تراژدي پناهجويان در آب‌هاي يونان
محمود فاضلي
واژگوني يك كشتي حامل مهاجران در آب‌هاي بين‌المللي واقع در جنوب غربي سواحل يونان، موجب كشته و مفقود شدن صدها نفر شد. اين كشتي از بندر «طبرق» ليبي به سمت ايتاليا حركت مي‌كرد. سرنشينان اين قايق اتباع كشورهاي سوريه، فلسطين، افغانستان و پاكستان بودند. نيروهاي امداد 79 جسد را از آب بيرون كشيده و 104 نفر نيز نجات يافتند. اين نقطه عميق‌ترين بخش درياي مديترانه است و هرگونه تلاش براي تعيين محل قايق غرق شده را دشوار كرده است. نجات‌يافتگان تجهيزات ايمني مانند جليقه نجات در اختيار نداشتند.
اين كشتي حدود 700 نفر سرنشين داشته و هر يك از سرنشين‌ها مبلغ 6500 يورو به قاچاقچيان پرداخت كرده بودند. علت واژگوني كشتي، تغيير مركز ثقل بر اثر جابه‌جايي سرنشينان آن بوده است. گارد ساحلي يونان مدعي است كشتي را پيش از واژگوني رصد كرده و آمادگي خود را براي كمك‌رساني اعلام كرده اما كاپيتان آن اعلام كرد مقصد آنها ايتاليا بوده و به سمت يونان حركت نخواهند كرد. قاچاقچيان زنان و كودكان را در انبار كشتي محبوس كرده بودند و به همين جهت در ميان افرادي كه نجات يافتند، زنان و كودكان ديده نمي‌شوند و احتمالا در ميان كشته‌شدگان حادثه باشند. گارد ساحلي يونان تصوير هوايي از كشتي ياد شده را منتشر كرده كه نشان مي‌دهد جمعيت زيادي از افراد، تمامي فضاي عرشه قايق را پر كرده‌اند.بازماندگان از ۵۰۰ تا ۷۰۰ سرنشين صحبت كرده‌اند.
ماه گذشته دولت يونان به دليل انتشار فيلم‌هاي ويديويي كه اخراج اجباري مهاجران و پناهندگان در دريا را نشان مي‌دهد، تحت انتقاد گسترده بين‌المللي قرار گرفت. اين كشور در سال‌هاي اخير بارها مورد انتقاد سازمان‌هاي حقوق بشري قرار گرفت. حتي در گزارش سالانه وزارت خارجه امريكا در مورد وضعيت حقوق بشر در سراسر جهان به وضعيت حقوق بشر در يونان، رفتار خشونت‌آميز ماموران نيروي انتظامي، رفتار خشونت‌بار با مهاجران و پناهجويان زنداني انتقاد شده است. در اين گزارش به رفتار غيرانساني و تحقيرآميز عليه زندانيان، مهاجران و متقاضيان پناهندگي توسط ارگان‌هاي مجري قانون، بازگشت‌هاي اجباري مهاجرين و پناهندگان، از سوي ماموران پليس نيز اشاره شده است. اگرچه دولت به تحقيق، پيگرد قانوني و مجازات ماموراني كه مرتكب نقض حقوق بشر شده‌اند، مي‌پردازد اما با اين وجود شكاياتي از سوي سازمان‌هاي غيردولتي و سازمان‌هاي بين‌المللي در مورد عدم تحقيق و عدم پاسخگويي پيرامون بازگشت‌هاي اجباري پناهجويان وجود دارد.
كشورهاي جنوب اتحاديه با سواحل گسترده همواره مقصد نخست مهاجراني هستند كه در آرزوي رسيدن به اروپا با كمترين امكانات خود را به مديترانه مي‌رسانند. هر سال صدها نفر نيز در تلاش براي عبور از مديترانه جان خود را از دست مي‌دهند. بر اساس اعلام «سازمان بين‌المللي مهاجرت IOM» وابسته به سازمان ملل متحد، در ۶ ماه گذشته بيش از هزار مهاجر در اين دريا جان خود را از دست داده‌اند. در سال گذشته حدود 3800 نفر در مسير‌هاي مهاجرت به خصوص در درياي مديترانه و صحراي آفريقا جان خود را از دست دادند كه بالاترين رقم ثبت شده از سال ۲۰۱۷ تاكنون است. طبق اعلام سازمان ملل در سال ۲۰۲۳، تعداد ۷۲ هزار پناهجو از طريق درياي مديترانه وارد ايتاليا، اسپانيا، يونان، مالت و قبرس شده‌اند و از سال ۲۰۱۴ تاكنون ۲۱هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند.
چندي پيش مقامات كشورهاي عضو اتحاديه اروپا توافقنامه‌اي را در لوكزامبورگ امضا كردند كه در آن تقسيم مسووليت رسيدگي به وضعيت مهاجراني كه بدون مجوز وارد اروپا مي‌شوند، رسيدگي شد. صلاحات جديد باعث ايجاد يك نظام همبستگي تازه در رسيدگي به وضعيت پناهجويان مي‌شود و بررسي سريع درخواست برخي مهاجران در مرزها را بين كشورهاي عضو فراهم خواهد كرد تا بتوان مهاجران را راحت‌تر به كشور مبدا يا كشور ترانزيت بازگرداند. بر اين اساس، كشورهاي عضو موظفند تعدادي از اين متقاضيان را كه به يكي از كشورهاي اتحاديه اروپا مي‌آيند، بپذيرند يا در غير اين صورت به آنها كمك مالي ارايه دهند. كشورهاي خط مقدم (ايتاليا، يونان، قبرس و...) بر اساس اين توافق، ملزم به ايجاد روش سختگيرانه پناهجويي در مرزها هستند؛ ضمن اينكه آزادي عمل بيشتري براي اخراج متقاضيان پناهجويي خواهند داشت. اين توافق همچنين به كشورهاي اروپايي اجازه مي‌دهد كشور سوم امن را براي اخراج پناهجويان معرفي كنند. گروه‌هاي حقوق بشري بر اين باورند كه اين طرح با ايجاد اردوگاه‌هاي مهاجرتي پرجمعيت‌تر در كشورهاي حاشيه اتحاديه اروپا، خطر احياي صحنه‌هاي غم‌انگيزي را كه چندين سال پيش در جزاير يونان رخ داده بود، به همراه خواهد داشت.