ابرهاي ترديد همچنان در آسمان بيروت
آيا احياي روابط تهران و رياض به تنهايي مي‌تواند بن‌بست سياسي لبنان را بشكند؟
شهاب شهسواري
شش ماه بعد از پايان دوران رياست‌جمهوري ميشل عون، رييس‌جمهور پيشين لبنان، طرف‌هاي سياسي در بيروت هنوز نتوانسته‌اند براي تعيين جانشين او به توافق برسند. بهرغم برگزاري چندين دوره راي‌گيري در پارلمان لبنان براي انتخاب رييس‌جمهور يا اين جلسات رسميت پيدا نكرده‌اند يا هيچ يك از نامزدها نتوانسته‌اند اكثريت مطلق آراي نمايندگان حاضر در جلسه را كسب كنند تا جايگاه رييس‌جمهور همچنان خالي باقي بماند. در حال حاضر اداره كشور دراختيار دولت پيشبرد امور است و براي انتخاب نخست‌وزير جديد لازم است كه ابتدا رييس‌جمهور انتخاب شود. امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه از شهريور دو سال پيش، زماني كه حسان دياب، نخست‌وزير پيشين لبنان در پي انفجار مرگبار بندر بيروت استعفا داد، مستقيما وارد عمل شده تا گروه‌هاي سياسي را براي تشكيل يك دولت جديد در اين كشور
تحت فشار بگذارد. از سوي ديگر عربستان و ايران هم بارها اعلام كرده‌اند كه اميدوار هستند لبنان هر چه سريع‌تر از وضعيت بحراني كنوني كه به ويژه با بحران اقتصادي سال ۲۰۱۹ و پس از آن انفجار تابستان ۲۰۲۰ پيچيده‌تر شده است، خارج شود. در لبنان دو ائتلاف ۸ مارس با حضور گروه‌هاي همسو با ايران، نزديك به حزب‌الله لبنان و متحدان سوريه و ۱۶ مارس، گروه‌هايي كه مخالف حضور نظاميان سوريه در لبنان بودند و حالا مجموعه‌اي از احزاب همسو با عربستان سعودي را تشكيل مي‌دهند، با اختلاف كمي از يكديگر كرسي‌هاي پارلمان را دراختيار دارند.
تهران و عربستان هر دو ادعا مي‌كنند كه در امور داخلي لبنان دخالت نمي‌كنند، هر چند هواداران هر يك از اين دو كشور در سياست داخلي لبنان، مدعي هستند كه طرف مقابل مانع به نتيجه رسيدن تلاش‌ها براي انتخاب رييس‌جمهور لبنان شده است. حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، روز پنجشنبه در سفر به بيروت در نشست خبري مشترك به همتاي لبناني خود گفته بود: «ما از هرگونه انتخاب و توافقي كه در بين همه جهات لبناني شكل بگيرد، حمايت خواهيم كرد و از ديگر طرف‌هاي خارجي هم دعوت مي‌كنيم كه بدون دخالت در امور داخلي لبنان از انتخاب رييس‌جمهور حمايت كنند.» با اين حال، بر كسي پوشيده نيست كه نزديك‌تر شدن ديدگاه‌هاي ايران و عربستان مي‌تواند بر شرايط سياسي در لبنان اثرگذار باشد.
كمتر از دو ماه بعد از امضاي توافق ميان علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ايران و مساعد بن محمد العيبان، مشاور امنيت ملي پادشاهي سعودي در پكن با ميانجيگري وانگ ئي، ديپلمات ارشد چين براي عادي‌سازي روابط، شواهد متعددي از كاهش رويارويي‌هاي گروه‌هاي همسوي دو كشور در نقاط مختلف خاورميانه به چشم مي‌خورد. در يمن بعد از ماه‌ها آتش‌بس غيررسمي ميان عربستان و متحدانش با انصارالله يمن، گفت‌وگوها براي ترك تخاصم جدي‌تر شده است. سفر وزير خارجه سوريه به عربستان و وزير خارجه عربستان به سوريه و ديدار او با بشار اسد، رييس‌جمهور اين كشور نشان از آغاز فرآيند عادي‌سازي روابط رياض و دمشق دارد و زمزمه‌ها در مورد بازگشت قطعي سوريه به اتحاديه عرب جدي‌تر شده است. يكي از اختلاف‌هاي مهم عربستان با حزب‌الله لبنان و متحدانش، حضور حزب‌الله در بحران سوريه به نفع دولت مركزي اين كشور بود.
