چرا مي‌توان به آتش‌بس ميان ايران و غرب اميدوار بود؟
امروز در حالي كه آتش‌بس كمك چنداني به عقب انداختن توانايي تسليحات هسته‌اي ايران نمي‌كند
از بدتر شدن اوضاع جلوگيري و چشم‌انداز آينده را براي توسل به صلح حفظ مي‌كند
مارك فيتزپاتريك
انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و مذاكره‌كننده اتحاديه در پرونده احياي برجام، اوايل اين هفته با علي باقري‌كني، مذاكره‌كننده ارشد هسته‌اي ايران ديدار كرد. گزارش‌ها حاكي از آن است كه واشنگتن و تهران در حال مذاكره درباره توافق‌هاي جديدي هستند كه توانايي‌هاي هسته‌اي ايران را محدود مي‌كند. در حالي كه جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا گفته است كه توافق هسته‌اي ايران «مرده» است، به نظر مي‌رسد كه يك نوع توافق جديد در حال شكل‌گيري است.
«زنده باد توافق ايران» شعاري نيست كه هيچ كس در دولت بايدن بر زبان بياورد. همچنين مخالفان سياسي بايدن كه برنامه جامع اقدام مشترك 2015 (برجام) را دوست نداشتند، هرگز دستاوردهاي سياست خارجي او را تحسين نمي‌كنند. اما هر كسي كه نگران چشم‌انداز گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي و درگيري در خاورميانه است، بايد از رويدادهاي اخير خرسند باشد.
به شكل علني، تيم جو بايدن اصرار دارد كه توافق هسته‌اي جديدي وجود ندارد. با اين حال، در پشت پرده، مقامات كشورهاي مختلف خطوط كلي آتش‌بس قريب‌الوقوع براي پرهيز از تشديد تنش با ايران را ترسيم كرده‌اند. توافق نانوشته‌اي براي آزادي سه شهروند دوتابعيتي امريكايي-ايراني كه در ايران زنداني شده‌اند و به‌طور غيرمستقيم با آزادسازي درآمدهاي فروش نفت ايران در ساير كشورها مرتبط شده، در جريان است. ايالات متحده قبلا به عراق اجازه داده است كه از 2.5 ميليارد يورو از وجوه مسدود شده ايران كه بدهي بغداد به تهران بابت خريد گاز و برق بوده براي خريد غذا و دارو استفاده كند. ايران همچنين مي‌تواند از ۷ ميليارد دلاري كه در كره جنوبي بلوكه شده براي خريدهاي مشابه استفاده كند. مدت‌هاست كه گفته مي‌شود تجارت بشردوستانه از تحريم‌هاي ايالات متحده مستثني شده با اين حال، طبق يك ترتيب جديد، وزارت خزانه‌داري ايالات متحده به بانك‌هاي كره جنوبي تضمين‌هاي صريح و به آنها در مورد آزادسازي وجوه غرامت مي‌دهد.
طبق گزارش‌ها، تفاهم جديد ميان ايران و طرف مقابل، سطح غني‌سازي اورانيوم ايران را تا 60 درصد محدود كرده و تحريم‌هاي جديد امريكا را كاهش مي‌دهد. بنا بر گزارش‌ها، ايران از آنچه حمله نيروهاي نيابتي اين كشور به پيمانكاران امريكايي در سوريه و عراق خوانده شده جلوگيري مي‌كند، برخي همكاري‌ها را با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي باز مي‌گرداند و از ارسال موشك‌هاي بالستيك به روسيه خودداري مي‌كند.
اين توافق يك آتش‌بس به معناي دقيق كلمه خواهد بود. به عنوان نمونه در نتيجه اين آتش‌بس، حملات به نيروهاي امريكايي در عراق متوقف خواهد شد. حمله هواپيماي بدون سرنشين در 23 مارس كه منجر به كشته شدن يك پيمانكار غيرنظامي امريكايي و مجروح شدن بيش از 22 نفر ديگر از پرسنل امريكايي در سوريه شد، برنامه آزادي زندانيان دوتابعيتي را كه براي ماه‌ها در جريان بود، از مسير خارج كرد.
