گروه اجتماعي
ضرورت حضور بازيگران عرصه شهري در عرصه ديپلماسي و فعاليت خارج از مرزهاي كشوري كه در آن قرار دارند، ديگر مساله‌اي نيست كه درباره آن نياز به توضيح باشد. شهرها، سال‌هاست كه نقشي فراملي ايفا مي‌كنند و ارتباطات خاص خود را در امتداد ارتباطات دولت‌ها دارند. اين ارتباطات گاه به طور مستقيم برقرار مي‌شود و گاه از مسير سازمان‌هاي بين‌المللي مي‌گذرد. برخي سازمان‌هاي بين‌المللي نيز به طور خاص روي ارتباطات شهري استوار هستند و حتي كنوانسيون‌هايي براي ارتباطات مشترك شهري تدوين شده است و در اين مسير اصطلاحات خاصي نيز به طور جهاني استفاده مي‌شود. خواهرخواندگي يكي از اين اصطلاحات است كه اگرچه قدمت آن زياد نيست، اما كاملا شناخته شده است و به ارتباطات بين‌المللي شهرها مسير و نظم مشخصي مي‌دهد.
اهميت ارتباطات بين شهرها كه عموما از مجراي شهرداري‌ها مي‌گذرند، براي ايران شايد بيشتر باشد، درحالي كه به سبب تحريم‌هاي وضع شده عليه كشور، ارتباطات رسمي به ويژه ارتباطات مالي به سختي ممكن مي‌شود، ارتباطات شهري كه شامل طيف گسترده‌اي از تعاملات فرهنگي، اقتصادي و حتي سياسي مي‌شود، جايگاه ويژه‌اي دارد. از سوي ديگر شهرداري‌ها به عنوان بازيگراني نسبتا مستقل، نظرات خود را منعكس مي‌كنند و در عرصه بين‌المللي با همتايان خود راحت‌تر از دولت‌ها ارتباط مي‌گيرند.
با اين مقدمه به بررسي فعاليت‌هاي بين‌المللي شهرداري‌هاي چند كلانشهر كشور به عنوان متولي اصلي ديپلماسي شهري در ايران مي‌پردازيم و با چند معيار مشخص به شيوه بررسي فعاليت‌هاي آشكار و اعلام شده اين كلانشهرها، ميزان فعاليت آنها در حوزه ديپلماسي شهري را مي‌سنجيم. شهرهاي انتخاب شده براساس ميزان مطرح بودن در عرصه بين‌المللي و حضور شهروندان خارجي انتخاب شده‌اند. نخستين شهر تهران است كه به عنوان پايتخت، نقش ويژه‌اي در ديپلماسي شهري بايد داشته باشد. سپس سراغ شيراز، اصفهان، مشهد، تبريز، قم، كرج و اهواز رفته‌ايم كه هر يك وجهي براي مطرح بودن در حوزه ارتباطات بين‌المللي مانند زيارتي يا توريستي بودن دارند. بي‌ترديد اگر براي تكميل اين گزارش با مديران روابط عمومي و امور بين‌الملل شهرداري‌ها گفت‌وگو مي‌شد، فعاليت‌هاي بيشتري براي هر شهر مشخص مي‌شد، اما ملاك ارزيابي در اين نوشته، آن چيزي است كه اين شهرداري‌ها در فضاي عمومي منتشر كرده‌اند، زيرا مشك آن است كه خود ببويد نه آنكه مديركل روابط عمومي بگويد!
داشتن سايت به زبان‌هاي بين‌المللي
اولين معيار ارزيابي، وجود زبان خارجي در سايت‌هاي شهرداري‌هاست، زيرا گام نخست اين است كه به زباني غير از زبان فارسي ارتباط برقرار كرد.
همه شهرداري‌هاي ذكر شده نمره اين بخش را آورده‌اند. در اين ميان تبريز، مشهد و اهواز سايت‌هاي دو زبانه دارند كه زبان دوم سايت شهرداري تبريز، فرانسه است. قم نيز در صفحه فارسي، لينك عربي و انگليسي دارد ولي اين دو لينك در حال حاضر فعال نيستند.