بهرغم تحولات مثبت در منطقه پس از توافق ايران و عربستان، همچنان ترديدهاي زيادي در مورد توافق گروه‌هاي رقيب در عربستان سعودي وجود دارد. هر چند در طول ساليان گذشته بارها گفته شده كه عامل اصلي بن‌بست سياسي در لبنان اختلاف ايران و عربستان است، اما به نظر مي‌رسد كه حتي آشتي تهران و رياض هم نمي‌تواند به اختلافات هميشگي گروه‌هاي سياسي لبنان پايان دهد.
ادعاي رسانه لبناني درخصوص ارتباط غيرمستقيم عربستان سعودي و حزب‌الله
يك رسانه لبناني از ايجاد يك خط ارتباطي غيرمستقيم ميان عربستان سعودي و حزب‌الله لبنان از طريق طرف سوم خبر داده است. به گزارش ايسنا، روزنامه الاخبار در اين باره اعلام كرد: «اطلاعاتي كه از يكي از پايتخت‌هاي اروپايي به نقل از يك مقام سعودي به مقامات لبناني رسيده حاكي از آن است كه رياض سياست گفت‌وگو را با كساني كه قبلا با آنها خصومت داشته از ايران گرفته تا سوريه و نظام بشار اسد، رييس‌جمهوري اين كشور و به زودي با حزب‌الله لبنان در پيش گرفته است.» الاخبار نوشت: «اطلاعات غيررسمي در بيروت اين مطلب را تكميل كرده و منابع با احتياط در مورد جزييات آن صحبت كرده‌اند و طبق اين اطلاعات، خط گفت‌وگو از طريق طرف سوم ايجاد شده يا قرار است كه به زودي ايجاد شود.» اين رسانه در ادامه آورده است: «انجام چنين گفت‌وگويي يادآور اولين و تنها ارتباط ميان دو طرف (حزب‌الله و عربستان) در يك لحظه استثنايي منطقه‌اي است و آن زماني بود كه ملك عبدالله، پادشاه عربستان سعودي ۴ ژانويه ۲۰۰۷ شيخ نعيم قاسم، معاون دبيركل و محمد فنيش، نماينده حزب‌الله را در جريان سفر به عربستان به حضور پذيرفت. پس از آن ارتباط قطع شد و وارد يك جنگ رسانه‌اي طولاني مدت شدند كه پس از ورود حزب‌الله به جنگ سوريه به اوج خود رسيد.»
موضع ثابت عربستان
بهرغم خبرهايي كه هرازگاهي از بيروت در مورد توافق جامع ميان گروه‌هاي لبناني با دخالت خارجي، به ويژه ابتكارهاي سياسي فرانسه مي‌رسد، عربستان سعودي تاكيد كرده كه موضعش در مورد انتخاب رييس‌جمهور لبنان تغيير نكرده است و ترجيح مي‌دهد فردي خارج از ائتلاف‌هاي سياسي اصلي پارلمان اين مقام را دراختيار بگيرد. به اين ترتيب به نظر مي‌رسد درحالي كه ائتلاف ۸ مارس ايده نامزدي سليمان فرنجيه، رهبر جريان المرده را مطرح مي‌كنند، عربستان همچنان با انتخاب وي مخالف است. شبكه ال‌بي‌سي‌آي لبنان در گزارشي به نقل از منابع آگاه تاكيد مي‌كند كه موضع عربستان سعودي درخصوص ويژگي‌هاي رييس‌جمهور آينده لبنان بدون تغيير مانده است و تاكيد دارد كه نامزد رياست‌جمهوري بايد خارج از ائتلاف‌هاي سياسي كنوني لبنان باشد.
به گزارش ال‌بي‌سي‌آي، وليد البوخاري، سفير عربستان سعودي در لبنان براي ديدار با سمير جعجع، رهبر حزب نيروهاي لبناني و وليد جنبلاط، رهبر حزب سوسياليست ترقي‌خواه، برنامه‌ريزي كرده است تا اين دو متحد عربستان را در جريان موضع رياض قرار دهد.
