باشد. در سال 96، توليد بنزين پالايشگاه ستاره خليج‌فارس كمتر از 3 ميليون ليتر در روز بود و توليد بنزين يورو در پالايشگاه شازند هم كه 15 ميليون ليتر در روز بود به دليل انحراف الفين، كيفيت بالايي نداشت. اما در سال 98، توليد روزانه 76 ميليون ليتر بنزين يورو با بررسي و تاييد مولفه‌هاي زيست‌محيطي ثبت كه موجب تقدير رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست از وزير نفت شد. بخش مهمي از ارتقاي كيفيت بنزين در كشور، حاصل افتتاح پالايشگاه ستاره خليج‌فارس است كه ميزان گوگرد و الفين آن صفر است! افزايش كمي و كيفي بنزين توليدي در ايران طي سه سال اخير، اتفاق مهمي با دو تاثير بسيار ارزشمند بود. نخست اينكه موجب كاهش بي‌سابقه سهم بنزين در آلودگي هواي كلانشهرها شد تا ديگر وقتي صحبت از آلودگي هوا مي‌شود، مسوولي به ياد زوج يا فرد كردن تردد خودروها نيفتد و مسائل مهمي همچون مصرف سوخت مازوت در نيروگاه‌ها كه قبلا كمتر مورد توجه قرار مي‌گرفت، مطرح شود. دوم اينكه افزايش توليد بنزين و ارتقاي كيفي آن موجب افزايش صادرات بنزين توسط ايران شد؛ آن هم نه فقط صادرات بنزين به ونزوئلا كه بسيار رسانه‌اي شد، بلكه كشورهاي اطراف همچون پاكستان، ارمنستان، جمهوري آذربايجان، ازبكستان و كردستان عراق. امروز علاوه بر آنكه كل نياز كشور به بنزين بدون واردات تامين مي‌شود، ايران به بزرگ‌ترين صادركننده بنزين در منطقه تبديل شده كه اتفاق مهمي است. جالب اينجاست كه در چنين شرايطي، منتقدان بيژن زنگنه، وزير نفت تلاش مي‌كنند او را دشمن پالايشگاه‌سازي توصيف كنند! در حدود ۳۵ سال، ظرفيت پالايشي ايران تنها ۵۶ درصد بيشتر شده بود و از يك‌ميليون و ۱۸۵ هزار بشكه در سال ۵۷ به يك‌ميليون و ۸۵۰ هزار بشكه در روز در سال ۹۲ رسيده بود. اما در سال‌هاي اخير اين ظرفيت حدود نيم ميليون بشكه در روز افزايش پيدا كرده است. فراموش نكنيم كه پالايشگاه ستاره خليج‌فارس در سال 92 با پيشرفت عملياتي 35 درصد تحويل دولت جديد شد و پيشرفت كلي 65 درصدي آن مربوط به بخش مهندسي و خطوط لوله و آبگيرها بود! در حالي كه پالايشگاه بايد تا سال 91 افتتاح مي‌شد. اينها را نوشتم تا به همان حرف اول برسم. اگر اراده‌اي باشد، مشكل آلودگي هوا هم حل مي‌شود. همان‌طور كه در سال‌هاي اخير نقش يكي از حلقه‌هاي ايجادكننده آلودگي هوا، يعني سوخت خودروها كمرنگ شد. اما آيا چنين عزم و اراده‌اي براي ارتقاي كيفيت خودروها، كاهش تعرفه واردات خودروهاي هيبريدي، بهبود وضعيت سوخت نيروگاه‌ها و افزايش ناوگان حمل‌ونقل عمومي هم وجود دارد؟!