به‌روز رساني مرتب سايت و انتشار اخبار به زبان‌هاي بين‌المللي
علاوه بر وجود بخشي به زبان خارجي در سايت، اين بخش بايد مرتب به‌روز شود. با اينكه همه شهرهاي بررسي شده داراي چنين بخشي هستند، اما از ۸ شهر، تنها تهران، شيراز، اهواز و تبريز سايت خود را مرتب به‌روز مي‌كنند.
شهرداري اصفهان نيز بخش انگليسي سايت خود را براي آخرين‌بار در آوريل ۲۰۲۲ به‌روز كرده، اما از سوي ديگر صاحب امتياز خبرگزاري ايمناست و اين خبرگزاري بخشي به زبان انگليسي دارد كه هر روز با اخبار روز كشور به‌روز مي‌شود و هر از گاهي اخبار بين‌المللي شهرداري اصفهان را هم منتشر مي‌كند و اگر روابط عمومي شهرداري اصفهان زحمت كپي و چسباندن اين اخبار را در بخش انگليسي سايت خود مي‌كشيد، نمره اين بخش را دريافت مي‌كرد.
شركت در همايش‌هاي بين‌المللي خارجي
در سال‌هاي اخير به وضوح شاهد كاهش سفرهاي خارجي مديران شهري بوده‌ايم و اگر اين بررسي شامل ۵ سال اخير مي‌شد، تقريبا همه شهرداري‌هاي مورد بررسي، رتبه اين بخش را مي‌آوردند، اما باتوجه به دوره فعلي مديريت شهري، در بازه فعلي بررسي، كرج، قم و اهواز، نمره اين بخش را به دست نياورده‌اند. در ميان شهرهايي كه نمره اين بخش را حايز شده‌اند، تهران در سطحي ديگر ظاهر شده كه اين به دليل پايتخت بودن آن است. اما ارتباطات بين‌المللي شيراز، اصفهان، مشهد و تبريز خوب است. البته موضوع سفرهاي خارجي در شهرداري‌ها همواره مورد چالش است و در برخي شهرها، فعاليت زياد شهردار و مديران شهرداري بعضا مورد انتقاد اعضاي شوراي شهر قرار گرفته است. اعضاي شوراي شهر تبريز دراين ميان با توجه به ارتباطات نزديك اين شهر با تركيه، اخيرا سفري به اين كشور داشته‌اند و رييس كميسيون سرمايه‌گذاري و بهبود فضاي كسب و كار اين شورا در آبان امسال گزارشي از سفر شهردار و اعضاي اين كميسيون به تركيه را ارايه كرده است. (shahryarnews.net/news/101393)
ارتباط با سازمان‌هاي بين‌المللي داراي نمايندگي در ايران
سازمان‌هاي بين‌المللي متعددي در ايران فعال هستند كه آژانس‌هاي زيرنظر سازمان ملل و سازمان‌هاي حمايت از پناهندگان از جمله آنها هستند. برخي شهرها ارتباطات خوبي با اين آژانس‌ها برقرار كرده و اخبار ارتباطات خود را نيز منتشر مي‌كنند. ازجمله فوايد ارتباط با اين سازمان‌هاي بين‌المللي در برخي موارد گذر از تحريم‌ها براي خريدهاي لازم شهري مانند لوازم آتش‌نشاني و دريافت كمك‌هاي بين‌المللي در حوزه مقابله با بحران و آموزش‌هاي لازم است.
در اين معيار، شهرهاي تهران، شيراز، اصفهان، مشهد و تبريز فعاليت‌هاي خوبي انجام داده‌اند. تهران باز هم در سطحي ديگر فعال است و به سبب اينكه مقر اكثر اين سازمان‌ها در تهران قرار دارد، شهردار تهران به عنوان يكي از افراد موثر در شهر، همواره طرف ملاقات و ارتباط با اين سازمان‌هاست.
آژانس پناهندگان سازمان ملل UNCHR به عنوان مثال ازجمله سازمان‌هاي فعال در ايران بوده است كه علاوه بر تهران، در شيراز هم دفتر فرعي دارد. (unhcr.org/ir/fa/sub-office-shiraz)
سه شهر ديگر يعني قم، اهواز و كرج بنا بر اطلاعات آشكار در اين زمينه نمره‌اي كسب نكرده‌اند كه در اين ميان به سبب اينكه قم براي اتباع خارجي مقصد به شمار مي‌رود، به نظر مي‌رسد اين آژانس‌ها در قم نيز فعاليت‌هايي دارند كه در سايت شهرداري قم يافت نشد.