اوايل فروردين ماه سال جاري، امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه در تماسي تلفني با محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل عربستان سعودي گفت‌وگو كرد. براساس بيانيه وزارت خارجه فرانسه، امانوئل مكرون در اين گفت‌وگو از امضاي توافق ايران و عربستان سعودي در پكن استقبال كرد و همچنين «دو رهبر درخصوص نگراني‌هاي‌شان از وضعيت لبنان گفت‌وگو كردند و عزم خود را براي همكاري براي كمك به اين كشور براي خروج از بحراني كه به آن دچار است، مورد تاكيد قرار دادند.» برخي رسانه‌هاي لبناني بعد از اين تماس تلفني تاكيد كردند كه امانوئل مكرون در اين گفت‌وگو ابتكار جديدي را براي انتخاب رييس‌جمهور و نخست‌وزير لبنان مطرح كرده است كه براساس آن رييس‌جمهور لبنان از سوي ائتلاف ۸ مارس معرفي شود و نخست‌وزير از سوي ائتلاف ۱۶ مارس و متحدان عربستان سعودي. الشرق الاوسط، روزنامه فرامنطقه‌اي كه مواضع پادشاهي سعودي را منعكس مي‌كند، هفته گذشته به نقل از «يك ديپلمات متنفذ» نوشت كه گزارش‌هاي رسانه‌اي درخصوص وجود ابتكار فرانسوي براي انتخاب رييس‌جمهور از ائتلاف ۸ مارس و انتخاب نخست‌وزير از ميان اپوزيسيون كنوني درست نيست. اين ديپلمات به الشرق الاوسط گفته است كه مساله نام نامزد رياست‌جمهوري فقط نوك كوه يخ مشكلاتي است كه لبنان سال‌ها با آن دست به گريبان است. به گفته اين منبع آنچه در ظاهر به آن «دموكراسي اجماعي» گفته مي‌شود در واقع مبتني بر توازن قواي طايفه‌اي است. الشرق الاوسط نوشته است كه بسيار معتقدند تقسيم رياست‌جمهوري و نخست‌وزيري بين دو ائتلاف مخالف يكديگر نتيجه‌اي جز رويدادهاي مشابه سال‌هاي گذشته ندارد، همانند دوره‌اي كه پس از توافق دوحه، سعد الحريري درحالي كه با باراك اوباما رييس‌جمهور امريكا ديدار مي‌كرد، از نخست‌وزيري بركنار شد يا اتفاق‌هايي كه بعد از انتخاب ميشل عون به رياست‌جمهوري افتاد.
ادعاي جريان ۸ مارس: فضا براي انتخاب فرنجيه مثبت است
بهرغم اينكه رسانه‌هاي نزديك به سعودي تاكيد مي‌كنند ابتكار فرانسوي براي تقسيم قدرت در رياست‌جمهوري و نخست‌وزير صحت ندارد و عربستان با آن موافق نيست، نبيه بري، رهبر جريان امل و رييس پارلمان لبنان و نعيم قاسم، معاون دبيركل حزب‌الله لبنان، معتقدند كه شرايط براي انتخاب فرنجيه در روزهاي اخير هموارتر شده است. در طول روزهاي اخير، برخي سياستمداران لبناني، از هموارتر شدن مسير توافق براي انتخاب رييس‌جمهور و رويكرد مثبت قدرت‌هاي خارجي خبر مي‌دهند. نبيه بري، رييس پارلمان لبنان گفته است كه مقام‌هاي فرانسوي به او اطلاع داده‌اند كه موضع عربستان سعودي نسبت به انتخاب رييس‌جمهور مثبت است. به گزارش ايسنا وبه نقل از النشره رييس پارلمان لبنان گفته است: «فرانسوي‌ها مستقيما به من اطلاع دادند كه فضاي مثبتي درباره نامزدي وزير سابق، سليمان فرنجيه، رييس جريان المرده (براي رياست‌جمهوري لبنان) وجود دارد، اما تنش در گفتمان داخلي و دودستگي موجود نويدبخش نيست.» وي تاكيد كرده است: «به صراحت مي‌گويم كه به دليل ناسازگاري داخلي منتظر حركت بيروني هستيم و آنچه ما را به اينجا رسانده، كساني هستند كه قبلا گفت‌وگو را رد كردند و امروز از ارايه كانديداي جدي خودداري مي‌كنند و حتي تهديد مي‌كنند كه دستيابي به حد نصاب راي در پارلمان را بر هم مي‌زنند.»
نعيم قاسم، معاون دبيركل حزب‌الله لبنان هم گفته است: «انتخاب ما حمايت از كانديداتوري سليمان فرنجيه، رهبر جريان المرده است، چراكه اولا او از استانداردهاي ملي و عملي به نفع لبنان برخوردار است و جايگاهي دارد. ثانيا، حمايت فرانسه را با خود دارد كه معتقد است بايد مشكل رييس‌جمهوري لبنان راه‌حلي داشته باشد. ممكن است فرانسه در اين باره موثرتر حركت كند و اين هم به خاطر منافع و روابطش با كشورهاست. در هر صورت، ما از وجود يك توافق بين‌المللي يا اشتراك نقش‌ها در اين پرونده لبنان آگاه نيستيم و از هر تلاشي كه منجر به انتخاب رييس‌جمهور مناسب شود، حمايت مي‌كنيم. روز به روز جنبه‌هاي مثبت در اين مسير بيشتر مي‌شود و ما منتظر لحظه انتخاب هستيم.»