مروري بر آنچه به هنر ايران گذشت

هفته هنر اسلامي عبارتي است كه خانه‌هاي حراج مطرح دنيا اعم از ساتبيز و كريستيز براي حراج‌هاي هنر اسلامي و هندي كه هر ساله در بهار و پاييز برپا مي‌گردند، در نظر گرفته‌اند. به غير از اين خانه‌ها، حراج‌هاي ديگري نيز براساس اين سنت 300 ساله حراج‌هاي هنر اسلامي خود را در اين هفته برگزار مي‌كنند؛ بونامز، چيسويك و رُزبريز از ساير نام‌هايي هستند كه در اين زمان‌ها فروش ويژه‌اي براي هنر اسلامي ترتيب مي‌دهند. در اين حراج‌ها، منظور از هنر اسلامي، هنر خلق شده در سرزمين‌هاي اسلامي از سده 7 تا 20 ميلادي است و بايد توجه داشت كه اين هنرها لزوما شامل مضامين ديني و مقدس نمي‌باشند. آثار هنري عرضه ‌شده در اين حراج‌ها، از قالي تا ظروف سفالي و فلزي، نگاره نفيس و كاشي‌ها، منسوجات، خوشنويسي و كتب ديني را در بر مي‌گيرد. هنر ايران دوران صفوي، زنديه و قاجار تا آثار معاصرتر از هنرمندان نام‌آشنا و جوان نيز هر ساله در اين حراج‌ها عرضه مي‌گردند و فروش خوبي را تجربه مي‌كنند. حراج هنر اسلامي معمولا توسط دپارتمان هنر اسلامي و هندي حراجي‌ها برپا مي‌گردد؛ اين دپارتمان‌ها، همچنين، براي تحقيق و بررسي آثار از پژوهشگران و متخصصان مستقل نيز ياري مي‌گيرند. در بخش فروش و بررسي هنر‌هاي اسلامي ساتبيز، كريستيز و بونامز نام سها ايراني نيز ديده مي‌شود: اشكان باغستاني، مدير فروش و معاون ارشد بخش معاصر خاورميانه ساتبيز، بهناز عتيقي مقدم مسوول فروش دپارتمان هنر اسلامي و هندي كريستيز و نيما ساغرچي رييس گروه هنر خاورميانه، اسلامي و جنوب آسيا. هر حراجي بخش‌هاي متنوعي را براي فروش هنر اسلامي درنظر مي‌گيرد و آن را به صورت آنلاين يا حضوري برگزار مي‌كند. به ‌طور مثال، ساتبيز، امسال، حراج هنر اسلامي خود را در پنج بخش ترتيب داده بود: دو حراج آنلاين «حراج هنر قرن بيستم و خاورميانه» و «پرسپوليس 2» و سه حراج حضوري «گواه يك سفر: مجموعه الزياني»، «هنر جهان اسلام، شامل قاليچه‌ها و فرش‌هاي نفيس» و «اورينتاليستي». مجموع فروش تمامي اين حراج‌ها رقمي بيش از 12.5 ميليون پوند شد. حراج آنلاين «هنر قرن بيستم و خاورميانه» (پايان 7 ارديبهشت 1402) 65 اثر از 38 هنرمند را ارايه داده بود كه در اين بين آثار 8 هنرمند معاصر ايراني نيز ديده مي‌شد: منوچهر يكتايي، ماركو گريگوريان، فرهاد مشيري، سيراك ملكونيان، سهراب سپهري، مسعود عربشاهي، فريدون رحيمي‌آسا و محسن وزيري‌مقدم. گران‌ترين آثار اين حراج به ترتيب به منوچهر يكتايي و ايتيل عدنان با فروش 165 هزار پوند، ماركو گريگوريان 152 هزار پوند و عارف ال رايس 114 هزار پوند تعلق داشت. در حراج آنلاين «پرسپوليس 2» (پايان 7 ارديبهشت 1402)، 26 برگ از كتاب كميك مصور مرجانه ساتراپي، هنرمند فرانسوي- ايراني، ارايه شده بود؛ اين كتاب تصويرسازي‌هايي از دوران نوجواني ساتراپي را تصوير مي‌كرد. جلد يك اين كتاب، تجربه خوبي را در حراج ساتبيز 2022 به دست آورده بود. با اين‌حال، در حراج امسال، تجربه موفق سال 2022 تكرار نشد و 9 برگ از 26 صفحه ارايه شده به فروش نرفت. گران‌ترين صفحه اين كميك مصور، صفحه آخر كتاب با رقم 19 هزار پوند بود. در حراج «مجموعه الزياني» (5 ارديبهشت 1402)، مجموعه‌دار بحريني، هنرمندان ايراني فروش به نسبت خوبي داشتند؛ 82 اثر از خاورميانه، آفريقا شمالي، تركيه و ايران در