شهر شفاف و جامعه نمايان
بهروز مرباغي
در توصيف شهرهاي جهان مدرن، دو ويژگي مهم را برمي‌شمارند: نخست حكمروايي سيستمي، دوم خردپذيري شهر. طبعا اين دو ويژگي قابل تفكيك از هم نيستند. شهر اگر به صورت سيستمي مديريت نشود، نمي‌تواند خردپذير باشد و برعكس. اما اين ويژگي‌ها چه تاثيري بر روابط اجتماعي مردم دارد. يك پرسش و خاطره از شهرهاي تاريخي را باهم مرور مي‌كنيم: بسياري از خانه‌هاي اشرافي و بسيار زيبا در شهرهاي تاريخي ما، نما و جداره‌اي كه اشرافيت و ظرافت درون را نشان دهد ندارند. مثلا آيا با ديدن در ورودي خانه طباطبايي‌هاي كاشان مي‌توان حدس زد چه عمارت زيبايي پشت آن در هست؟ آيا با ديدن ديوار و در ورودي خانه اميني‌های قزوين مي‌شود حدس زد چه ظرايف و زيبايي‌هايي در آن خانه وجود دارد؟ و ده‌ها و صدها مثال ديگر. به وجه ديگري از يك راز مستمر در شهرهاي تاريخي‌مان هم اشاره مي‌كنيم. مي‌دانيم منطقه طرشت تهران از ييلاقات مورد پسند بزرگان قاجار بود و كاخ‌هاي كوچك و بزرگ بسيار داشت. حالا اثري از آنها نيست. بسياري از اين كاخ‌ها را صاحبان يا وارثان آنها پايين ريختند و از بين بردند چون بيم از آن داشتند كه حكومت صاحب شود و مصادره كند. در همين اودلاجان سردرهاي زيبا و باشكوهي را از بين بردند تا دولت، از جمله سازمان ميراث فرهنگي دست روي آنها نگذارد. و باز هم مثال‌هاي ديگر. چرا چنين است؟ چون جامعه به صورت سيستمي مديريت نمي‌شود. چون جامعه هزاران لايه و رمز نامكشوف دارد. در يك جامعه مدرن كه به صورت سيستمي مديريت شود، مال و مكنت مردم مصون از هر نوع تعرض است. چرا؟ چون «پاك» است، «سفيد» است. يعني نه به دولت بدهي دارد نه به كس ديگر. شما وقتي ماليات اموال و تجارت خود را پرداخته‌ايد چرا از داشتن پول و ثروت خالص بترسيد؟ اما اين در شرايطي است‌كه طرف دوم هم به اين سيستم متعهد باشد. ممكن است مردم وظايف خود را به درستي انجام دهند ولي حكومت به روش قديم خود كه حكمروايي فردي‌است ادامه دهد و اين پاكيزگي رفتاري و مالياتي را برنتابد. بنابراين جامعه‌اي مي‌تواند خردپذير و امن باشد كه هم حاكمان هم مردم به اصول اين مدنيت معتقد باشند. اگر بخواهيم مثال ساده‌تري بزنيم مي‌توانيم به شفافيت و صداقت اجرايي مديريت جامعه اشاره كرد. اگر تمام قوانين و مقررات به صورت شفاف و دقيق در سامانه‌هاي عمومي در دسترس مردم باشد، آيا مردم بازهم سراغ كارچاق‌كن مي‌روند؟ اگر هرگونه تخلف رانندگي بدون حضور مامور پليس ثبت و اعلام شود، آيا كسي سراغ چانه‌زني با مامور مي‌رود؟ اين‌نوع مديريت‌ها جامعه را خردپذير مي‌كند و خلاف فردي را به بزه اجتماعي تبديل نمي‌كند، ضمن آنكه خلاف فردي هم به حداقل مي‌رسد. در اين جامعه مردم دليلي بر چانه‌زني باهم ندارند. تابع اصولي هستند كه روشن و گويا است.
معمار و مدرس دانشگاه