زلزله انتخاباتی در ترکیه
ابوالفضل فاتح
بررسي احتمالات پيروزي اردوغان و اوغلو
دور نخست انتخابات تركيه با مشاركت ۸۶.۹۹ درصد واجدين شرايط به انجام رسيد و آقاي اردوغان با ۴۹.۵ درصد آرا و آقاي كمال قليچداراوغلو با۴۴.۸۹ درصد آرا به ترتيب حايزين اكثريت آرا شدند. در اغلب نظرسنجي‌ها آقاي اردوغان حدود ۴۳ تا ۴۵ درصد آرا و آقاي كمال قليچداراوغلو حدود ۴۷ تا ۴۹ درصد آرا را به خود اختصاص مي‌دادند و حتي چند نظرسنجي احتمال پيروزي آقاي اوغلو در دور نخست را داده بودند. چنانكه شاهد بوديم نتايج دور اول به شكل معني‌داري با اغلب نظرسنجي‌ها مغايرت داشت و در حقيقت كاملا برعكس شد. دلايل مختلفي براي اين مغايرت‌ها شمرده شده، از جمله تمايل طراحان نظرسنجي‌ها به سوي تغيير بزرگ در تركيه و تلاش براي واقعي نشان دادن و سپس عملياتي كردن اين تغيير، تمركز نظرسنجي‌ها بر كلانشهرها و شهرهاي مركزي و تاثير فضاي رسانه‌اي اپوزيسيون و كشورهاي اروپايي بر افكار عمومي بر اين شهرها، فرهنگ پاسخ به نظرخواهي‌ها در اين مناطق از جهان و پاسخگويي غيرواقعي جمع معني‌داري از مشاركت‌كنندگان و راي پنهان اردوغان كه در فضاي منفي شكل گرفته برخي خود را حامي تغيير عنوان كرده اما در عمل به اردوغان راي داده‌اند. از نظر نگارنده، چهار عامل مهم ديگر در مغايرت‌ها نقش داشته است و اين عوامل عمدتا در سه روز پيش از انتخابات به فضاي انتخابات وارد شد و لذا اساسا در نظرسنجي‌ها لحاظ نشد:
الف- وعده افزايش ۴۵ درصدي حقوق كارگران از سوي اردوغان
ب- اعلام حمايت جمع بزرگي از علماي مطرح جهان اسلام از او
ج - موضع‌گيري صريح آقاي اوغلو عليه روسيه كه منجر به فعال شدن بلوك‌هاي منطقه‌اي متحد روس عليه اوغلو شد
د- حمايت احتمالي تهران و شيعيان تركيه از آقاي اردوغان در روزهاي آخر به دليل گرايش غربگرايانه آقاي اوغلو
كه اگر هر يك از موارد بالا يك يا دو درصد در افزايش آراي آقاي اردوغان موثر بوده باشد، وضع كنوني آراي آقاي اردوغان تا حد زيادي قابل توضيح خواهد بود.
علاوه بر اين، برخي منتقدان آقاي اردوغان بر اين باورند كه كمپين ايشان از آراي بسياري از مهاجران كه در سال‌هاي اخير با تغيير قوانين، پاسپورت تركيه را اخذ كرده‌اند بهره برده و حتي سوءاستفاده از قدرت ازجمله مانع‌تراشي در خواندن آراي برخي مناطق و همچنين استفاده از برگه هويت بسياري از افرادي كه در زلزله كشته شده‌اند را بر اين كژتابي‌ها افزوده‌اند كه در اينجا نمي‌توان در اثبات يا رد آن سخني گفت.