اين مجموعه ديده مي‌شد كه طيف وسيعي از آثار را از اساتيد هنرمند تا هنرمندان نوظهور و معاصرتر دربر مي‌گرفت. عُمر ال نقدي، هنرمند مصري، با 330 هزار پوند، فواد كامل با 241 هزار پوند و أيمن بعلبكي، ‎ هنرمند لبناني، با 228 هزار پوند بالاترين قيمت فروش را در اين فروش به دست آوردند. آثار ايراني اين حراج از هنرمنداني چون نازگل انصارنيا، آرش نظري، تيمو ناصري، لاله خرميان، محمود بخشي، فرهاد مشيري، عنايت‌اله نظري نوري، ركني حائري‌زاده، رضا درخشاني، بهجت صدر، افشين پيرهاشمي و اردشير محصص بود. در ميان هنرمندان ايراني، بالاترين فروش به بهجت صدر و فرهاد مشيري، با 63 هزار پوند اختصاص يافت. گران‌ترين اثر ارايه شده در حراج ساتبيز نگاره‌اي از شاهنامه نفيس شاه طهماسب صفوي، با نام «نبرد بيژن و نستهن» بود. اين اثر در ميان 171 اثر حراج «هنر جهان اسلام و هند، شامل قاليچه‌ها و فرش‌هاي نفيس» بيشترين برآورد قيمت را با مجموع ميانه برآورد 5 ميليون پوند داشت. در 6 ارديبهشت 1402، روز برگزاري اين حراج، «نبرد بيژن و نستهن» درنهايت به قيمت 4.8 ميليون پوند چكش خورد و نتوانست ركورد قبلي از اين شاهنامه را با فروش 8.1 ميليون پوند، بشكند. كريستيز، يكي ديگر از خانه‌ها‌ي حراج شناخته شده‌، حراج هنر اسلامي و هند خود را تحت عنوان «هنر جهان اسلام و هند، شامل قاليچه‌هاي و فرش‌هاي شرقي» در 7 ارديبهشت 1402 برپا كرد؛ فروش كلي اين حراج مبلغي بالغ بر 8.5 ميليون پوند شد و بعد از ساتبيز در رتبه دوم قرار گرفت. هنرهاي ايراني عرضه شده در اين حراج، شامل نگاره‌ها، نقاشي و قالي‌هايي از دوره‌‌هاي مختلف بود؛ به ‌طور نمونه، در ميان نسخه‌هاي مصور، دو اثر از معين مصور، شاگرد رضا عباسي و از آخرين اساتيد سنت هنري دوران صفوي ديده مي‌شد: «اسكندر دارا را در حال مرگ تسكين مي‌دهد» و «شتر و تاجر شتر». چيسويك و بونامز دو خانه حراج ديگري كه براي فروش آثار جهان اسلام شناخته شده هستند، به ترتيب سه و چهار بار در سال حراجي را تحت عنوان «هنر اسلامي و هندي» برپا مي‌كنند. چيسويك در 8 ارديبهشت 1402، در دو بخش، يعني «هنر اسلامي و هندي» و «هنر اسلامي؛ از دارايي يك مجموعه‌دار اروپايي شماره 5»، حراج بهار خود را برگزار كرد. در بين آثار هنري ايراني ارايه شده، اقلام برنزي عهد سلجوقي، سفالينه‌هاي كاشان، كاشي‌هاي عهد صفوي و نقاشي‌ها و اقلام دوران قاجار قرار داشت. بونامز، حراج «هنر اسلامي و هندي» بهار امسال خود را هنوز برگزار نكرده است. حراج امسال، در چهار بخش، دو آنلاين و دو حضوري، در 2 خرداد 1402 برپا خواهد شد. در ميان كارهاي ايراني عرضه شده يك اثر از ميرعماد و دو اثر از صنيع‌الملك قابل مشاهده هستند. حراج رُزبريز لندن، از ساير حراج‌هايي است كه در بخش هنر اسلامي فعال است. در 8 ارديبهشت 1402، رُزبريز، حراجي تحت عنوان «آثار آنتيك، اسلامي و هندي» با ارايه 528 اثر برگزار كرد. در ميان آثار ايراني، نقاشي از رضا مافي، از نخستين كساني كه به نقاشيخط در عرصه هنر معاصر ايران پرداخت، به چشم مي‌خورد. اين اثر با 4 هزار پوند چكش خورد، كاري كه در سال پيش در همين حراج به فروش نرسيده بود. براساس داده‌هاي موجود، حراج اسلامي رُزبريز به مجموع فروش 612 هزار پوند دست يافته است و با اختلاف زياد جايگاهي بعد از ساتبيز و كريستيز را  به دست مي‌آورد.
* عضو تيم پژوهشي آرت‌چارت