خواهرخواندگي
خواهرخواندگي بين شهرها ازجمله مسيرهاي توصيه شده براي ديپلماسي شهري است و از سال‌ها قبل برقراري ارتباط خواهرخواندگي بين شهرهاي ايران و شهرهاي خارجي رواج داشته است و در جست‌وجوهاي اينترنتي تقريبا براي هر شهر يك يا چند خواهرخوانده نام برده مي‌شود. در اين بررسي به خواهرخواندگي‌هاي فعال پرداخته شده است كه مثل بقيه معيارها شهر تهران بيشترين تعداد خواهرخواندگي فعال را دارد و چندي قبل نيز نمايشگاهي براي دستاوردهاي ارتباطي با خواهرخوانده‌هاي خود برگزار كرد كه البته برخي شهرهاي ديگر نيز در آن غرفه داشتند.
تهران ۱۹ خواهرخوانده دارد (hamshahrionline.ir/news/687704) كه پاريس، پكن، مسكو، دوشنبه، استانبول و بغداد از آن جمله‌اند. در مقابل كرج و قم خواهرخوانده فعالي ندارند يا نشاني از فعاليت مشترك با خواهرخوانده‌ها از اين شهرها يافت نشد.
عضويت در سازمان‌ها و مجامع بين‌المللي و مشاركت مستمر در آنها
شهرهاي فعال در عرصه ديپلماسي شهري در سازمان‌ها و مجامع بين‌المللي مرتبط با حوزه مديريت شهري عضو هستند و مشاركت مستمري در آنها دارند.
در اين زمينه باز هم ۵ شهر فعال يعني تهران، اصفهان، شيراز، مشهد و تبريز فعاليت‌هاي خوبي دارند. سخنگوي شهرداري تهران خرداد امسال از عضويت اين شهرداري در ۹ سازمان بين‌المللي خبر داده (mehrnews.com/news/5798124) و همچنين هياتي از طرف اين شهرداري، در اجلاس اخير تغيير اقليم سازمان ملل حضور داشته است.
روابط عمومي شيراز نيز خرداد ۱۴۰۲ خبر از عضويت اين شهرداري براي دومين‌بار در هيات‌مديره سازمان متروپليس داده كه نشان از فعاليت بالاي اين شهرداري در عرصه سازمان‌هاي بين‌المللي است. (isna.ir/news/1402032616772)
اصفهان هم در اتحاديه شهرهاي تاريخي جهان عضو است و به‌طور مستمر در اجلاس‌هاي آن شركت مي‌كند كه باتوجه به شهرت جهاني اين شهر، طبيعي به نظر مي‌رسد.
قم، كرج و اهواز در اين زمينه اطلاعات مشخصي ارايه نكرده‌اند، اما با جست‌وجو در اينترنت مشخص مي‌شود كه قم سابقا در حوزه شهرهاي هوشمند فعاليت‌هايي داشته است. (qomnews.ir/en/news/99975) و همچنين نام اين شهر در فهرست شهرداران صلح از سال ۱۹۹۶ درج شده كه به دليل فعال نبودن شهرداري قم در اين زمينه، نمره‌اي براي آن منظور نشده است.
سفرهاي خارجي مديران شهرداري
لازمه برقراري و استمرار ارتباطات بين‌المللي و ديپلماسي شهري، سفرهاي بين‌المللي مديران شهري است. در اين زمينه همچنان تهران رتبه اول را از نظر تعداد سفر دارد، زيرا شهردار تهران، جايگاه ويژه‌اي در بين شهرداران ايران دارد و امكانات بيشتري نيز دراختيار او است. البته انتظار بيشتري نيز از شهرداري تهران به عنوان پايتخت مي‌رود.