مرحله دوم انتخابات
به هر صورت، انتخابات مرحله اول به پايان رسيده و اينك مرحله دوم آغاز شده است. مهم‌ترين پرسش در شرايط فعلي اين است كه نتيجه نهايي انتخابات چگونه خواهد بود؟ با توجه به نقشه آراي دو رقيب انتخاباتي و با توجه به آنكه نفر سوم حذف شده است، به نظر مي‌رسد آقاي اردوغان مسير بسيار هموارتري را براي پيروزي در مرحله دوم پيش روي دارد و به همان نسبت مسير دشوارتري پيش روي آقاي اوغلو است. وضعيت آرا بسان مسابقه دو سرعت مي‌ماند كه يك نفر در ۵ متر پاياني و نفر ديگر در ۵۰ متر پاياني قرار دارد و طبيعي است در زمان كوتاه دو هفته باقي مانده، پر كردن اين فاصله بسيار دشوار است. با اين وصف، وضعيت پيروزي و شكست هر يك از كانديداها به اين شرح خواهد بود:
احتمال پيروزي آقاي اوغلو
با توجه به فاصله راي آقاي اوغلو با آقاي اردوغان اگر حداقل ۹۰ درصد آراي نفر سوم (آقاي سينان) به حساب آقاي اوغلو سرريز شود و آقاي اردوغان نيز هيچ راي اضافه‌اي نياورد در اين صورت با فاصله بسيار اندك آقاي اوغلو برنده خواهد شد. همچنين اگر آقاي اوغلو بتواند تعداد معتنابه راي‌دهندگان جديد را به عرصه انتخابات بكشاند و رقيب او از اين مهم ناتوان باشد، آنگاه همراه با سرريز شدن بخشي از آراي آقاي سينان به سوي آقاي اوغلو، احتمال پيروزي براي اپوزيسيون تركيه خواهد بود.
احتمال پيروزي آقاي اردوغان
آراي دور نخست نشان داد، جريان آقاي اردوغان به‌رغم نارضايتي‌هاي گسترده به ويژه به دليل نرخ تورم بالا و ناكارآمدي‌ها در جريان زلزله اخير و به‌رغم فشار شديد رسانه‌هاي اپوزيسيون توانسته است پايگاه راي خود را حفظ كند. اين مهم مي‌تواند ناشي از وفاداري بر اسلام‌گرايي حزب عدالت و توسعه، مدرنيزاسيون و توسعه اقتصادي و علمي و نظامي تركيه و تغيير در سياست خارجي تركيه به منصه يك قدرت اسلامي و منطقه‌اي باشد. با توجه به سهم آقاي اردوغان از دور نخست انتخابات به نظر مي‌رسد در صورت ادامه روند فعلي، كمپين او راه آسان و كوتاه‌تري پيش روي خواهد داشت و به اصطلاح فعلا شكست خوردن اردوغان قدري سخت‌تر از پيروزي‌اش خواهد بود. پيروزي ائتلاف آقاي اردوغان در انتخابات پارلماني كه نمايه‌اي از مقبوليت هر يك از كمپين‌هاي انتخاباتي است نيز مويد همين مطلب است.
در دور دوم با حذف رقيب سوم، اگر فرض بگيريم هر كدام صرفا راي فعلي خود را به دور دوم ببرند، از مجموع ۵۱۶۵۶۵۵۶ راي، هم‌اكنون سهم آراي اردوغان با ۲۷۰۸۸۳۶۰ راي يعني حدود ۵۲.۴ درصد و سهم آقاي اوغلو با ۲۴۵۶۸۱۹۶ راي، حدود ۴۷.۶ درصد خواهد بود. بنابراين آقاي اردوغان صرفا نيازمند حفظ راي خود است، حال آنكه آقاي اوغلو بايد تقريبا تمام آراي آقاي سينان را به حساب خود جذب كند يا به همان ميزان راي‌دهنده جديد دريافت كند، تا آقاي اردوغان را از اكثريت خارج كند كه هم جذب كل آراي آقاي سينان براي آقاي اوغلو و هم ايجاد انگيزه براي مشاركت افراد جديد چندان آسان نيست .