قانونگذاران جمهوري‌خواه ايالات متحده همان‌طور كه پيش‌بيني مي‌شد، ناراضي هستند. اما به نظر مي‌رسد كه بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسراييل كه قاطعانه با هرگونه ازسرگيري برجام مخالفت كرده نسبت به آنچه او يك «معامله كوچك» خوانده، عاقلانه‌تر برخورد كرده است. رضايت او بسيار مهم است، زيرا اسراييل مي‌تواند يك خرابكار باشد. درست همان‌طور كه حمله پهپادي 23 مارس توسط نيروهاي شبه نظامي در عراق، ديپلماسي را براي چندين ماه به عقب انداخت، حمله خرابكارانه اسراييل به تاسيسات هسته‌اي ايران مي‌تواند مذاكرات را به هم بزند.
در حالي كه اسراييل هرگز رسما مسووليت حمله‌اي را بر عهده نگرفته، اما بارها و بارها به دنبال جلوگيري از پيشرفت هسته‌اي ايران از طريق ترور دانشمندان هسته‌اي، ايجاد اختلال در سيستم كامپيوتري در كارخانه‌هاي غني‌سازي و هدايت انفجارهايي بوده است. اخيرا، در آوريل 2021، يك مركز سانتريفيوژ در نطنز با حمله‌اي منتسب به اسراييل آسيب ديد. با اين حال، هيچ يك از حملات اسراييل هرگز برنامه هسته‌اي ايران را بيش از يك‌سال يا بيشتر به عقب نرانده است.
در مقابل، ايران هميشه با تقويت برنامه هسته‌اي خود به تحريم‌هاي امريكا پاسخ داده است. پس از خروج دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق امريكا از برجام در ماه مه 2018، ايران تا آنجايي كه ممكن است به غني‌سازي 90 درصد نزديك شده است. به نظر مي‌رسد كه اگر يك حمله خرابكارانه ديگر در كار باشد، ايران غني‌سازي 90 درصد را كليد بزند. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه اسراييل از حق وتوي ديپلماسي برخوردار است.
غني‌سازي تا 90 درصد، انگليس، فرانسه و احتمالا آلمان را وادار مي‌كند كه تحريم‌هاي سازمان ملل را كه تحت برجام لغو شده بودند، دوباره بازگردانند. ظاهرا ايران تهديد كرده كه در پاسخ از معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (ان‌پي‌تي) خارج خواهد شد. به نظر مي‌رسد كه اگر ايران به اين سمت برود طرف مقابل آن را به عنوان نشانه‌اي واضح از نيت تهران براي دستيابي به تسليحات هسته‌اي تعبير كرده و براي متوقف كردن آن به ابزار نظامي هم متوسل شود.
اگر ايران دست يافته به بمب اتم بدترين سناريو باشد، بمباران ايران مي‌تواند از آن هم بدتر باشد. حملات هوايي محدود عليه تاسيسات هسته‌اي ايران مي‌تواند به يك درگيري بزرگ‌تر تبديل شود. پاسخ ايران احتمالا شامل حملات نامتقارن عليه شهروندان اسراييلي در سراسر جهان و استفاده از جنگ سايبري بدون مرز خواهد بود. ايران بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را اخراج مي‌كند، تاسيسات مخفي جديدي مي‌سازد و در سريع‌ترين زمان ممكن براي ساخت تسليحات هسته‌اي اقدام مي‌كند. همه اين مسائل با هم مي‌تواند دومينوي دستيابي به سلاح اتمي را در منطقه از عربستان سعودي آغاز كند.
در چنين شرايطي نيز تنش‌زدايي يك امر واضح است. زماني كه ايران در آگوست گذشته متن موجود براي احياي برجام را رد كرد و سپس اعتراض‌هاي داخلي در اين كشور آغاز شد، ايالات متحده اعلام كرد كه برجام ديگر در دستور كار نيست. در همان مقطع گفته شد كه ايران پهپادهايي را براي استفاده در جنگ اوكراين در اختيار روسيه قرار داده است. با اين حال، ايالات متحده و شركاي آن هرگز تلاش براي آزادي زندانيان دوتابعيتي ايراني و امريكايي را متوقف نكردند. امروز در حالي كه آتش‌بس كمك چنداني به عقب انداختن توانايي تسليحات هسته‌اي ايران نمي‌كند، از بدتر شدن اوضاع جلوگيري و چشم‌انداز آينده را براي توسل به صلح حفظ مي‌كند.