شهرداري مشهد هم سفرهاي خارجي منظمي تا اواسط ۱۴۰۱ كه در سامانه شفافيت آن منتشر شده است، داشته كه از آن جمله حضور در المپيك مسابقات آتش‌نشانان و پليس‌هاي جهان در سال ۱۴۰۱ در هلند توسط سازمان آتش‌نشاني اين شهرداري است. شهردار تبريز هم آن‌طور كه قبلا ذكر شد، به تركيه سفر كرده و شهر اصفهان نيز گزارشاتي از سفرهاي مقامات شهري خود را منتشر كرده است. در اين زمينه اطلاعات كافي از شهرهاي شيراز، قم، كرج و اهواز در سايت آنها يافت نشد، اما احتمالا شهرداري شيراز سفرهايي به خارج براي مديران خود تدارك ديده است. شهرداران قم و كرج در سال‌هاي اخير سفر خارجي مرتبط با مديريت شهري نداشته‌اند و چيزي در اين باره يافت نشد.
ديدارها و بازديدهاي مقامات بين‌المللي از شهرداري و مديريت شهري
همه شهرهاي مورد بررسي نمره اين معيار را به دست آورده‌اند، زيرا حداقل چند سفير خارجي در اين سال‌ها به شهرهاي‌شان سفر كرده‌اند كه البته مجري برگزاري اين سفرها، اكثرا دفاتر نمايندگي وزارت امور خارجه در شهرها بوده است. شهرهاي مذهبي قم و مشهد به سبب زيارت، مورد توجه سفراي اسلامي بوده‌اند و اصفهان و شيراز به سبب تاريخي بودن ميزبان سفراي خارجي و ديگر مقامات بوده و هستند. كرج و اهواز هم از اين ديدار بي‌نصيب نبوده‌اند و شهرداري تهران كه نيازي به بررسي در اين زمينه ندارد.
مطرح بودن شهردار و شهرداري در رسانه‌هاي بين‌المللي و ارتباط با رسانه‌هاي بين‌المللي
برخي شهرداري‌هاي ايران در رسانه‌هاي بين‌المللي همواره مطرح هستند كه تهران، اصفهان، مشهد، قم و شيراز از آن جمله‌اند. دلايل مطرح بودن اين شهرداري‌ها متفاوت است و اغلب اخبار شهردار يا سازمان‌هاي زيرمجموعه شهرداري مثل سازمان پسماند و آتش‌نشاني در رسانه‌هاي بين‌المللي مطرح شده است. در مورد كرج، اهواز و تبريز مورد خاصي يافت نشد كه احتمالا به سبب جست‌وجوي ناقص در مورد تبريز و اهواز چيزي يافت نشده است.
گزارش‌هاي منتشر شده به زبان‌هاي خارجي توسط شهرداري
يكي از نكات مغفول مانده در حوزه فعاليت‌هاي بين‌المللي شهرداري‌ها، انتشار منظم گزارش فعاليت به زبان‌هاي خارجي است. البته شهرداري تهران تا چندي قبل چنين كاري را انجام مي‌داد، اما در زمان بررسي، چيزي در وب‌سايت آن يافت نشد و به همين دليل نمره اين معيار براي همه شهرداري‌ها صفر منظور شده است.
جمع‌بندي
اين يك بررسي كوتاه و سريع از فعاليت‌هاي آشكار شهرداري‌هاي تعدادي از كلانشهرهاي كشور در حوزه ارتباطات بين‌المللي بوده كه براساس آن شهر تهران رتبه نخست را با ۹ نمره از ۱۰ نمره آورده است و پس از آن شهرهاي اصفهان، مشهد و تبريز با امتياز ۸، رتبه دوم را مشتركا به خود اختصاص داده‌اند. رتبه شيراز با امتياز ۷، سوم شده است، اما به نظر مي‌رسد اين شهر نيز در رديف سه شهر قبلي است. اهواز با امتياز ۴ رتبه چهارم را دارد و قم با امتياز ۳، رتبه پنجم را به دست آورده است. كرج نيز با امتياز ۲، در انتهاي جدول امتيازها قرار دارد.
در اين بررسي عضويت در مجمع شهرداران آسيايي به عنوان عضويت فعال بين‌المللي درنظر گرفته نشده است، زيرا دبيرخانه دايمي اين سازمان در ايران قرار دارد و ارتباطات شهرهاي ايراني با آن، داخلي تلقي مي‌شود.
در گزارشي ديگر به بررسي فعاليت‌هاي اين سازمان و نقد عملكرد آن خواهيم پرداخت.