زلزله انتخاباتي؟
با توجه به مشاركت حدود ۸۸ درصدي در انتخابات، چنانكه عرض شد، دشوار است بتوان در شرايط عادي راي‌دهنده جديدي را به انتخابات وارد كرد و اگر احتمال افزايش يا كاهش در ميزان مشاركت باشد، در شرايط فعلي براي هر دو طرف تا حد زيادي يكسان خواهد بود، مگر آنكه اتفاق منحصربه‌فردي روي دهد تا انگيزه‌ها به شكل ناگهاني در يك طرف فزوني يا در طرف ديگر كاهش يابد و لذا چون عمدتا بايد از سبد راي موجود بهره برد و به آن تكيه كرد، مي‌توان گفت در حال حاضر احتمال پيروزي آقاي اوغلو دشوارتر و احتمال پيروزي آقاي اردوغان بيشتر است و صرفا يك زلزله انتخاباتي يا يك تحول معني‌دار در روزهاي آينده به گونه‌اي كه حداقل ۵ درصد آراي جديد به سبد آقاي اوغلو اضافه كند يا يك رسوايي بزرگ يا يك اشتباه تاريخي كه از راي آقاي اردوغان به شكل معني‌دار بكاهد، مي‌تواند آقاي اردوغان را از پيروزي دور كند كه طبيعتا اين نوشته نمي‌تواند ارزيابي از ميزان احتمال آن داشته باشد و بايد منتظر تحولات دو هفته آينده و عملكرد هر يك از دو كمپين بود. صرف‌نظر از هر نتيجه‌اي مي‌توان گفت اپوزيسيون تركيه براي نخستين‌بار توانسته است راي بالاي ۴۴ درصدي را در برابر حزب و جريان آقاي اردوغان به دست آورد و چنين ائتلافي شكل دهد، اين ائتلاف به خودي خود يك پيروزي براي اپوزيسيون محسوب مي‌شود و حتي در صورت شكست در اين انتخابات در صورت حفظ انسجام موجود و فائق آمدن بر شكنندگي‌هايش كه كم هم نيست، مي‌تواند جريان آقاي اردوغان را تا انتخابات سال‌هاي بعد به شدت تحت فشار قرار دهد و با توجه به ميل به تغيير در فضاي شهرهاي بزرگ نظير استانبول و شهرهاي مركزي نظير آنكارا و تسري تدريجي آن به شهرهاي كوچك‌تر، چه بسا اپوزيسيون بتواند پيروز انتخابات رياست‌جمهوري بعدي باشد و جريان اردوغان نيز كه از اين پس يك خطر واقعي و مستمر را در بيخ گوش خود حس مي‌كند، براي حفظ جايگاه فعلي در سال‌هاي بعد كار دشواري را پيش روي خواهد داشت و در صورتي پيروز باقي خواهد ماند كه عملكرد بسيار بهتري از خود ارايه دهد.
دستاورد انتخابات
انتخابات در ذات خود يك «گفت‌وگو» است و صرف‌نظر از اينكه چه كسي پيروز باشد، آثار خود را به دنبال دارد و به جامعه و ساخت سياسي ظرفيت و بُعد مي‌دهد. براي آقاي اردوغان پس از بيست سال با همه چسبندگي‌هايش به قدرت و قطبي ساختن فضاي سياسي اين كشور و انتقادات جدي كه به او وارد است و براي تركيه با هر نتيجه‌اي كه كسب شود، در صورت حفظ سلامت انتخابات در دور دوم، اين انتخابات يك پيروزي و يك رخداد افتخارآميز و الگوي مردم‌سالاري در منطقه‌اي است كه از سلطنت‌ها، ديكتاتوري‌ها و انتخابات نمايشي فراواني رنج مي‌برد. البته تركيه با سابقه كودتا و دخالت نظاميان و جريانات عميق امنيتي در تحولات قدرت و با توجه به طمع‌ورزي قدرت‌هاي جهاني به اين كشور، بايد به هوش باشد كه اين انتخابات تضمين همه چيز نيست و تا نهادينه شدن مردم‌سالاري راه درازي در پيش است تا هيچ قدرتي به هيچ بهانه‌اي نتواند اين روند را در اين كشور مختل و اراده ملت تركيه را مخدوش كند.
دو هفته آينده براي هر يك از دو جريان رقيب سرنوشت‌ساز خواهد بود. آنچه نوشته شد بر اساس داده‌هاي فعلي بود. در نوشته بعدي در صورت تغيير معني‌دار در داده‌هاي انتخاباتي، ترسيم دقيق‌تري از آرايش نهايي آرا در انتخابات تركيه ارايه خواهد شد.